Szalej jadowity

Szalej jadowity

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	szalej
Gatunek	szalej jadowity
Nazwa systematyczna
Cicuta virosa L. Sp. pl. 1:255. 1753
Synonimy
Cicuta mackenzieana Raup[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski

Kwiatostan

Liść

Szalej jadowity (Cicuta virosa L.) – gatunek silnie trującej rośliny wieloletniej należący do rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl). Jest szeroko rozprzestrzeniony na półkuli północnej. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej, głównie na obszarach o klimacie umiarkowanym i zimnym, ale w Azji jego zasięg obejmuje również obszar w Indiach o tropikalnym klimacie^[3].

Morfologia

Łodyga

Naga, dęta, górą rozgałęziona. Ma wysokość do 1,2 m.

Liście

2- lub 3-krotnie pierzastosieczne, odcinki lancetowate, na brzegach ostro piłkowane. Ogonki liściowe dęte, pochwy liściowe również rozdęte.

Kwiaty

Zebrane w wieloszypułkowe baldachy złożone z 10–12 baldaszków. Pokryw brak, pokrywek wiele, zwisłych, szczecinowatych. Kwiaty drobne, białe z wykształconym kielichem w postaci pięciu wyraźnych ząbków. Mają charakterystyczny mysi zapach, zapylane są przez muchy.

Owoc

Kulista rozłupnia, dwubocznie ściśnięta. Każda rozłupka na grzbiecie z 5 podłużnymi żeberkami.

Część podziemna

Ma bulwiaste kłącza podobne do kłącza tataraku z widocznymi na przekroju komorami powietrznymi. Pachnie pietruszką i ma słodkawy smak.

Biologia i ekologia

Rozwój

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Nasiona dojrzewają od połowy sierpnia przez wrzesień. Roznoszone są przez wodę (hydrochoria).

Siedlisko

Występuje w miejscach podmokłych, na brzegach stawów, przy rowach, na torfowiskach, w szuwarach.

Fitosocjologia

Gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Magnocaricion, Ass. Cicuto-Caricetum pseudocyperi^[5]

Czynniki fotochemiczne

Roślina bardzo silnie trująca: Cała roślina jest trująca, a szczególnie łodyga i kłącze^[6]. Zawiera trujący wielonienasycony alkohol – cykutoksynę bardzo silnie toksyczny; już spożycie niewielkich ilości powoduje silne zatrucie. Objawy zatrucia występują szybko, do 20 minut po spożyciu. Są to: ślinotok, pieczenie w jamie ustnej, mdłości, wymioty, rozszerzenie źrenic, drgawki, utrata świadomości, trudności w oddychaniu. Śmierć może nastąpić wskutek porażenia ośrodka oddechowego^[6].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n=22, 44^[7].

Obecność w kulturze

Tradycja literacka głosi, że wskutek otrucia cykutą zmarł między innymi Sokrates. Opisy sceny egzekucji świadczą jednak, że za truciznę najprawdopodobniej posłużył szczwół plamisty (Conium maculatum), w starożytności również określany łacińskim mianem cicuta. Szalej jadowity był jednak dawniej używany do skrytobójczych otruć^[6].

Motyw trującej cykuty pojawia się w różnych utworach literackich, np. w sienkiewiczowskiej bajce Co się raz stało w Sydonie, w powieściach Agathy Christie Pięć małych świnek i M.C. Beaton Agatha Raisin i zabójcze ciasto.

Przypisy