System bankowy w Islandii

Funkcję banku centralnego Islandii pełni Seðlabanki Íslands, założony w 1961, Z siedzibą w Reykjavíku.

Przed wybuchem kryzysu finansowego w 2008 r. islandzki sektor bankowy składał się zasadniczo z dwóch segmentów. Pierwszy obejmował trzy, niegdyś największe, banki: Glitnir, Landsbanki i Kaupthing, które posiadały międzynarodowe ekspozycje o względnie silnej obecności na rynku międzynarodowym. Na drugi segment składały się małe banki oszczędnościowe, które otrzymywały finansowanie od większych banków[1].

Kryzys finansowy

Od 2008 system bankowy w Islandii borykał się z głębokim kryzysem. Jego przyczyną była utrata zdolności do refinansowania krótkoterminowych zobowiązań przez trzy największe banki komercyjne w kraju, co w powiązaniu z jednoczesnym masowym wycofywaniem depozytów przez klientów z zagranicznych oddziałów tych banków, doprowadziło w konsekwencji do utraty płynności finansowej i przejęcia tych banków w październiku 2008 przez islandzki nadzór bankowy pod zarząd komisaryczny.

W dniu 6 października 2008 r. parlament Islandii przyjął ustawę kryzysową[2]. W ustawie tej upoważniono islandzki nadzór bankowy (FME) do podejmowania interwencji „w wyjątkowych okolicznościach” oraz do przejmowania uprawnień przysługujących zgromadzeniom udziałowców i radom nadzorczym instytucji finansowych w zakresie rozporządzania ich aktywami i zobowiązaniami. FME zostało również upoważnione do powoływania komitetów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji przejętych przedsiębiorstw finansowych, które dysponowały uprawnieniami przysługującymi zgromadzeniom udziałowców. W ramach postępowań likwidacyjnych banków ustawa przyznała pierwszeństwo roszczeniom posiadaczy depozytów oraz systemom gwarantowania depozytów. Na mocy ustawy minister finansów Islandii został również upoważniony do ustanawiania nowych banków[3].

Na mocy ustawy kryzysowej trzy największe banki komercyjne – Glitnir Bank, Landsbanki oraz Kaupthing Bank – podzielone zostały na „dawne” i „nowe” banki (Íslandsbanki, Landsbankinn i Arion Bank). Minister finansów założył trzy spółki akcyjne, którym powierzył zadanie przejęcia operacji prowadzonych na szczeblu krajowym przez dawne banki i powołał ich rady dyrektorów. FME przejęło kontrolę nad dawnymi bankami, zasadniczo przydzielając ich aktywa i zobowiązania (depozyty) krajowe nowym bankom, które kontynuowały prowadzenie działalności bankowej w Islandii. Dawne banki zostały objęte nadzorem odpowiednich komitetów ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Aktywa i zobowiązania zagraniczne zostały w przeważającej części przeniesione do dawnych banków, które następnie poddano procedurom likwidacyjnym, a wszystkie operacje zagraniczne zostały ostatecznie zamknięte[2].

W celu zwiększenia poziomu pewności i rozwiania wątpliwości obywateli co do bezpieczeństwa ich depozytów w przypadku wybuchu kryzysu środki na ratowanie banków podjęte przez rząd islandzki jesienią 2008 r. wiązały się również z dodatkowym zabezpieczeniem przez państwo depozytów przechowywanych w krajowych bankach komercyjnych i kasach oszczędnościowych, co wykraczało poza zakres działań przewidzianych w ustawie nr 98/1999 wdrażającej przepisy dyrektywy 94/19/WE w sprawie systemów gwarancji depozytów oraz dyrektywy 97/9/WE w sprawie systemów rekompensat dla inwestorów[4].

W oświadczeniu wydanym przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów w dniu 6 października 2008 r. stwierdzono, że „rząd Islandii pragnie zaznaczyć, iż depozyty w krajowych bankach komercyjnych i kasach oszczędnościowych oraz ich oddziałach w Islandii zostaną w całości zabezpieczone”. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów wydała oświadczenie o tej treści ponownie w lutym i grudniu 2009 r. Ponadto do wspomnianego oświadczenia odniesiono się również w liście intencyjnym przekazanym przez rząd Islandii Międzynarodowemu Funduszowi Walutowemu w dniu 7 kwietnia 2010 r. (oraz ponownie w kolejnym liście intencyjnym z dnia 13 września 2010 r.). We wspomnianym liście (który został podpisany przez premiera, Ministra Finansów i Ministra Spraw Gospodarczych Islandii oraz przez prezesa BCI) stwierdzono: „w chwili obecnej nadal zobowiązujemy się do objęcia depozytariuszy pełną ochroną, ale po przywróceniu stabilności finansowej zamierzamy przystąpić do działań mających na celu stopniowe znoszenie tej ogólnej gwarancji”[3].

Zdaniem rządu Islandii dodatkowe gwarancje depozytów mają zostać zniesione przed całkowitym wycofaniem kontroli kapitału, co w opinii władz islandzkich ma nastąpić pod koniec 2013 r.[3]

Przywrócenie standardowych warunków funkcjonowania gwarancji depozytów wiąże się nie tylko ze zniesieniem wsparcia państwa na rzecz takich gwarancji, ale również z koniecznością dokonania przeglądu przepisów ustawy kryzysowej, zgodnie z którymi depozyty, zgodnie z prawem zabezpieczone gwarancjami, są traktowane priorytetowo przy przeprowadzaniu postępowania likwidacyjnego w odniesieniu do danego przedsiębiorstwa finansowego. Wiąże się to z przyznaniem istotnych gwarancji na rzecz depozytariuszy. Z drugiej strony wspomniany przepis będzie najprawdopodobniej utrudniał bankom podejmowanie działań służących dywersyfikacji stosowanych przez nie instrumentów finansowania[4].

W marcu 2009 r. FME przejęło kontrolę nad operacjami trzech przedsiębiorstw finansowych – Straumur-Burdaras, Reykjavík Savings Bank (SPRON) oraz Sparisjodabanki Íslands (Icebank) – i podjęło decyzję o zbyciu aktywów i zobowiązań tych przedsiębiorstw. O ile w późniejszym terminie zatwierdzono ugodę restrukturyzacyjną z wierzycielami Straumur, o tyle SPRON i Sparisjodabanki zostały objęte postępowaniem likwidacyjnym.

Upadek trzech głównych banków komercyjnych i utrzymujący się brak pewności na rynkach finansowych wywarły poważny wpływ również na inne przedsiębiorstwa finansowe, w związku z czym w 2010 r. kolejne przedsiębiorstwa zostały podporządkowane organom administracji publicznej. W marcu 2010 r. FME powołało tymczasową radę dyrektorów dla VBS Investment Bank. W kwietniu 2010 r. FME przejęło kontrolę nad Keflavik Savings Bank i Byr Savings Bank i zdecydowało, że operacje prowadzone przez te banki zostaną przejęte przez nowe przedsiębiorstwa finansowe, odpowiednio SpKef Savings Bank i Byr hf. Ponieważ kondycja finansowa tych nowych przedsiębiorstw okazała się gorsza niż początkowo przewidywano, na mocy decyzji FME SpKef został później połączony z Landsbankinn, natomiast Byr hf. – z Íslandsbanki po przeprowadzeniu przetargu na udziały w Byr. Ponadto w 2009 r. władze islandzkie zostały wezwane do rozwiązania trudności finansowych Saga Capital Investment Bank, a w 2011 r. zwrócono się do nich o odniesienie się do trudności finansowych stojących przed Funduszem Finansowania Mieszkalnictwa[4].

W programie stabilizacji gospodarczej opracowanym w konsultacji z MFW przewidziano również przeprowadzenie przeglądu całości ram regulacyjnych w zakresie świadczenia usług finansowych i sprawowanie nadzoru w celu lepszego zabezpieczenia się przed wybuchem kryzysu finansowego w przyszłości[2].

Struktura rynku

Rynek finansowy Islandii ma oligopolistyczny charakter[3].

Struktura konkurencji na islandzkim rynku finansowym uległa radykalnej zmianie od momentu załamania się sektora bankowego. Liczba przedsiębiorstw finansowych uległa zmniejszeniu w miarę jak szereg kas oszczędnościowych, banków komercyjnych i wyspecjalizowanych kredytodawców zostało w wyniku kryzysu postawionych w stan likwidacji lub połączyło się z innymi przedsiębiorstwami. Liczba przedsiębiorstw finansowych w dalszym ciągu maleje, ostatnio wskutek połączenia Landsbankinn i SpKef w marcu 2011 r., połączenia Íslandsbanki i Byr w grudniu 2011 r. oraz połączenia Landsbankinn i Svarfdaelir Savings Bank. Wraz ze spadkiem liczby przedsiębiorstw finansowych i przejmowaniem depozytów likwidowanych banków przez większe banki doszło do zwiększenia poziomu koncentracji na rynku krajowym. Z kolei całkowite udziały nowych banków w rynkach finansowych EOG są obecnie znacznie mniejsze, niż udziały ich poprzedników, z uwagi na wycofanie się z prowadzenia działalności w obszarze bankowości międzynarodowej[3].

Przed wybuchem kryzysu finansowego łączny udział kas oszczędnościowych w rynku mierzony wartością ich depozytów kształtował się na poziomie 20–25%. W 2012 udział ten zmniejszył się do około 2–4%. Udziały w rynku utracone przez kasy oszczędnościowe i banki komercyjne, które wycofały się z rynku, zostały przejęte przez trzy największe banki komercyjne – Arion Bank, Íslandsbanki i Landsbankinn. Łączne udziały tych trzech dużych banków obejmują obecnie około 90–95% rynku, w porównaniu z wcześniejszymi 60–75%, przy czym Landsbankinn dysponuje nieznacznie wyższym udziałem w rynku od pozostałych banków. Jedynym innym uczestnikiem rynku, poza 10 regionalnymi kasami oszczędności, których obecny udział w rynku kształtuje się na poziomie 2–4%, jest zrestrukturyzowany MP Bank, dysponujący udziałem w rynku wynoszącym około 1–5%[3].

Przypisy

  1. ↑ Decyzja Urzędu Nadzoru EFTA nr 206/11/COL z dnia 29 czerwca 2011 r. w sprawie Programu kredytów hipotecznych (Islandia). (CELEX: E2011C0206).
  2. ↑ a b c Wersja ogólnodostępna decyzji Urzędu Nadzoru EFTA nr 290/12/COL z dnia 11 lipca 2012 r. w sprawie pomocy na restrukturyzację przyznanej na rzecz Landsbankinn (Islandia). (CELEX: E2012C0290).
  3. ↑ a b c d e f Wersja ogólnodostępna decyzji Urzędu Nadzoru EFTA nr 291/12/COL z dnia 11 lipca 2012 r. w sprawie pomocy na restrukturyzację udzielonej na rzecz Arion Bank (Islandia). (CELEX: E2012C0291).
  4. ↑ a b c Wersja ogólnodostępna decyzji Urzędu Nadzoru EFTA nr 244/12/COL z dnia 27 czerwca 2012 r. w sprawie pomocy na restrukturyzację przyznanej na rzecz Íslandsbanki (Islandia). (CELEX: E2012C0244).

Bibliografia