Systemy oznaczania zębów

Systemy oznaczania zębów zostały opracowane w celu ujednolicenia i ułatwienia komunikacji pomiędzy lekarzami, lekarzami dentystami, technikami dentystycznymi, higienistami stomatologicznymi i przedstawicielami innych zawodów mających do czynienia z zębami, w szczególności, gdy posługują się różnymi językami. Ich zaletą jest ułatwienie zapisu i prowadzenia historii choroby w kartotece pacjenta. Każdy system stanowi zbiór zasad opisujących schemat, według którego każdemu zębowi w każdym łuku przyporządkowane jest określone i unikalne oznaczenie literowe lub liczbowe (również zęby mleczne i stałe mają odrębne oznaczenia). Przez lata rozwijały się różne systemy – od bardziej opisowych (łaciński) i wizualnych (Zsigmondy’ego, Haderupa) do czysto cyfrowych (Viohla, uniwersalny) ze względu na rozwój technologii informacyjnych oraz możliwość wprowadzania danych pacjenta do komputera.

Cechy wspólne systemów

Podstawą większości systemów jest schemat krzyża, który dzieli uzębienie pacjenta na łuk górny i dolny, a każdy łuk na prawą i lewą połowę – co daje w sumie 4 ćwiartki. Lewa i prawa połowa nazywane są z perspektywy pacjenta, jednak ich orientacja na diagramie odpowiada perspektywie lekarza patrzącego na pacjenta – prawe zęby pacjenta znajdują się po lewej stronie lekarza (w lewej części diagramu), a lewe zęby pacjenta znajdują się po prawej stronie lekarza (w prawej części diagramu)[1].

System łaciński

Zęby stałe człowieka
Zęby mleczne człowieka

Zgodnie ze wzorem zębowym człowieka (ICPM) system ten uwzględnia fakt, że człowiek posiada w każdym łuku po każdej stronie kolejno dwa siekacze, jeden kieł, dwa przedtrzonowce i trzy trzonowce (w uzębieniu mlecznym brak jest przedtrzonowców i jednego trzonowca).

 (zęby stałe)
M3M2M1P2P1CI2I1I1I2CP1P2M1M2M3
M3M2M1P2P1CI2I1I1I2CP1P2M1M2M3
 
(zęby mleczne)
m2m1ci2i1i1i2cm1m2
m2m1ci2i1i1i2cm1m2

Oznaczenia literowe pochodzą z łaciny (wielkie litery dla zębów stałych, małe dla zębów mlecznych)[1][2]:

  • I – siekacze (incisivi)
  • C – kły (canini)
  • P – przedtrzonowce (premolares)
  • M – trzonowce (molares)

System łaciński był używany jako pierwszy i zalecany przez Austriaka Mühlreitera (1870). Ćwiartki oznaczano słownie[3]: I1 sup. sin. oznacza „pierwszy siekacz (łac. incisivus) górny (superior) lewy (sinister)[1]. Zęby mleczne często wskazywano dodatkową literą d[3] (łac. dentes decidui).

System Zsigmondy’ego

Inne nazwy: austriacki[1], Chevrona[4].

Sposób numerowania zębów stałych według systemu Zsigmondy'ego.
Górny prawy pierwszy przedtrzonowiec (stały).

Metoda wiedeńskiego dentysty Adolfa Zsigmondy’ego opracowana w 1861 roku[5][6][4] zerwała z dotychczas stosowanym systemem oznaczania zębów długimi nazwami łacińskimi na rzecz krótszego zapisu cyfrowego[1]. Polega na podaniu pozycji zęba oraz obrysowaniu danej cyfry kątem prostym oznaczającym odpowiednią ćwiartkę. Pozycję zęba podaje się, licząc od siekacza przyśrodkowego do ostatniego trzonowca. Dla zębów stałych używa się cyfr arabskich, dla mlecznych – rzymskich. Kąt ćwiartki oznacza się dwoma kreskami analogicznymi do kresek ograniczających na diagramie ćwiartkę, w której ten ząb leży. I tak linia pionowa różnicuje stronę lewą i prawą, a linia pozioma – górę i dół[1][7][8].

Wadą systemu jest brak możliwości werbalizacji i zapisu cyfrowego oznaczanych kątów[1], gdyż niemożliwe jest wprowadzanie z klawiatury komputerowej kątów oznaczających ćwiartkę[7] (jednakże, zamiast kątów można stosować skrócony zapis z ukośnikami – slash lub backslash – jak w przykładzie pod tabelą).

 (zęby stałe)
8765432112345678
8765432112345678
 
(zęby mleczne)
VIVIIIIIIIIIIIIIVV
VIVIIIIIIIIIIIIIVV

Przykłady:

(zęby stałe)
• 6– prawy górny pierwszy trzonowiec („prawa górna szóstka”)
• 1– lewy górny pierwszy siekacz („lewa górna jedynka”)
• 3– prawy dolny kieł („prawa dolna trójka”)
(zęby mleczne)
• IV– prawy górny pierwszy trzonowiec mleczny („prawa górna czwórka mleczna”)
• II– lewy górny drugi siekacz mleczny („lewa górna dwójka mleczna”)

Użycie ukośników zamiast kątów do oznaczania ćwiartek:

  • / zamiast   i  , np. 3/ zamiast 3 i /3 zamiast 3
  • \ zamiast   i  , np. \3 zamiast 3 i 3\ zamiast 3

„ System Palmera

Propozycja Palmera oznaczania zębów mlecznych w ćwiartkach.
Pierwszy dolny prawy siekacz mleczny.

Inne nazwy: ćwiartkowy[1], PNS (ang. Palmer’s Notation System)[4].

Dentysta Corydon Palmer z Ohio opracował podobny system równolegle z Zsigmondy’m (1870 r.[1])[9] i w krajach anglojęzycznych zapis Zsigmondy’ego znany jest właśnie pod nazwiskiem Palmera[3]. Zęby stałe oznaczał tak samo, inaczej jedynie zęby mleczne[1][10][2].

(zęby mleczne)
EDCBAABCDE
EDCBAABCDE

Istnieje również inny zapis w tym systemie, w którym kreski są zastąpione literami oznaczającymi ćwiartkę, np. UR8 (ang. upper right 8 = 8 ) i LL1 (ang. lower left 1 = 1 )[3].

System Haderupa

Inne nazwy: duński[1], plus/minus[4].

Duński lekarz Viktor Haderup w 1887 r.[7] (według niektórych w 1891 r.[4]) zrezygnował z bezpośredniego odnoszenia się do krzyża na diagramie i zastąpił go znakami „+” (plus) dla zębów górnych i „-” (minus) dla zębów dolnych, które pełnią funkcję linii poziomej z systemu Zsigmondy’ego. Funkcję linii pionowej pełni położenie znaku „+” lub „-” względem cyfry. Znak ten umieszcza się po mezjalnej stronie zęba, tj. przyśrodkowo (po stronie linii centralnej łuku zębowego). Tak więc znak po prawej stronie cyfry oznacza ząb prawej połowy łuku zębowego, a znak po stronie lewej – ząb lewej połowy[1][7][8].

Do oznaczania zębów mlecznych Haderup zdecydował się używać również cyfr arabskich, jednak dla rozróżnienia ze stałymi pozycję zęba mlecznego poprzedzał literą l (łac. lacteus – mleczny)[7], później zmieniono literę na jedno zero wiodące[8].

Wadą systemu jest brak możliwości zapisu cyfrowego oznaczanych kątów[1], gdyż znaki „+” i „-” dla systemów komputerowych oznaczają działania na liczbach[7].

Jest to najbardziej rozpowszechniony system w Skandynawii[3].

 (zęby stałe)
8+7+6+5+4+3+2+1++1+2+3+4+5+6+7+8
8-7-6-5-4-3-2-1--1-2-3-4-5-6-7-8
 
(zęby mleczne)
05+04+03+02+01++01+02+03+04+05
05-04-03-02-01--01-02-03-04-05

Przykłady:

(zęby stałe)
• 6+– prawy górny pierwszy trzonowiec („prawa górna szóstka”)
• +1– lewy górny pierwszy siekacz („lewa górna jedynka”)
• 3-– prawy dolny kieł („prawa dolna trójka”)
(zęby mleczne)
• 04+– prawy górny pierwszy trzonowiec mleczny („prawa górna czwórka mleczna”)
• +02– lewy górny drugi siekacz mleczny („lewa górna dwójka mleczna”)

System Haderupa z poprawką Allerhanda

W późniejszym czasie wprowadzono poprawkę do systemu Haderupa, która polegała na przywróceniu numeracji zębów mlecznych według systemu Zsigmondy’ego, tj. liczbami rzymskimi. W 1932 r. system ten został przyjęty jako obowiązujący[7][8].

(zęby mleczne)
V+IV+III+II+I++I+II+III+IV+V
V-IV-III-II-I--I-II-III-IV-V

System Viohla

Inne nazwy: międzynarodowy, FDI, dwuwskaźnikowy[1][10], TDS (ang. two-digit system)[4].

Kolejność numerowania ćwiartek (po lewej zęby stałe, po prawe – mleczne). Ząb zakolorowany na czerwono ma oznaczenie 37.

System ten w 1970 r. został oficjalnie przyjęty przez Komisję FDI (fr. Fédération Dentaire Internationale)[10] jako norma ISO-3950[11] i obecnie jest zalecany przez WHO ze względu na łatwość posługiwania się nim w mowie i piśmie oraz w gromadzeniu i opracowywaniu danych. Jest powszechnie używany na świecie (poza USA), również w Polsce[1][7].

Berliński lekarz Joachim Viohl[8] (choć niektórzy jako pierwszego autora podają Theilmana, 1932[4]) wprowadził w 1966 r.[3] system opierający się całkowicie na cyfrach arabskich, tzn. zarówno pozycję zęba w ćwiartce, jak i samą ćwiartkę oznaczał cyfrą arabską. W systemie oznaczenie zęba jest dwucyfrowe: pierwsza cyfra oznacza ćwiartkę, a druga – pozycję zęba w ćwiartce[2][7][8].

Ćwiartki porównał do tarczy zegara podzielonej na 4 kwadranty i numerował od górnej lewej (z perspektywy lekarza patrzącego na pacjenta en face) zgodnie z ruchem wskazówek zegara (ćwiartki od 1 do 4). Kwadrant 1 miał być kwadrantem najbliżej lekarza, gdyż lekarz zwykle znajdował się z prawej strony pacjenta[1] – obecnie jednak coraz więcej lekarzy przyjmuje, siedząc za pacjentem. Dla zębów mlecznych postanowił kontynuować numerację i oznaczał je w tej samej kolejności ćwiartkami od 5 do 8. Numerację zębów Viohl pozostawił taką samą – zęby stałe oznaczał cyframi 1-8, licząc od siekacza przyśrodkowego do ostatniego trzonowca, zęby mleczne – cyframi arabskimi 1-5 (licząc również od siekacza przyśrodkowego do ostatniego trzonowca)[1][2][7][8].

Należy pamiętać, że oznaczenie zęba (np. „13”) wymawia się jak dwie oddzielne cyfry („jeden-trzy”), a nie jak liczbę dwucyfrową („trzynaście”)[1][8].

 (zęby stałe)
 górne prawe – 1# górne lewe – 2#
18171615141312112122232425262728
48474645444342413132333435363738
 dolne prawe – 4# dolne lewe – 3#
 
(zęby mleczne)
 górne prawe – 5# górne lewe – 6#
55545352516162636465
85848382817172737475
 dolne prawe – 8# dolne lewe – 7#

System OMS

System ten (z 1981 r.) jest odmianą systemu FDI, w którym jedyną modyfikacją jest zapis z kropką pomiędzy cyframi, np. „2.4” zamiast „24”[4]. Zapobiega to pomyłkowemu odczytywaniu oznaczenia jak liczby dwucyfrowej („dwadzieścia cztery” zamiast „dwa-cztery”).

System uniwersalny

System uniwersalny (UNS)

Inne nazwy: UNS (ang. universal numbering system), amerykański, Parreidta, ADA[1][10].

W USA powszechnie używa się tzw. systemu uniwersalnego, opracowanego przez J. Perreidta w 1882 roku (niektórzy podają jako autora Brytyjczyka Geoarge'a Cunninghama, 1883[3]) zatwierdzonego 18 kwietnia 1975 r. przez ADA (ang. American Dental Association), w którym zrezygnowano z oznaczania ćwiartek, a zęby numeruje się po kolei od ostatniego górnego prawego trzonowca (#1) do przodu i dalej do ostatniego górnego lewego trzonowca (#16), dalej od ostatniego dolnego lewego trzonowca (#17) do przodu i dalej do ostatniego dolnego prawego trzonowca (#32)[8]. W zębach mlecznych stosuje się litery alfabetu łacińskiego (A-T), numerując zęby w analogicznej kolejności[1][10][2].

Trudnością w tym systemie jest zapamiętanie numerów konkretnych zębów, gdyż np. numery #4, #13, #20 i #29 nie od razu wskazują na to, że są to wszystkie drugie przedtrzonowce[1].

 (zęby stałe)
12345678910111213141516
32313029282726252423222120191817
 
(zęby mleczne)
ABCDEFGHIJ
TSRQPONMLK
 
(zęby mleczne – alternatywa)[2]
1d2d3d4d5d6d7d8d9d10d
20d19d18d17d16d15d14d13d12d11d

Przykłady:

(zęby stałe)
• 3– prawy górny pierwszy trzonowiec („prawa górna szóstka”)
• 9– lewy górny pierwszy siekacz („lewa górna jedynka”)
• 27– prawy dolny kieł („prawa dolna trójka”)
(zęby mleczne)
• B– prawy górny pierwszy trzonowiec mleczny („prawa górna czwórka mleczna”)
• G– lewy górny drugi siekacz mleczny („lewa górna dwójka mleczna”)

System uniwersalny 2

Inne nazwy: Navy Notation[3].

W tym systemie zęby są numerowane tak samo jak w UNS jedynie w innej kolejności – nie zgodnie ze wskazówkami zegara, ale oba łuki od prawej (pacjenta) do lewej. Tak więc górny łuk jest numerowany tak samo, a dolny w odwrotnej kolejności. Dla zębów mlecznych zmiana jest analogiczna[3].

 (zęby stałe)
12345678910111213141516
17181920212223242526272829303132
 
(zęby mleczne)
ABCDEFGHIJ
KLMNOPQRST

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Harris 2005 ↓.
  2. a b c d e f Chandra, Chandra i Chandra 2004 ↓.
  3. a b c d e f g h i Salud Dental  Para Todos. (hiszp.).
  4. a b c d e f g h TOOTH NUMBERING SYSTEMS - INTERNATIONAL DENTAL CHARTS. [dostęp 2013-04-07]. (ang.).
  5. A. Zsigmondy. Grundzüge einer praktischen Methode zur raschen und genauen Vormerkung der zahnärztlichen Beobachtungen und Operationen. „Deutsch Viertel Zahnhk”. 1, s. 209-211, 1861. (niem.). 
  6. A. Zsigmondy. A practical method for rapidly noting dental observations and operations. „Br J Dent Sci”. 17, s. 580-582, 1874. (ang.). 
  7. a b c d e f g h i j Krocin, Dargiewicz i Grodner 2010 ↓.
  8. a b c d e f g h i Kulas 1983 ↓.
  9. C. Palmer. Palmer’s dental notation. „Dent Cosmos”. 33, s. 194-198, 1891. (ang.). 
  10. a b c d e Scheid i Woelfel 2007 ↓.
  11. ISO 3950:2009 - Dentistry -- Designation system for teeth and areas of the oral cavity. [dostęp 2013-04-06]. (ang.).

Bibliografia

  • Edward F. Harris. Tooth-Coding Systems in the Clinical Dental Setting. „Dental Anthropology”. 18 (2(44)), s. 43–49, 2005. ISSN 1096-9411. (ang.). 
  • R.C. Scheid, J.B. Woelfel: Woelfel’s dental anatomy: its relevance to dentistry. Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins, 2007, s. 111–113. ISBN 978-0-7817-6860-3. (ang.).
  • Satish Chandra, Shaleen Chandra, Sourabh Chandra: Textbook of Dental and Oral Anatomy, Physiology and Occlusion with Multiple Choice Questions. Jaypee Brothers Medical Publishers, 2004, s. 48–52. ISBN 978-81-8061-230-5. (ang.).
  • Andrzej Krocin, Dorota Dargiewicz, Małgorzata Grodner: Modelowanie w protetyce dentystycznej. Warszawa: PZWL, 2010, s. 24–28. ISBN 9788320040011.
  • Józef Kulas: Modelowanie koron zębów. Długołęka k. Wrocławia: LECO, 1983, s. 6–10. ISBN 83-200-0551-5.

Linki zewnętrzne

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.
ISO-3950 37+.png
(c) Bietje, CC-BY-SA-3.0
melkgebit in orde gebracht
Gray1004.png
Deciduous teeth. Left side.
E0303.svg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Joey-das-WBF z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Upper right first premolar as depicted using the Palmer tooth notation.
Vector version of en:Image:E0303.png, originally by Mark Preston.
E0508.svg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Joey-das-WBF z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Palmer tooth notation for a deciduous lower right central incisor.

Vector version of en:Image:E0508.png, originally by Mark Preston.
Universal Numbering System.svg
Autor: Kaligula, Licencja: CC BY-SA 3.0
UNS = Universal Numbering System
Gray1002.png
Permanent teeth. Right side. (Burchard.)
Ptnadult.svg

Normal adult full dentition as depicted using the Palmer Tooth Notation Method.

Vector version of 50px, originally by Mark Preston.
Ptnchild.svg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był Joey-das-WBF z angielskiej Wikipedii, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Normal child full dentition as depicted using the Palmer Tooth Notation Method.