Systematyka sosny

Systematyka sosny (Pinus L. 1753) – w zależności od ujęcia systematycznego rodzaj Pinus dzielony jest na 2[1][2] lub 3[3][4] podrodzaje. Dwa z nich: Pinus i Strobus, są powszechnie akceptowane. Trzeci Ducampopinus jest wydzielany z podrodzaju Strobus. Podrodzaje różnią się wewnętrzną budową igieł (1 lub 2 wiązki przewodzące) oraz nasadami liści pierwotnych zbiegającymi się lub niezbiegającymi po pędzie (gałązki mogą być bruzdkowane lub gładkie).

Według The Compleat Botanica[5] bazującej na systemie Reveala rodzaj sosna (Pinus L.) należy do gromady nagonasienne (Pinophyta Cronquist, Takht. & Zimmerm. ex Reveal), podgromady nagonasienne drobnolistne (Pinophytina Cronquist, Takht. & Zimmerm. ex Reveal), klasy iglaste (Pinopsida Burnett), podklasy Pinidae Cronquist Takht. & Zimmerm., rzędu sosnowce (Pinales Dumort.), podrzędu Pinineae Vines, rodziny sosnowate (Pinaceae Lindl.), podrodziny Pinoideae Link. 1831[6].

Według nowszych opracowań APW[7] i Farjona[8] rodzaj sosna (Pinus L.) należy do kladu roślin naczyniowych (Tracheophyta), kladu roślin nasiennych (Spermatophyta), nagonasiennych, rzędu sosnowców (Pinales), rodziny sosnowatych (Pinaceae), podrodziny sosnowych (Pinoideae Pilg.).

Dwa podrodzaje

Price et al. w 1998 r. zrewidował systematykę rodzaju i wyodrębnił 111 gatunków[9]. Podział ten był w 90% zgodny z zaproponowanym przez Farjona (2001), który wyróżnił 109 gatunków.

Następnie analiza sekwencji DNA (Liston et al., 1999, 2003; Gernandt et al., 2001) i chloroplastowego DNA (Wang et al., 1999; Geada López et al., 2002; Gernandt et al., 2003, 2005) potwierdziły podział na dwa podrodzaje, ale zredukowały liczbę podsekcji, chociaż żaden z nowych podziałów nie jest uznawany za dominujący. Wietnamski gatunek P. krempfii posiada specyficzne spłaszczone igły i unikatową budowę anatomiczną drewna. Na tej podstawie rozważany był jako trzeci podrodzaj, ale wyniki badań genetycznych sugerują, że powinien być umieszczony w podrodzaju Strobus.

W podejściu kladystycznym na podstawie badań genetycznych wyróżnia się dwa podrodzaje[1]:

  • podrodzaj Pinus L. – liczący ok. 73 gatunków (2–6 igielne)
  • podrodzaj Strobus Lemmon (syn. Apinus Necker, Caryopitys Small, Ducampopinus A. Cheval., Strobus Opiz) – liczący ok. 43 gatunków (1–5 igielne)

Kladogram rodzaju sosna:

rodzaj Pinus 
podrodzaj Strobus 
sekcja Quinquefoliae 
  

podsekcja Strobus



podsekcja Krempfianae




podsekcja Gerardianae



sekcja Parrya 

podsekcja Cembroides


  

podsekcja Balfourianae



podsekcja Nelsoniae





podrodzaj Pinus 
sekcja Trifoliae 
  

podsekcja Attenuatae



podsekcja Australes




podsekcja Ponderosae



podsekcja Contortae



sekcja Pinus 

podsekcja Pinus



podsekcja Pinaster





Podrodzaj Strobus

Kladogram sekcji Quinquefoliae
sekcja Quinquefoliae 
  
 podsekcja Strobus 
  
  
  
  
  

wallichiana



koraiensis



  

bhutanica



fenzeliana



amamiana



wangii



dalatensis



kwangtungensis



armandii



cembra



morrisonicola



pumila



sibirica




lambertiana



parviflora



albicaulis




monticola



  
  
  

strobus



chiapensis




  
  

ayacahuite



flexilis



strobiformis







peuce



 podsekcja Krempfianae 

krempfii



 podsekcja Gerardianae 
  

bungeana



gerardiana




squamata




Kladogram sekcji Parrya
sekcja Parrya 
 podsekcja Cembroides 
  
  

discolor



culminicola



johannis



orizabensis



  

remota



cembroides



lagunae




  

juarezensis



monophylla




maximartinezii



pinceana



edulis



rzedowskii



  
 podsekcja Balfourianae 

balfouriana



aristata



longaeva



 podsekcja Nelsoniae 

nelsonii




Podrodzaj Pinus

Kladogram sekcji Trifoliae
sekcja Trifoliae 
  
 podsekcja Attenuatae 

muricata



attenuata



radiata



 podsekcja Australes 
  

pungens



rigida



serotina



taeda



  

cubensis



occidentalis




lawsonii



teocote



patula



praetermissa



pringlei



greggii



oocarpa



jaliscana



tecunumanii



herrerae



palustris



caribaea



glabra



elliottii



echinata



lumholtzii



leiophylla




 podsekcja Ponderosae 
  

ponderosa



devoniana



durangensis



engelmannii



douglasiana



maximinoi



arizonica



coulteri



torreyana



sabiniana



jeffreyi




hartwegii



montezumae



pseudostrobus



 podsekcja Contortae 
  

clausa



virginiana




contorta



banksiana




Kladogram sekcji Pinus
sekcja Pinus 
 podsekcja Pinus 
  
  
  
  

densata



yunnanensis




kesiya




tabuliformis



thunbergii



luchuensis



hwangshanensis




taiwanensis



  
  

uncinata



mugo




sylvestris



densiflora



  
  

merkusii



massoniana




tropicalis



latteri




resinosa



nigra



 podsekcja Pinaster 
  
  

halepensis



brutia




pinaster



pinea



canariensis



roxburghii




heldreichii




Trzy podrodzaje

Historyczny podział rodzaju bazujący na wcześniejszych pracach Price et al. 1998[3][10].

Podrodzaj Pinus (Diploxylon Koehne)

Igły z dwoma wiązkami przewodzącymi, najczęściej zebrane po 2-3 na krótkopędach. Aparaty szparkowe zebrane w linie ze wszystkich stron liścia. Igły piłkowane. Podsadki krótkopędów zbiegają na pędach. Na łuskach szyszek wypukłe tarczki (apofyza) z poprzecznym kantem oraz piramidką (umbo) na środku. Drewno relatywnie twarde w porównaniu do pozostałych podrodzajów sosny, ale miękkie względem drzew liściastych. Na przekroju drewna wyraźne, żywiczne słoje roczne.

Podrodzaj Pinus L. liczy 73 gatunki.

  • sekcja Pinus – Europa, Azja, z wyjątkiem P. resinosa w północnej Ameryce Północnej i P. tropicalis na Kubie.
    Pinus tabuliformis
  • sekcja Pinea – basen Morza Śródziemnego
    Pinus halepensis
  • sekcja Trifoliis
    • podsekcja Contortae Little & Critchfield – Ameryka Północna
      Pinus contorta
    • podsekcja Australes Loudon – Ameryka Północna i Środkowa, Karaiby
    • podsekcja Ponderosae Loudon – Ameryka Środkowa, Meksyk, zachodnie USA, południowo-zachodnia Kanada.
    • podsekcja Oocarpae Little & Critchfield – Ameryka Środkowa, Meksyk, zachodnie USA
      • P. attenuata Lemm. – Pinus attenuata
      • P. greggiiPinus greggii
      • P. herreraePinus herrerae
      • P. jaliscanaPinus jaliscana
      • P. lawsoniiPinus lawsonii
      • P. muricata D. Don – Pinus muricata
      • P. oocarpaPinus oocarpa
      • P. patulaPinus patula
      • P. praetermissaPinus praetermissa
      • P. pringleiPinus pringlei
      • P. radiata D. Don – sosna kalifornijska
      • P. tecunumaniiPinus tecunumanii
      • P. teocotePinus teocote
    • podsekcja Leiophyllae Loudon – Meksyk, południowo-zachodnie USA

Podrodzaj Ducampopinus

Podrodzaj Ducampopinus (A. Cheval.) de Ferré ex Critchf. & Little liczy 20 gatunków.

  • sekcja Ducampopinus
    • podsekcja Krempfianae Little & Critchfield – Wietnam
      • P. krempfii Lecomte – Pinus krempfii
  • sekcja Gerardiana
    • podsekcja Gerardianae Loudon – środkowa Azja
      • P. bungeana Zucc. ex Endl. – sosna plamistokora
      • P. gerardiana D. Don – sosna Gerarda
      • P. squamata X. W. Li – Pinus squamata
  • sekcja Parryana
    • podsekcja Nelsoniae Van der Burgh – północno-wschodni Meksyk
    • podsekcja Rzedowskianae Carvajal – Meksyk
      • P. maximartinezii Rzed. – Pinus maximartinezii
      • P. pinceana Gord. – Pinus pinceana
      • P. rzedowskii Madrigal & Caballero – Pinus rzedowskii
    • podsekcja Cembroides Engelmann – Meksyk, południowy zachód USA
      • P. cembroides Zucc. – Pinus cembroides
      • P. culminicola Andresen & Beaman – Pinus culminicola
      • P. discolor D. K. Bailey & Hawksw. – Pinus discolor
      • P. edulis Engelm. – Pinus edulis
      • P. johannis M.-F.Robert – Pinus johannis
      • P. juarezensis Lanner – Pinus juarezensis (syn.[1] P. quadrifolia)
      • P. monophylla Torr. & Frém. – sosna jednoigielna
      • P. orizabensis (D.K. Bailey) Bailey & Hawksw. – Pinus orizabensis
      • P. remota (Little) D.K.Bailey & Hawksw. – Pinus remota
    • podsekcja Balfourianae Engelmann – południowe USA

Podrodzaj Strobus (Haploxylon)

Podrodzaj Strobus Lemmon liczy 23 gatunki.

  • sekcja Strobus
    • podsekcja Strobi Loudon – Ameryka Północna i Środkowa, Europa i Azja
      • P. amamiana Koidzumi - Pinus amamiana
      • P. armandii Franchet – sosna Armanda
      • P. ayacahuite Ehrenb. ex Schltdl. – sosna meksykańska
      • P. bhutanica Grierson, Long & Page – Pinus bhutanica
      • P. chiapensis (Martínez) Andresen – Pinus chiapensis
      • P. dalatensis Ferré – Pinus dalatensis
      • P. fenzeliana Handel-Mazzetti – Pinus fenzeliana
      • P. flexilis James. – sosna giętka
      • P. lambertiana Dougl. – sosna Lamberta (s. cukrowa)
      • P. monticola Dougl. ex D. Don – sosna zachodnia
      • P. morrisonicola Hayata – Pinus morrisonicola
      • P. parviflora S. et Z. – sosna drobnokwiatowa
      • P. peuce Griseb. – sosna rumelijska
      • P. pumila (Pall) Regel – sosna karłowa (kosolimba)
      • P. strobiformis Engelm. – Pinus strobiformis
      • P. strobus L. – sosna wejmutka
      • P. wallichiana A.B. Jacks – sosna himalajska
      • P. wangii Hu & W.C.Cheng – Pinus wangii
    • podsekcja Cembrae Loudon – Europa, północna Azja, zachodnia Ameryka Północna

Przypisy

  1. a b c d Christopher J. Earle: Gymnosperm Database - Pinus (ang.). [dostęp 2006-12-11].
  2. Tree of life. Pinus. (ang.). [dostęp 2007-05-25].
  3. a b Phylogeny and systematics of Pinus. W: R.A. Price, A. Liston, S.H Strauss: Ecology and Biogeography of Pinus. D.M. Richardson (red.). Cambridge University Press, 1998, s. 49-68. ISBN 0-521-55176-5.
  4. W. Seneta, J. Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13256-6.
  5. Crescent Bloom: Pinus (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2008-10-22].
  6. Higher Taxa Based on Family Names in Current Use (ang.).
  7. Peter F. Stevens, Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  8. Aljos Farjon: A natural history of conifers. Portland: Timbers Press, 2008, s. 287. ISBN 978-0-88192-869-3.
  9. D.S. Gernandt, G. Geada López, S.O. Garcia, A. Liston. Phylogeny and classification of Pinus. „Taxon”. 54(1):29-42, 2005 (ang.). 
  10. Pinus description. 1999. [dostęp 2012-01-22].

Zobacz też

  • Lista sosen z podziałem na regiony geograficzne

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
PinusTabulaeformis4.jpg
Autor: Taken by Fanghong, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Chinese hard pine Pinus tabuliformis
Pinus contorta contorta3.jpg
Autor: MPF, Licencja: CC BY 2.5
Pinus contorta subsp. contorta. Naturalised trees, Swallow Pond, Wallsend, Northumberland.