Szara pleśń

Truskawka zarażona gronowcem szarym Botrytis cinerea
Szara pleśń na pędzie pomidora
Porażony strąk fasoli
Szara pleśń na cytrynie
Zaatakowane grono winorośli

Szara pleśńgrzybowa choroba wielu roślin, wywoływana przez gronowca szarego (Botrytis cinerea), grzyba z klasy workowców[1].

Występowanie i szkodliwość

Szara pleśń wyrządza ogromne szkody w uprawach roślin, największe straty powoduje w uprawach truskawki i maliny. Występuje we wszystkich strefach klimatycznych. Atakuje ponad 200 gatunków roślin uprawnych[2]: od doniczkowych poprzez ogrodowe, polne do leśnych drzew; w różnych fazach rozwojowych i różne ich części: od nasion po owoce i dorosłe osobniki[1]. Szara pleśń to ogólna nazwa chorób powodowanych przez gronkowca szarego. Dla roślin uprawianych w Polsce chorobom tym nadano odrębne nazwy: szara pleśń borówki wysokiej, szara pleśń buraka, szara pleśń i sucha zgnilizna przykielichowa jabłek, szara pleśń maliny i jeżyny, szara pleśń sałaty, szara pleśń słonecznika, szara pleśń truskawki, szara pleśń winorośli, szara pleśń ziemniaka i szare pleśni poszczególnych gatunków roślin ozdobnych[3].

Gronowiec szary spośród roślin warzywnych atakuje: fasolę, pomidory, sałatę, z sadowniczych: porzeczki, maliny, winorośl, występuje pospolicie na owocach truskawek, gdzie może obniżyć plony o 30–60%. Może infekować prawie wszystkie owoce w czasie ich przechowywania w chłodni. Występuje również na roślinach ozdobnych: cyklamenach, daliach, goździkach, różach, znana jest też z atakowania roślin leczniczych: estragonu i majeranku. Kiełki, siewki, a nawet sadzonki młodych roślin drzewiastych uszkadzane są najczęściej w tunelach foliowych, inspektach czy szklarniach znajdujących się na szkółkach[4].

Objawy choroby i rozwój patogenu

Najbardziej charakterystycznym objawem występowania szarej pleśni są ślady pylącego nalotu i przebarwienia (plamy). Na siewkach wielu roślin objawem porażenia jest zbrunatnienie łodyg. Porażone pąki kwiatowe stają się brunatne i zamierają. Na roślinach wyrośniętych i ich owocach występują plamy brunatne, potem gnijące. Miejsca chore pokrywają się szarym pylącym nalotem, wśród którego tworzą się czarne, okrągłe i twarde formy przetrwalne grzyba (skleroty). Botrytis cinerea powoduje zgorzel siewek, później zgorzele kwiatów, zgnilizny pędów i owoców[2].

Źródłem rozprzestrzeniania się choroby są martwe części roślin (np. pod korą), na których grzyb zimuje (w postaci przetrwalników lub grzybni). Wiosną warunkami szczególnie sprzyjającymi rozwojowi choroby są wzrost temperatury (optimum w zależności od innych warunków przy 15–24 °C) i wilgotności powietrza (powyżej 90%) wskutek długotrwałych opadów. W mniej sprzyjających warunkach choroba może rozwijać się w formie utajonej. Botrytis cinerea może być pasożytem lub saprofitem, w związku z czym pleśń można obserwować zarówno na roślinach żywych, jak i ich martwych organach[1]. Rozprzestrzenia się przez bezpłciowe zarodniki konidialne roznoszone przez prądy powietrzne i krople wody. Ich strzępki kiełkowe wnikają do roślin przez drobne nawet zranienia oraz przez uszkodzoną tkankę okrywającą[2].

Skutki porażeń drzew leśnych

Siewki i sadzonki drzew iglastych reagują żółknięciem igieł, ich dość szybkim brązowieniem i zamieraniem. Często występuje zamieranie pączków i końców igieł, z dość charakterystycznym ich przegięciem w dół. Młode siewki szybko zamierają, następuje gnicie tkanek oraz występowanie oznak etiologicznych w postaci obfitego, szarego nalotu grzybni i pojawienia się czarnych sklerot. Na zwarzonych mrozem, zbrązowiałych, nowych przyrostach starszych jodeł i modrzewi obserwowane były masowe pojawy grzybni gronowca szarego. Porażone pędy później czernieją i wykruszają się[5].

U gatunków liściastych, zależnie od rodzaju porażonego organu i fazy choroby, na roślinach występują objawy w postaci brunatnych plam, lokalnej zgorzeli lub obumierania całych organów oraz zgnilizny i typowych oznak etiologicznych – szarej grzybni, konidioforów i czarnych sklerot[6].

Gronowiec szary jest również sprawcą uszkodzeń nasion i owoców drzew leśnych. Pojawienie się jego grzybni na materiale nasiennym zapowiada zawsze wyraźne obniżenie zdolności kiełkowania nasion. Do najczęściej atakowanych gatunków należą: dąb, buk, lipa, olsza, brzoza, jawor, jesion, i grab. Wysoką patogeniczność stwierdzono również na nasionach sosny, mniejszą na nasionach świerka. Rozwój patogenu w szczególnych warunkach magazynowych możliwy jest przy temperaturze zbliżonej do 0 °C. Zaatakowane nasiona pokrywają się ciemną grzybnią. Wśród strzępków wyraźnie widoczne są trzonki konidialne zawierające skupienia zarodników[7].

Winiarstwo

Niektóre wina (Sauternes, Cecube i tokaje) powstają w specyficznych warunkach klimatycznych i wilgotnościowych z gron cibeba przy dużym udziale „szlachetnej pleśni” – wywołanej przez Botrytis cinerea[8]. Także wino lodowe jest produkowane z zamarzniętych (na krzewie) winogron z nalotem pleśni, które następnie są wyciskane przed rozmarznięciem[9].

Ochrona

Zwalczanie szarej pleśni jest trudne. Ma ona bardzo szeroki zakres żywicieli, którzy są źródłem infekcji. Ponadto w postaci sklerocjów może bardzo długo przetrwać na resztkach roślin w glebie. Zapobiega się jej rozwojowi poprzez następujące zabiegi agrotechniczne i fitosanitarne:

  • niszczenie resztek porażonych roślinnych,
  • kilkuletnie przerwy w uprawie tej samej rośliny na tym samym polu (płodozmian),
  • wybór odpowiedniego stanowiska pod uprawę,
  • unikanie zbytniego zagęszczenia roślin,
  • w uprawie pod osłonami unikanie gwałtownych zmian temperatury i wilgotności[2].

Niezbędne jest opryskiwanie roślin w okresie wegetacji. Stosuje się do tego celu fungicydy strobilurynowe, dikarboksyimidowe, ditiokarbaminianowe, chloronitrylowe, anilinopirymidynowe i inne. Szczegółowe nazwy handlowe tych środków, ich dobór do poszczególnych gatunków roślin, stężenia i terminy opryskiwań są podane w corocznie aktualizowanych programach ochrony roślin. Przy uprawie warzyw i roślin sadowniczych należy przestrzegać okresów karencji[2].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c Joanna Marcinkowska, Oznaczanie rodzajów grzybów sensu lato ważnych w fitopatologii, Warszawa: PWRiL, 2012, ISBN 978-83-09-01048-7.
  2. a b c d e Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia. Choroby roślin uprawnych, t. 2, Poznań: PWRiL, 2011, ISBN 978-83-09-01077-7.
  3. Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
  4. Józef Kochman, Fitopatologia, wyd. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1973, s. 692.
  5. Karol Manka, Fitopatologia leśna, Warszawa: PWRiL, 2005, ISBN 83-09-01793-6.
  6. Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia. Podstawy fitopatologii, t. 1, Poznań: PWRiL, 2010, ISBN 978-83-09-01-063-0.
  7. Teresa Stocka, Biblioteczka leśniczego. Grzyby występujące na owocach i nasionach drzew leśnych, Warszawa: ŚWIAT, 1999.
  8. Szara pleśń. Choroby winorośli – choroby grzybowe [dostęp 2010-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2008-12-26].
  9. André Dominé, Wino, Eckhard Supp (red.), wyd. 2, Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk, 2009, s. 458–459, ISBN 978-83-7626-712-8.

Media użyte na tej stronie

Stamboon met Grauwe schimmel (Phaseolus vulgaris Botrytis cinerea).jpg
Autor: Rasbak, Licencja: CC-BY-SA-3.0
(nl: Stamboon met Grauwe schimmel) Phaseolus vulgaris with Botrytis cinerea;
Botrytis tomaat.jpg
(c) Rasbak, CC-BY-SA-3.0
zelfgemaakte foto van Grauwe schimmel op tomaat; eind november
Botrytis riesling.jpg
Autor:

Photographer: Tom Maack

Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to T.o.m.~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Botrytis cinerea on Riesling grapes, noble rot. Rheingau, Germany, October 2005
Aardbei Lambada vruchtrot Botrytis cinerea.jpg
Autor: Rasbak, Licencja: CC-BY-SA-3.0
strawberry fruit rot Botrytis cinerea
Citrus sinensis cubierta con moho 2013 000.JPG
Autor: Veronidae, Licencja: CC BY-SA 3.0
Citrus sinensis cubierta con moho (Botrytis cinerea) por descomposicion