Szafuza (kanton)

Szafuza

niem. Kanton Schaffhausen

kanton
Herb Flaga
Państwo	Szwajcaria
Siedziba	Szafuza
Data powstania	1501
Kod ISO 3166-2	CH-SH
Powierzchnia	298 km²
Populacja (2020) • liczba ludności	83 107
• gęstość	279 os./km²
Języki urzędowe	niemiecki
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin	34
Położenie na mapie Szwajcarii
Strona internetowa

Szafuza (niem. Schaffhausen) – kanton w północnej Szwajcarii. Jego stolicą jest Szafuza.

Geografia

Wodospad Rheinfall

Kanton Szafuzy jest najbardziej na północ wysuniętą częścią Szwajcarii. Poza fragmentem miasteczka Stein am Rhein (Vor der Brugg) i fragmentem nabrzeża przy elektrowni wodnej w Szafuzie leży na prawym brzegu Renu i jest otoczony głównie przez terytorium Niemiec (Badenia-Wirtembergia). Kanton jest jednym z mniejszych w Szwajcarii zarówno pod względem powierzchni (298 km², 7. od końca), jak i ludności (77 tys. msk., 8. od końca). Długość granic wynosi 185,4 km, w tym 151,8 km z Niemcami, 23,2 km z kantonem Zurychu i 10,4 km z kantonem Turgowii. Dodatkowo w środkowej części kantonu, nad Renem znajduje się niemiecka eksklawa – Büsingen am Hochrhein.

Kanton składa się z trzech części – największej, środkowej, na terenie której leży stolica i największe miasto kantonu Szafuza, położonej na wschód eksklawy określanej mianem „górnej części” (Oberer Kantonsteil) położonej u wypływu Renu z Jeziora Bodeńskiego, na terenie której leży miasteczko Stein am Rhein i położonej na południe najmniejszej „dolnej części” (Unterer Kantonsteil).

Mający charakter wyżyny i gór niskich zalesiony masyw Randeln będący wysuniętą na wschód częścią gór Jury dominuje w krajobrazie regionu. We wschodniej części kantonu znajduje się wysoczyzna Reiat, zaś w południowej fragment równiny Klettgau. Najniższy punkt terytorium znajduje się nad Renem w miejscowości Buchberg (344 m n.p.m.), zaś najwyższym jest Hagen wyniesiony 912 m n.p.m. na którym znajduje się wieża widokowa.

Kanton rozciąga się wzdłuż prawego brzegu górnego Renu od jego wypływu z jez. Bodeńskiego. W jego ciągu, na granicy z kantonem Zurychu znajduje się największy w Europie wodospad Rheinfall. Przez region przepływa kilka niewielkich dopływów Renu, z których największym jest Wutach. Na Renie znajdują się dwie elektrownie wodne (w Szafuzie i Neuhausen am Rheinfall).

Klimat Szafuzy jest umiarkowany, cechuje się wpływami pobliskich masywów alpejskich, Schwarzwaldu i Jury. Średni roczny opad wynosi 863 mm, a nasłonecznienie wynosi 1345 godzin na rok. Dobre warunki geograficzne (wystawione na południe stoki) i klimatyczne sprawiły, że jest to drugi pod względem wielkości obszar winiarski niemieckojęzycznej części Szwajcarii^[1].

Historia

Termy Iuliomagus z I w. n.e.

Szafuza w 1642 r.

Najstarsze ślady osadnictwa sprzed 10 tysięcy lat znajdują się w jaskini Kesslerloch w miejscowości Thayngen. Na terenie tej samej miejscowości w miejscu zwanym Weier (obecnie kulturowy rezerwat przyrody) znaleziono mające około 6 tys. lat pozostałości osady zbudowanej z palafitów. Wraz z 110 innymi miejscami z obszaru alpejskiego zostały one wpisane w 2011 r. na listę światowego dziedzictwa kultury i sztuki UNESCO, a efekty prac archeologów można oglądać w Muzeum w dawnym klasztorze Wszystkich Świętych w Szafuzie (Museum zu Allerheiligen).

Zamieszkałe przez plemiona celtyckie ziemie podbili w I w. p.n.e. Rzymianie, zakładając osadę Iuliomagus. Około 600 r.n.e. w okolicy Szafuzy osiedlili się germańscy Alemanowie, których najstarsze osiedle znajdowało się na terenie dzisiejszej wsi Berslingen.

Miasto Szafuza pojawia się po raz pierwszy w 1045 r., gdy uzyskała z nadania króla Henryka III prawo bicia monet. W 1049 r. w tejże miejscowości założono benedyktyński klasztor Wszystkich Świętych. W 1259 r. powstał pierwszy stały most przez Ren. W 1278 r. król Rudolf I Habsburg nadał miastu status wolnego miasta.

Korzystne położenie miejscowości przy przeprawie przez Ren, w pobliżu naturalnej przeszkody w postaci wodospadu który należało ominąć drogą lądową, wpływały na rozwój miasta, które na początku XIV wieku liczyło ponad 2 tysiące mieszkańców, fortyfikacje i znajdowało się na szlakach łączących Konstancję z Zurychem i St. Gallen. W 1330 r. król Ludwik I Bawarski pozbawił Szafuzę statusu wolnego miasta, włączając je do posiadłości austriackich. W roku 1402 odbył się pierwszy znany proces czarownic. W 1411 r. miasto uzyskało prawo zakładania cechów, których powstało 10. W 1415 r. Szafuza odzyskała status wolnego miasta rzeszy, który wykupiła 1418 r. od potrzebującego pieniędzy Fryderyka IV Austriackiego. Początkowo miejscowość wiązała się politycznie z położonymi na północ od niej miastami szwabskimi, jednakże w 1454 r. sprzymierza się ze Związkiem Szwajcarskim, by 10 sierpnia 1501 r. stać się pełnoprawnym członkiem Konfederacji.

Do 1522 r. niewielkie państewko ustaliło granice swojego terytorium zbliżone do współczesnego, głównie na zasadzie wykupów ziemi. W 1529 r. rada miejska przegłosowała przejście na protestantyzm za namową proboszcza Sebastiana Hofmeistera. Istniejące klasztory zlikwidowano, a ziemię kościelną przejęto.

W trakcie wojny trzydziestoletniej przez terytorium Szafuzy przechodziły wojska bawarskie i szwedzkie. W czasie wojen napoleońskich Szafuza wchodziła w skład Republiki Helweckiej (1798-1803) oraz drugiej konfederacji (tzw. okres mediacji Napoleona 1803-14). Wówczas nastąpiła najważniejsza zmiana granic kantonu, w ramach której m.in. przejęto od Zurychu miasteczko Stein am Rhein^[2]. W 1839 r. przeprowadzono drobną korektę granicy z Wielkim Księstwem Badenii opierając ją na rzece Wutach. Wraz z założeniem w Mühlentalu odlewni przez Johanna Conrada Fischera rozpoczął się okres industrializacji na terenie kantonu. W trakcie szwajcarskiej wojny domowej w 1847 r. Szafuza poparła zwycięskie wojska liberałów (konfederatów). W 1857 r. powstało pierwsze połączenie kolejowe do Winterthuru (Rheinfallbahn), po którym powstały kolejne, w tym do Niemiec.

Szwajcaria w obu wojnach światowych pozostała neutralna, jednak granicę kontrolowały wzmocnione jednostki armii szwajcarskiej. W wyniku błędu nawigacyjnego 1 kwietnia 1944 r. lotnictwo amerykańskie omyłkowo zbombardowało Szafuzę zabijając 40, a raniąc 271 ludzi. W ramach odszkodowania Stany Zjednoczone zapłaciły 40 milionów franków szwajcarskich.

W drugiej połowie XX wieku kanton rozwijał się pomyślnie co zaowocowało nowymi inwestycjami przemysłowymi i infrastrukturalnymi. W 1967 r. przeprowadzono drobną korektę granic z Republiką Federalną Niemiec^[2]. Kanton przyjął w 2002 r. nową konstytucję, zastępując poprzednią z 1876 r.

Demografia

Blisko 22% mieszkańców kantonu stanowią obcokrajowcy, głównie z sąsiednich Niemiec oraz Bałkanów. Połowa ludności należy do reformowanego Kościoła Szafuzy, ponad 24% stanowią katolicy, 6% muzułmanie, niecałe 7% inne religie, a blisko 13% bezwyznaniowcy.

Niemiecki używany w Szafuzie należy do dialektów górnoalemańskich.

Gospodarka

Gospodarka Szafuzy jest powiązana z gospodarką sąsiedniego kantonu Zurych. Ważnym elementem ekonomii regionu był do 2. poł. XX wieku przemysł ciężki. Obecnie dominują usługi, turystyka. Szafuza jest też drugim co do wielkości producentem wina w niemieckojęzycznej części Szwajcarii. Bezrobocie jest na bardzo niskim poziomie.

Turystyka

Wnętrze kościoła Wszystkich Świętych w Szafuzie

Dom pod rycerzem w Szafuzie

Zamek Hohenklingen w Stein am Rhein

Ważnym składnikiem gospodarki kantonu stanowi turystyka. Do głównych atrakcji należą:

• Największy w Europie wodospad Rheinfall
• Zalesiona wyżyna Randeln
• Jaskinia Kesslerloch w której odkryto ślady bytowania ludności kultury magdaleńskiej
• Zabytkowe centrum Szafuzy: licznymi domami z wykuszami, średniowieczny ratusz, obwarowania miejskie z cytadelą Munot, XI-wieczny dawny klasztor benedyktyński Wszystkich Świętych w którym znajduje obecnie się muzeum, kościoły, teatr.
• Zabytkowe miasteczko Stein am Rhein położone u wypływu Renu z Jeziora Bodeńskiego z dawnym klasztorem św. Jerzego i zamkiem Hohenklingen.
• Winnice Klettagu
• Ruiny rzymskiego Iuliomagus (Schleitheim)

Transport

Miasto jest dobrze skomunikowane koleją i drogami zarówno z resztą Szwajcarii, jak i Niemcami. Na dworcu w Szafuzie zatrzymują się międzynarodowe pociągi do Zurychu. Liczne statki pływają regularnie po Renie. Miasto Szafuza posiada kilka linii autobusowych i jedną trolejbusową. Dobrze rozwinięta sieć dróg rowerowych.

Polityka

Kanton jest zarządzany przez Radę Kantonu mającą 60 członków wybieranych na czteroletnią kadencję. Obowiązuje system podwójnej większości. Każda decyzja wiążąca się z kosztami powyżej pół miliona CHF podlega obowiązkowemu referendum, a powyżej 100 tys. CHF fakultatywnemu. Jeśli zostanie zebranych 1000 podpisów, każda ustawa musi być także poddana w ciągu 90 dni referendum. Władzę wykonawczą stanowi wybierana co cztery lata przez mieszkańców pięcioosobowa Rada Zarządzająca.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona kantonu Szafuzy
• Strona turystyczna kantonu Szafuzy
• Oficjalne statystyki
• Archiwum Państwowe Kantonu Szafuzy