Szafran uprawny

Szafran uprawny
Ilustracja
Pokrój
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

kosaćcowate

Rodzaj

szafran

Gatunek

szafran uprawny

Nazwa systematyczna
Crocus sativus L.
Sp. pl. 1:36. 1753
Kwiat
Przyprawa

Szafran uprawny (krokus uprawny, szafran siewny, łac. Crocus sativus L. 1753) – gatunek rośliny z rodziny kosaćcowatych. Pochodzi prawdopodobnie z południowo-wschodniej Europy lub Azji Mniejszej. Nieznana jest jego forma dzika, wydaje się, że jest blisko spokrewniony z Crocus cartwrightianus, który normalnie zawiązuje nasiona, w przeciwieństwie do C. sativus, który albo nie zawiązuje nasion wcale, albo tylko płonne.

Morfologia

Pokrój
Bylina o wysokości do 15 cm.
Łodyga
Bulwocebula o średnicy ok. 2 cm, pokryta siateczkowatą „łuską”.
Liście
6–9 równowąskich liści, ciemnozielonnych z dwoma białymi pasami, wyrastającymi wczesną wiosną, tworzącymi przyziemną rozetę (liście odziomkowe).
Kwiaty
Lejkowate o średnicy do 4 cm, wysokości ok. 10 cm (wraz z rurką) w różnych odcieniach fioletu, (w uprawie jako roślina ozdobna również ' C. sativus 'Album' o białych kwiatach) i 6-płatkowym okwiecie, z trzema pręcikami i z charakterystycznym dla gatunku słupkiem o długiej szyjce zakończonym trójdzielnym, ciemnopomarańczowym znamieniem.
Owoce
Trójkomorowa, wielonasienna torebka.

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. W Polsce kwiaty pojawiają się w stanie bezlistym w połowie września, a na południu, gdzie znajdują się główne miejsca uprawy, w październiku i listopadzie.

Zastosowanie

  • Roślina ozdobna: Jest często uprawiany w przydomowych ogródkach na rabatach i skalniakach.
  • Roślina przyprawowa: Od wieków hoduje się szafran uprawny (Crocus sativus). Wysuszone znamiona szafranu uprawnego używane są jako przyprawa. Ten żółty proszek jest najdroższą przyprawą na świecie. Na zebranie 1 kg znamion potrzeba 150 tys. kwiatów szafranu uprawnego.
  • Sztuka kulinarna: Przyprawa służy do nadawania smaku, aromatu i barwy sosom, zupom i potrawom z ryżu. Zbiera się znamiona wraz z częścią słupka, stanowiące właściwą przyprawę. Zbyt duża ilość szafranu sprawia, że potrawa staje się gorzka. Szafran zawiera gorycz pikrokrocynę, szafranowe olejki lotne (do 2%) oraz żółty barwnik krocynę.

Uprawa

  • Historia uprawy: szafran jako składnik do produkcji perfum, przyprawa, lek i barwnik znany był w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Wymienia go Papirus Ebersa pochodzący z ok. 1555 r. p.n.e., cytowany jest w biblijnej Pieśni nad Pieśniami (4,12-14)[3]. Pierwsze uprawy w Europie średniowiecznej znajdowały się w południowej Francji i Hiszpanii. Obecnie największym producentem na świecie jest Turcja.
  • Sposób uprawy: preferuje stanowiska nasłonecznione, gleby lekkie, przepuszczalne, o odczynie neutralnym lub lekko kwaśnym. W uprawie rozmnażany jest tylko wegetatywnie. Uprawa szafranu jest bardzo pracochłonna, a jeden hektar plantacji w pełnym rozwoju daje zaledwie od 15 do 25 kg suchej przyprawy, co sprawia, że jest najdroższą przyprawą na świecie.

Znaczenie w hinduizmie

Rasarnawa, dzieło hinduistycznej alchemii tantrycznej (rasajany), datowane na około XI w. n.e., zapewnia, że rytuał wielbienia Śiwy z użyciem drzewa sandałowego, aloesu, kamfory i szafranu prowadzi do osiągnięcia śiwaloki – nieba boga Śiwy[4] .

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-09] (ang.).
  3. Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
  4. David Gordon White: 15. Ocean rtęci : alchemiczny tekst z jedenastego wieku. W: Praktyki religijne w Indiach. Donald S.Lopez Jr (red.). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2001, s. 344. ISBN 83-88238-68-X.

Media użyte na tej stronie

Iran saffron threads.jpg
Iranian saffron threads
Crocus sativus - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-194.jpg
Safran. A Pflanze in natürl. Grösse; 1 dieselbe im Längsschnitt, desgl.; 2 Staubgefässe, vergrössert; 3 Pollen, desgl.; 4 Fruchtknoten im Längsschnitt, desgl.; 5 derselbe im Querschnitt; 6 Narbe, desgl.