Szarłat wyniosły

	Wartość odżywcza
	Amaranthus, ziarno gotowane
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
Witaminy
Makroelementy
Mikroelementy
	Dane liczbowe na podstawie: ; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

	Wartość odżywcza
	Amaranthus, ziarno
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
Witaminy
Makroelementy
Mikroelementy
	Dane liczbowe na podstawie: ; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Szarłat wyniosły
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	szarłatowate
Rodzaj	szarłat
Gatunek	szarłat wyniosły
	Nazwa systematyczna
	Amaranthus cruentus L.; Syst. nat. ed. 10, 2:1269. 1759
Synonimy
	Amaranthus anacardana Hook.f.; Amaranthus arardhanus Sweet; Amaranthus aureus Besser; Amaranthus brasiliensis Moq.; Amaranthus carneus Moq.; Amaranthus cruentus var. albus S.Das; Amaranthus edouardi Sennen; Amaranthus farinaceus Roxb. ex Moq.; Amaranthus flavus L.; Amaranthus guadelupensis Moq.; Amaranthus hybridus subsp. cruentus (L.) Thell.; Amaranthus hybridus subsp. incurvatus (Trimen ex Gren.) Brenan; Amaranthus hybridus var. paniculatus (L.) Uline & W.L.Bray; Amaranthus hybridus var. patulus (Bertol.) Thell.; Amaranthus hybridus subsp. patulus (Bertol.) Carretero; Amaranthus hybridus var. sanguineus (L.) Farw.; Amaranthus incarnatus Moq.; Amaranthus montevidensis Moq.; Amaranthus paniculatus L.; Amaranthus paniculatus var. cruentus (L.) Moq.; Amaranthus paniculatus var. sanguineus (L.) Moq.; Amaranthus paniculatus var. speciosus L.H.Bailey; Amaranthus purgans Moq.; Amaranthus rubescens Moq.; Amaranthus sanguineus L.; Amaranthus sanguinolentus Schrad. ex Moq.; Amaranthus speciosus Sims; Amaranthus spicatus Wirzén; Amaranthus strictus Willd.; Amaranthus tristis var. leptostachys Moq.; Amaranthus violaceus Moq.;

Morfologia

Szarłat wyniosły, szarłat wiechowaty, amarantus, amarant^[4]^[5] (Amaranthus cruentus L.) – gatunek rośliny z rodziny szarłatowatych. Prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Środkowej, obecnie jest uprawiany w wielu rejonach świata^[6].

Zastosowanie

Roślinę tę uprawiano na nasiona już ponad 4000 lat p.n.e. w Ameryce Północnej i Południowej, w Europie zaś amarant pojawił się na przełomie XVI i XVII w.^[7] Był, obok kukurydzy, ziemniaka i fasoli, podstawową rośliną uprawną Inków i Azteków^[8]. Bywa nazywany „zbożem XXI wieku”.

Nasiona szarłatu uprawnego mają wysoką wartość odżywczą i są szeroko stosowane w piekarnictwie, przemyśle cukierniczym i farmaceutycznym. Nasiona nie zawierają glutenu, mogą zatem być stosowane w diecie dzieci chorych na celiakię.

Masa nadziemna roślin może być wykorzystana jako zielonka, susz i kiszonka. Ponadto amarant należy do grupy roślin charakteryzujących się specyficznym mechanizmem fotosyntezy typu C₄, o wyższej i sprawniejszej efektywności wiązania CO₂ atmosferycznego w porównaniu z roślinami o bardziej rozpowszechnionym mechanizmie fotosyntezy typu C₃^[7].

W Polsce ponad 90% upraw znajduje się na Lubelszczyźnie. Od pewnego czasu znów cieszy się popularnością jako surowiec na paszę, mąkę i kaszę bezglutenową, a więc przydatną dla osób uczulonych na tę substancję. Chętnie spożywany też przez wegetarian, gdyż posiada wszystkie aminokwasy egzogenne^[9]^[8].

Nazwa

Łacińska nazwa rośliny jest źródłem nazwy barwy amarantowej, koloru wypustek przy kołnierzach jednego z historycznych polskich mundurów wojskowych. Używa się też zamiennie określenia barwy szkarłatnej.

Wartość odżywcza

Mąka z amaranthusa

(100 g)

Wartość energetyczna

1657 kJ (396 kcal)

Białka

15,6 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	34%	34%	34%	34%
M	28%	28%	28%	28%

Węglowodany

71,5 g

szczegółowe informacje

Przyswajalne

60,1 g

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	46%	46%	46%	46%
M	46%	46%	46%	46%

Skrobia

57,3 g

Błonnik

11,4 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	46%	46%	54%	54%
M	30%	30%	38%	38%

Tłuszcze

7,4 g

szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone	2,1 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone	b.d. g
Wielonienasycone	b.d. g

Woda

b.d. g

szczegółowe informacje

Witaminy

Ryboflawina (B2)

1,8 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	164%	164%	164%	164%
M	138%	138%	138%	138%

Witamina B6

0,6 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	46%	46%	40%	40%
M	46%	46%	35%	35%

Makroelementy

Fosfor

603 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	86%	86%	86%	86%
M	86%	86%	86%	86%

Wapń

186 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	19%	19%	16%	16%
M	19%	19%	19%	16%

Magnez

266 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	86%	83%	83%	83%
M	67%	63%	63%	63%

Potas

527 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	11%	11%	11%	11%
M	11%	11%	11%	11%

Sód

2 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,1%	0,1%	0,2%	0,2%
M	0,1%	0,1%	0,2%	0,2%

Mikroelementy

Żelazo

7,2 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	40%	40%	90%	90%
M	90%	90%	90%	90%

Miedź

0,5 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	56%	56%	56%	56%
M	56%	56%	56%	56%

Cynk

3,0 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	38%	38%	38%	38%
M	27%	27%	27%	27%

Mangan

3,3 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	183%	183%	183%	183%
M	143%	143%	143%	143%

Dane liczbowe na podstawie: ^[10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[11]

Wartość odżywcza

Mąka z amaranthusa, prażona

(100 g)

Wartość energetyczna

1785 kJ (426 kcal)

Białka

18,0 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	39%	39%	39%	39%
M	32%	32%	32%	32%

Węglowodany

77,0 g

szczegółowe informacje

Przyswajalne

63,0 g

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	48%	48%	48%	48%
M	48%	48%	48%	48%

Błonnik

14,0 g

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	56%	56%	67%	67%
M	37%	37%	47%	47%

Tłuszcze

8,0 g

szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone	3,00 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone	b.d. g
Wielonienasycone	b.d. g

Woda

b.d. g

szczegółowe informacje

Makroelementy

Wapń

150 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	15%	15%	13%	13%
M	15%	15%	15%	13%

Magnez

250 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	81%	78%	78%	78%
M	63%	60%	60%	60%

Potas

b.d. mg

Sód

20 mg

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	1,3%	1,3%	1,5%	1,7%
M	1,3%	1,3%	1,5%	1,7%

Mikroelementy

Żelazo

7,5 mg

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	42%	42%	94%	94%
M	94%	94%	94%	94%

Dane liczbowe na podstawie: ^[10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[11]

Wartość odżywcza

Olej amarantusowy

(100 g)

Wartość energetyczna

3700 kJ (884 kcal)

Białka

0 g

szczegółowe informacje

RDA	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Węglowodany

0 g

Tłuszcze

100 g

szczegółowe informacje
Kwasy tł. nasycone	25 g
Kwasy tł. nienasycone
Jednonienasycone	26,8 g
Wielonienasycone	48,2 g

Woda

0 g

szczegółowe informacje

AI	19–30	31–50	51–70	70+
K	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%
M	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%

Dane liczbowe na podstawie: ^[10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[11]

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
↑ ^a ^b Amaranthus cruentus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-10-17].
↑ Amarant – źródło zdrowia, WP Zdrowie & Fitness, 28 listopada 2012 [dostęp 2016-05-05] .
↑ Szarłat wiechowaty (wyniosły) – uprawa i pielęgnacja, budujesz.info [dostęp 2016-05-05] .
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].
↑ ^a ^b StanisławS. Deryło StanisławS., ŁukaszŁ. Chudzik ŁukaszŁ., Plonowanie szarłatu uprawnego (Amaranthus hypochondriacus L. Thell.) w warunkach zróżnicowanej przedsiewnej uprawy roli i pielęgnacji roślin, „Annales UMCS sec. E Agricultura”, LXX (2), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, 2015, s. 55-56, ISSN 0365-1118 .
↑ ^a ^b Szarłat wyniosły (Amaranthus cruentus) – Natura i Ty, www.naturaity.pl [dostęp 2017-04-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-31] .
↑ Amarantus – wielka nadzieja
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 292.324-325.328-329. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).

[powo-3] Amaranthus cruentus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-10-17].

[4] Amarant – źródło zdrowia, WP Zdrowie & Fitness, 28 listopada 2012 [dostęp 2016-05-05] .

[5] Szarłat wiechowaty (wyniosły) – uprawa i pielęgnacja, budujesz.info [dostęp 2016-05-05] .

[grin-6] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].

[:0-7] StanisławS. Deryło StanisławS., ŁukaszŁ. Chudzik ŁukaszŁ., Plonowanie szarłatu uprawnego (Amaranthus hypochondriacus L. Thell.) w warunkach zróżnicowanej przedsiewnej uprawy roli i pielęgnacji roślin, „Annales UMCS sec. E Agricultura”, LXX (2), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, 2015, s. 55-56, ISSN 0365-1118 .

[:1-8] Szarłat wyniosły (Amaranthus cruentus) – Natura i Ty, www.naturaity.pl [dostęp 2017-04-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-31] .

[9] Amarantus – wielka nadzieja

[Tab-10] Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 292.324-325.328-329. ISBN 978-83-200-5311-1.

[IOM-infobox-11] Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Szarłat wyniosły

Spis treści

Zastosowanie

Nazwa

Wartość odżywcza

Przypisy

Media użyte na tej stronie