Szarlej

Szarlej
Dzielnica Piekar Śląskich
Ilustracja
Zabudowa przy ulicy Bytomskiej w 2018 roku
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Piekary Śląskie

Data założenia

XIV wiek

W granicach Piekar Śląskich

1934

Populacja (2007)
• liczba ludności


8420

Położenie na mapie Piekar Śląskich
Położenie na mapie
50°22′47″N 18°56′40″E/50,379722 18,944444
Portal Polska

Szarlej (1934–1935 Szarlej-Wielkie Piekary; niem. Scharley) – dzielnica Piekar Śląskich z najstarszymi śladami osadnictwa w mieście[1], dawna osada górnicza[2]. Znajduje się tu Wojewódzki Szpital Chirurgii Urazowej, siedziba Urzędu Miasta i Radia Piekary.

Nazwa

Pochodzenie i znaczenie nazwy Szarlej nie jest jednoznaczne, stąd różne poglądy autorów próbujących je ustalić:

  • zdaniem historyka prof. Jana Drabiny (2000) nazwa Szarlej pochodzi od demona zwanego Szarlenem[3];
  • zdaniem księdza Konstantego Damrota (1896) zgodnie z legendą nazwa w jęz. polskim Szarlej, a w niem. Scharley, pochodzi od Szary, Szarek, albo Szarlej, a więc w znaczeniu niemieckim Graue ['szary'], Graumännchen ['szary ludzik'], jako imię jednego z górniczych duchów; ks. Damrot zalicza ją do grupy pochodzących od nazw osób[4];
  • zdaniem nauczyciela Heinricha Adamy’ego (1888) należąca do grupy oznaczających właściwości i strukturę ziemi nazwa Scharley miała starszą, słowiańską formę Szary – lay, co według niego znaczy w jęz. niemieckim Grauerde[5] (niem. die Grauerde po polsku znaczy ‘szara ziemia’).

Historia

Scharley in Oberschlesien, litografia Ernsta Wilhelma Knippla, przedstawiająca odkrywkową kopalnię rudy cynku Scharley w Szarleju, około 1855 r.

Osadnictwo pradziejowe na terenie obecnego Szarleja sięga co najmniej czasów kultury łużyckiej[1]. W XIV wieku istniała tu już osada górnicza. Pierwsza pisemna wzmianka o Szarleju pochodzi z 1534 roku[6]. Na terenie dzielnicy czynne były liczne szyby kopalń rud żelaza i metali nieżelaznych: Wilhelmine, Otto, Szarlej i Nowa Helena.

1 stycznia 1896 roku Szarlej został oddzielony od Niemieckich (Wielkich) Piekar, a zarządcą nowej gminy Szarlej został Niemiec Wilhelm Taube[7]. 1 kwietnia 1934 roku Szarlej został ponownie połączony z Wielkimi Piekarami w gminę Szarlej-Wielkie Piekary[8], po czym 3 września 1935 nazwę zmieniono na Piekary Śląskie[9].

23 lutego 1919 roku w Szarleju zawiązało się gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Górnym Śląsku, które w 1920 roku liczyło 265 członków[10].

Zabytki

Kapliczka Maria Hilf w 2018 roku

Urodzeni w Szarleju

  • Jan Frenzel – ksiądz rzymskokatolicki
  • Ryszard Dyrgałła – inżynier lotniczy i lotnik
  • Maksymilian Hartlik – lekkoatleta, długodystansowiec, trzykrotny mistrz Polski
  • Hans Marchwitza – pisarz
  • Stanisław Mastalerz – powstaniec śląski, pułkownik Wojska Polskiego
  • Zygmunt Patryn – lekarz
  • Emanuel Tomanek – podporucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego II RP, komendant główny Związku Powstańców Śląskich
  • Jan Wicik – powstaniec śląski, konstruktor lotniczy

Przypisy

  1. a b Żydek 1972 ↓, s. 27.
  2. Górny Śląsk i Zagłębie w dawnych opisach. Wiek XIX. Andrzej Zieliński (wybór, wstęp i opracowanie). Katowice: Śląsk, 1984, s. 124. ISBN 83-216-0428-5.
  3. J. Drabina, Historia Bytomia 1254–2000, Bytom 2000, s. 51.
  4. Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 83.
  5. Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 73, OCLC 456751858 (niem.).
  6. Józef Ligęza: Podania górnicze rejonu bytomskiego. W: Tradycje górnictwa ziemi bytomskiej. Maroszek Henryk (red.). Katowice: 1967, s. 31.
  7. Żydek 1972 ↓, s. 184.
  8. Dz. U. Śl. z 1934 r. Nr 10, poz. 2.
  9. M.P. 1935 nr 201, poz. 229.
  10. „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 562, hasło „Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” – dzielnica Śląska”.
  11. a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 89 [dostęp 2018-03-20].
  12. Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-12-24].

Bibliografia

  • Konrad Żydek: Od Pecare do Piekar Śląskich. Opowieść o dziejach Piekar Śląskich. Stanisław Wilczek (red.). Piekary Śląskie: Nakładem Komitetu Obchodów 900-lecia Piekar Śląskich, 1972.

Media użyte na tej stronie

Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Piekary Slaskie Szarlej Bytomska.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Piekary Ślaskie-Szarlej, ulica Bytomska.
Piekary Slaskie Maria Hilf chapel.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
The Maria Hilf chapel from 1905 in Piekary Śląskie-Szarlej, project by Karl Mainka.
Piekary Śląskie - Szarlej.svg
Autor: Yarl TalkPL, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Dzielnice Piekar Śląskich
Scharley in Oberschlesien zinc mine Piekary Knippel.djvu
„Scharley in Oberschlesien” litografia, której autorem jest Ernst Wilhelm Knippel (1811–1900), przedstawia odkrywkową kopalnię rudy cynku Scharley w Szarleju, wydana w Schmiedebergu, ca. 1840–1855, rozmiar oryginalny: 34,6/47,0 cm.