Szanta (roślina)

Szanta
Ilustracja
Morfologia (szanta zwyczajna)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

szanta

Nazwa systematyczna
Marrubium L.
Sp. Pl. 582. 1753
Typ nomenklatoryczny

Marrubium vulgare L.[3]

Synonimy
  • Atirbesia Raf.
  • Lagopsis (Bunge ex Benth.) Bunge[4]
Szanta zwyczajna
Szanta obca

Szanta (Marrubium L.) – rodzaj bylin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków[5] (The Plant List wymienia 49 gatunków zweryfikowanych[6]). Rośliny te występują na wyspach Makaronezji, w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji sięgając do jej centralnej części[5][7]. Najbardziej zróżnicowane są w Turcji, gdzie rośnie ich 18 gatunków[7]. W Polsce antropofitem zadomowionym jest szanta zwyczajna M. vulgare, przejściowo dziczeje (jako efemerofit) także szanta obca M. peregrinum[8]. Na ogół są to rośliny spotykane w miejscach suchych, skalistych, w zbiorowiskach zaroślowych[7].

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, niektóre mają własności lecznicze[9]. Szeroko stosowana jako roślina lecznicza była zwłaszcza szanta zwyczajna, stosowana także do aromatyzowania słodyczy i likierów[5].

Nazwa łacińska rodzaju wywodzi się od hebrajskiego słowa marob oznaczającego gorzki sok. Dawniej bowiem rośliny tego rodzaju były przez Żydów spożywane w czasie święta Pesach[9].

Morfologia

Pokrój
Byliny i rośliny jednoroczne osiągające do 70 cm wysokości[7]. Łodyga prosto wzniesiona, o kwadratowym przekroju[9].
Liście
Naprzemianległe, pojedyncze, jajowate, gęsto owłosione, ze słabo widocznym nerwacją[7][9].
Kwiaty
Drobne, zebrane w licznokwiatowe okółki. Kielich niewielki, z 10 wystającymi żyłkami przewodzącymi, zakończony 5, 10 lub 30 ząbkami. Korona zrosłopłatkowa, fioletowa do białej, kremowa lub żółtawa. Płatki tworzą rurkę zakończoną dwiema wargami, górną wyprostowaną i rozciętą oraz dolną trójłatkową. Pręciki cztery, w dwóch parach, schowane w rurce korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, cienka[7].
Owoce
Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze, gładkie rozłupki[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Marrubieae z podrodziny Lamioideae z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.)[4].

Wykaz gatunków[6][10]
  • Marrubium alyssoides Pomel
  • Marrubium alysson L.
  • Marrubium anisodon K.Koch
  • Marrubium aschersonii Magnus
  • Marrubium astracanicum Jacq.
  • Marrubium atlanticum Batt.
  • Marrubium ayardii Maire
  • Marrubium × bastetanum Coincy
  • Marrubium bourgaei Boiss.
  • Marrubium catariifolium Desr.
  • Marrubium cephalanthum Boiss. & Noë
  • Marrubium cordatum Nábelek
  • Marrubium crassidens Boiss.
  • Marrubium cuneatum Banks & Sol.
  • Marrubium cylleneum Boiss. & Heldr.
  • Marrubium depauperatum Boiss. & Balansa
  • Marrubium duabense Murata
  • Marrubium echinatum Ball
  • Marrubium eriocephalum Seybold
  • Marrubium fontianum Maire
  • Marrubium friwaldskyanum Boiss.
  • Marrubium glechomifolium Freyn & Conrath
  • Marrubium globosum Montbret & Aucher ex Benth.
  • Marrubium heterocladum Emb. & Maire
  • Marrubium heterodon (Benth.) Boiss. & Balansa
  • Marrubium hierapolitanum Mouterde
  • Marrubium incanum Desr.szanta siwa
  • Marrubium leonuroides Desr.
  • Marrubium litardierei Marmey
  • Marrubium lutescens Boiss. & Heldr.
  • Marrubium multibracteatum Humbert & Maire
  • Marrubium × paniculatum Desr.
  • Marrubium parviflorum Fisch. & C.A.Mey.
  • Marrubium peregrinum L.szanta obca
  • Marrubium persicum C.A.Mey.
  • Marrubium pestalozzae Boiss.
  • Marrubium plumosum C.A.Mey.
  • Marrubium procerum Bunge
  • Marrubium propinquum Fisch. & C.A.Mey.
  • Marrubium rotundifolium Boiss.
  • Marrubium supinum L.szanta odgięta
  • Marrubium thessalum Boiss. & Heldr.
  • Marrubium trachyticum Boiss.
  • Marrubium vanense Hub.-Mor.
  • Marrubium velutinum Sm.
  • Marrubium vulcanicum Hub.-Mor.
  • Marrubium vulgare L.szanta zwyczajna
  • Marrubium werneri Maire
  • Marrubium womnowii Popov

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  4. a b Genus: Marrubium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-04-06].
  5. a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 566. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. a b Marrubium. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-04-06].
  7. a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 295. ISBN 0-333-74890-5.
  8. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 114, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. a b c d Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  10. Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 121. ISBN 978-83-925110-5-2.

Media użyte na tej stronie

Marrubium vulgare Szanta zwyczajna 2017-10-15 03.jpg
Autor: Agnieszka Kwiecień, Nova, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szanta zwyczajna (Marrubium vulgare), okaz uprawiany, Ogród Botaniczny UWr, Wrocław, Polska.
Marrubium vulgare - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-224.jpg
Andorn. A Theil der blühenden Pflanze, nat. Grösse; 1 Blüthe, vergrössert; 2 Krone zerschnitten und auseinandergebreitet, desgl.; 3 Staubgefässe, desgl.; 4 Pollen, desgl.; 5 Kelch, desgl.; 6 Kelch zerschnitten, mit Stempel, desgl.; 7 Stempel, desgl.; 8 unterer Theil des Stempels mit 2 Carpellen im Längsschnitt, desgl.; 9 derselbe im Querschnitt, desgl.; 10 Nüsschen, natürl. Grösse und vergrössert; 11 und 12 einzelnes Nüsschen von verschiedenen Seiten, desgl.; 13 und 14 dasselbe im Längsschnitt, desgl.; 15 dasselbe im Querschnitt, desgl.
Marrubium peregrinum sl8.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 3.0 at
This media shows the natural monument in Lower Austria with the ID MI-052.