Szaniec Jezuicki

Szaniec Jezuicki

Jesuiterschanze

nr rej. 269 z 14.06.1968[1]
Widok z korony przeciwskarpy na czoło fortu i obie kaponiery
Państwo	Polska
Lokalizacja	Gdańsk
Typ	fort trapezowy
Data budowy	1843-1868
Data eksploatacji	1868-1920
Położenie na mapie Gdańska Szaniec Jezuicki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Szaniec Jezuicki
Położenie na mapie województwa pomorskiego Szaniec Jezuicki
54°20′11,04″N 18°37′56,73″E/54,336400 18,632425

Szaniec Jezuicki (niem. Jesuiterschanze), rzadziej "Fort Jezuicki" – zabytkowy^[2] fort trapezowy w Gdańsku. Założony został przez Prusaków na krawędzi wysoczyzny, w miejscu górującym nad Starymi Szkotami, przy ul. Kolonia Anielinki. Od 1968 roku szaniec jest wpisany do rejestru zabytków.

Szaniec Jezuicki stanowi dobrze zachowany przykład wczesnego fortu wysuniętego tzw. szkoły nowopruskiej, murowanego z cegły z eksperymentalnym użyciem konstrukcji betonowych. Nazwa fortu nawiązuje do pobliskiego kolegium jezuitów przy kościele św. Ignacego oraz do wcześniejszych fortyfikacji wznoszonych w tym miejscu w XVIII wieku i na początku XIX wieku. Powierzchnia zespołu to ok. 10 tys. m kw.

Historia

Sucha fosa wzdłuż lewego barku fortu, widok w kierunku kaponiery południowej

Sucha fosa przed czołem fortu, widok w kierunku kaponiery północnej, z lewej fragment południowej galerii przeciwskarpowej, z prawej fragment kaponiery południowej

Fort zaprojektowano do obrony wzniesienia, którego opanowanie przez nieprzyjaciela groziło ostrzałem artyleryjskim południowej części ówczesnego Gdańska, w tym magazynów na Wyspie Spichrzów. Budowano go w kilku etapach, wielokrotnie zmieniając projekt, w latach 1843-1868.

Szaniec Jezuicki miał być pierwszym z dziewięciu fortów planowanego, lecz niezrealizowanego systemu gdańskiej twierdzy pierścieniowej. Historia jego użytkowania jest słabo znana. Prawdopodobnie był obsadzony przez Niemców aż do demilitaryzacji twierdzy gdańskiej w 1920 r. Podczas walk w 1945 r. zupełnemu zniszczeniu uległa krzyżowa redita. W roku 1975 r. na szańcu ustawiono maszt telekomunikacyjny, który stal na Szańcu do roku 2012. W 2014 fort wydzierżawiono stowarzyszeniu motocyklistów "Cruiseriders North"^[3]. 3 września 2014 runął fragment muru oporowego fortu przy ulicy Kolonia Anielinki^[4][5]. Jego odbudowę rozpoczęto w grudniu tego samego roku.

Budowa

Wartownie powstałe w 1867 r. wykonano w prototypowej wówczas technologii jako monolityczne obiekty betonowe, zaś magazyn prochowy i laboratorium amunicyjne otrzymały stropy stalowo-betonowe.

Fort ma narys zbliżony do trapezu, dłuższą podstawą zwróconego w kierunku miasta. Ze wszystkich stron otacza go sucha fosa, której skarpa i przeciwskarpa są całkowicie murowane. Do obrony bocznej fosy służyły dwie kaponiery ze strzelnicami w dwóch kondygnacjach oraz galerie strzeleckie przeciwskarpy. W wale znajdują się prochownie, laboratorium amunicyjne i wartownie, natomiast nie zachował się magazyn prochowy w formie krzyżowej redity.

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof Biskup, Szaniec Jezuicki w Gdańsku, INFORT 16 (1/2000).
• Jerzy Stankiewicz, Krzysztof Biskup, Fortyfikacje miejskie Gdańska od XVI do XIX wieku, w: Gdańsk pomnik historii cz. 1, red. A. Kostarczyk, teka gdańska 3, Gdańsk 1998, ISBN 83-903894-2-8.
• Igor Zbigniew Strzok, Fortyfikacje XIX-wiecznego Gdańska, w: Fortyfikacje Gdańska, red. G. Bukal, Gdańsk 2006, ISBN 978-83-919189-6-8.