Szczakowa

Szczakowa
dzielnica i część miasta Jaworzna
Ilustracja
Huta szkła Szczakowa (2010)
Państwo

 Polska

Miasto

Jaworzno

Prawa miejskie

1933[1]–1956
(miasteczko od 3 lipca 1897[2])

W granicach Jaworzna

20 marca 1956[3]

SIMC

0940743

Położenie na mapie Jaworzna
Położenie na mapie
Szczakowa na planie Jaworzna
50°14′34″N 19°17′49″E/50,242778 19,296944
Portal Polska

Szczakowadzielnica i część miasta Jaworzna w województwie śląskim[4][5]. W latach 1933–1956 była samodzielnym miastem, a w latach 1934–1954 także siedzibą wiejskiej gminy Szczakowa.

Toponimia

Pierwsze wzmianki o Szczakowej pochodzą z XV wieku (1427, Sczacowa). Nazwa pochodzi od średniowiecznej nazwy osobowej "Szczak"[6].

Nazwę miejscowości w obecnej polskiej formie Sczakowa wymienia w latach (1470–1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[7]. Długosz wymienia ją jako osobną miejscowość.

Historia

Austro-węgierskie koszary w Szczakowej (2010)
Nastawnia dysponująca na stacji Szczakowa Północ (2010)

Z dokumentu rozgraniczającego wsie królewskie i biskupie, wydanego przez Zygmunta Starego w 1519 r., wiadomo że Szczakowa była wsią królewską i należała do starostwa będzińskiego[8]. W 1767 r. powstała tu pierwsza w ówczesnej Polsce kopalnia węgla kamiennego. Rozwój miejscowości związany był z budową linii kolejowej, przejazdem pierwszego pociągu i powstaniem dworca w 1847 r. Dwa lata później powstał posterunek pocztowy. Niedaleko zbiegały się granice trzech mocarstw. Każdy, kto przekraczał w owym czasie granice, musiał przenocować lub chociaż przejechać przez Szczakową. W 1903 r. – staraniem społeczeństwa został zbudowany kościół. Przy jego budowie zgromadzili się ludzie różnych wyznań i narodowości, którzy mieszkali wówczas w Szczakowej. W Szczakowej były zainstalowane pierwsze latarnie gazowe w parafii jaworznickiej. Powstało wiele zakładów, np. Fabryka Portland Cementu Szczakowa (w 1952 r. pod nazwą Cementownia Szczakowa), Kopalnia Piasku „Szczakowa”, huta szkła, rozlewnia gazu, fabryka amoniaku, garbarnia, zakłady dolomitowe. W zalanym kamieniołomie tych ostatnich obecnie znajduje się ośrodek nurkowy "Koparki" – słynny w całej Europie ze względu na czystość i przejrzystość wody. W 1924 r. z inicjatywy społecznej został zbudowany budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", później Dom Kultury im. Zdzisława Krudzielskiego. Od 2000 r. działa Koło Miłośników Szczakowej przy Towarzystwie Przyjaciół Miasta Jaworzna, prowadzące działalność społeczno-kulturalną, kultywujące tradycje historyczne i propagujące wiedzę o historii miejscowości wśród młodzieży i dorosłych. W 1956, w wyniku ustawy przyłączeniowej, Szczakowa została przyłączona do Jaworzna jako jedna z dzielnic[9].

Osoby związane ze Szczakową

Nawiązania w literaturze

Losy fikcyjnego mieszkańca Jaworzna Szczakowej opisał Michał Witkowski w książce pt. Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej (wyd. "W.A.B.", Warszawa 2007). Sam autor odwiedził tę dzielnicę, by dobrze się jej przyjrzeć i na tej podstawie oprzeć swoją powieść. Nie jest to dokładne odzwierciedlenie dzielnicy, a jedynie kilka detali zawartych w książce, jak chociażby ulica Kablowa, która znajduje się w zupełnie innym miejscu niż opisana w książce.

Przypisy

  1. Dz. U. z 1933 r. Nr 81, poz. 596
  2. Maria Leś-Runicka: Nasze dzielnice: Szczakowa – miasto. Bezplatny Tygodnik Jaworznicki "Extra", 2014-11-13. [dostęp 2019-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-13)].
  3. Dz.U. 1956 nr 7 poz. 33
  4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2022
  6. Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1987, s. 236, ISBN 83-04-02436-5, OCLC 834818343.
  7. Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, "Liber Beneficiorum", Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, str. 228.
  8. J. Łepkowski: Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa, Warszawa 1863, s. 29 [1].
  9. Rozporządzenie Rady Ministrów z 5 marca 1956 r. w sprawie utworzenia powiatu miejskiego Jaworzno w województwie krakowskim (Dziennik Ustaw nr 7 z 1956 r., poz. 33)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Szczakowa Polnoc nastawnia dysponujaca.jpg
Autor: Petr Štefek, Licencja: CC BY 3.0
nastawnia dysponująca, stacja Szczakowa Północ na sieci spółki Infra SILESIA
Huta Szkła Szczakowa Jaworzno.JPG
Autor: Beemwej, Licencja: CC BY-SA 3.0
Huta Szkła Szczakowa. Rok założenia 1911.
Koszary Szczakowa 53.JPG
Autor: Beemwej, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jaworzno Szczakowa; ul. Koszarowa. Budynki po jednostce armii austro-węgierskiej, chroniącej węzeł kolejowy.
POL Jaworzno districts.svg
Autor: Skyblue - jpg, Darek Pojda - svg, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Districts of Jaworzno (Poland)