Szczaw

Szczaw
Ilustracja
Szczaw zwyczajny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

rdestowate

Rodzaj

szczaw

Nazwa systematyczna
Rumex L.
Sp. Pl. 333. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Rumex patientia L.[3]

Synonimy
  • Acetosa Mill.
  • Acetosella (Meisn.) Fourr.
  • Bucephalora Pau
  • Lapathum P. Miller[3][4]
Szczaw alpejski – roślina wysokogórska

Szczaw (Rumex L.) – rodzaj roślin z rodziny rdestowatych. Obejmuje około 200 gatunków szeroko rozprzestrzenionych na całym świecie[5], zwłaszcza w strefach klimatu umiarkowanego. Rośliny z tego rodzaju bywają kłopotliwe do identyfikacji, gatunki są bardzo zmienne, do cech diagnostycznych niezbędnych do prawidłowego oznaczenia gatunków należą detale budowy kwiatów[6]. Występują na terenach ruderalnych, na brzegach wód, na terenach zalewowych zarówno nad rzekami, jak i wzdłuż wybrzeży morskich, na łąkach[7].

Niektóre gatunki są jadalne i wykorzystywane jako warzywo, zwłaszcza szczaw zwyczajny, ogrodowy i tarczolistny, inne gatunki są chwastami w uprawach lub wykorzystywane są leczniczo (np. szczaw kędzierzawy)[7].

Rozmieszczenie

Rośliny z tego rodzaju spotykane są niemal na całym świecie, ale największe ich zróżnicowanie występuje w strefie klimatu umiarkowanego w Europie i Azji[7]. Większość przedstawicieli rośnie w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej, nieliczne gatunki występują w analogicznych warunkach na półkuli południowej. Niektóre gatunki są szeroko rozpowszechnione jako gatunki zawlekane przez człowieka[6].

Gatunki flory Polski[8]

Do rodzimej flory Polski należy 15 gatunków szczawiu:

Gatunkami zawleczonymi i zadomowionymi są:

  • szczaw domowy Rumex longifolius DC.
  • szczaw omszony Rumex confertus Willd.
  • szczaw rozpierzchły Rumex thyrsiflorus Fingerh.

Do gatunków uprawianych i przejściowo dziczejących lub przejściowo zawlekanych na teren Polski (efemerofitów) należą[8][9]:

  • szczaw dziurkowany Rumex bucephalophorus L.
  • szczaw pogięty Rumex flexuosus Sol. ex Hook.f.
  • szczaw jajowaty Rumex obovatus Danser
  • szczaw żółty Rumex patientia L.
  • szczaw ozdobny Rumex pulcher L.
  • szczaw ogrodowy Rumex rugosus Campd.
  • szczaw wierzbolistny Rumex salicifolius Weinm.
  • szczaw wąskolistny Rumex stenophyllus Ledeb.
  • szczaw tienszański Rumex thjanschanicus Losinsk.
  • szczaw trójkątnodziałkowy Rumex triangulivalvis (Danser) Rech. f.
  • szczaw bulwiasty Rumex tuberosus L.

Morfologia

Szczaw rozpierzchły
Pokrój
Przeważnie byliny osiągające do 2 m wysokości, rzadziej rośliny jednoroczne i dwuletnie, zwykle z głębokimi korzeniami, czasem z kłączami i rozłogami. Nagie lub owłosione[7][6].
Liście
Skrętoległe. Zwykle długoogonkowe, z niewielką, często wąską blaszką liściową i luźną gatką u nasady liścia[7][6].
Kwiaty
Obupłciowe lub rozdzielnopłciowe, zebrane w kwiatostan groniasty lub wiechowaty, żółtawo lub czerwonawo zabarwiony. Kwiaty z okwiatem sześciolistkowym (w dwóch okółkach po trzy listki). Pręcików jest 6, zalążnia jednokomorowa, górna, słupek zwieńczony jest 3 piórkowatymi znamionami[7][6].
Owoce
Trójgraniasty, jednonasienny orzeszek otulony listkami wewnętrznego okółka kwiatu, często opatrzonymi guzkami lub kolczastymi na brzegach[7][6].

Systematyka

Rumex vesicarius
Rumex lunaria
Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny Polygonoideae, rodziny rdestowatych (Polygonaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych[2]. W obrębie podrodziny reprezentuje plemię Rumiceae[4], obejmujące trzy rodzaje, w obrębie których bazalnym jest szczawiór Oxyria, a szczaw tworzy wspólny klad z siostrzanym rodzajem rabarbar Rheum. Gatunki w obrębie rodzaju szczaw tworzą dwa główne klady – jeden stanowi podrodzaj subg. Rumex, a drugi podrodzaj Acetosa (wraz z zagnieżdżonymi w nim i włączonymi do niego dawniej wyodrębnianymi podrodzajami Acetosella i Platypodium) oraz siostrzany do niego podrodzaj Emex[10].

Pozycja rodzaju na tle kladogramu podrodziny Polygonoideae[2][10]


Oxygonum





Persicaria




Bistorta



Aconogonon + Koenigia






Fagopyrum




Pteroxygonum





Calligonum



Pteropyrum






Oxyria




Rumex



Rheum






Knorringia





Reynoutria




Fallopia



Muehlenbeckia






Duma




Atraphaxis



Polygonum












Wykaz gatunków[5]
  • Rumex × abortivus Ruhmer
  • Rumex abyssinicus Jacq.
  • Rumex acetosa L.szczaw zwyczajny
  • Rumex acetosella L.szczaw polny
  • Rumex × acutus L.
  • Rumex aegyptiacus L.
  • Rumex aeroplaniformis Eig
  • Rumex × akeroydii Rumsey
  • Rumex albescens Hillebr.
  • Rumex alcockii Rech.f.
  • Rumex algeriensis Barratte & Murb.
  • Rumex alpinus L.szczaw alpejski
  • Rumex altissimus Alph.Wood
  • Rumex alveolatus Losinsk.
  • Rumex amanus Rech.f.
  • Rumex × ambigens Hausskn.
  • Rumex amurensis F.Schmidt ex Maxim.
  • Rumex andinus Rech.f.
  • Rumex angulatus Rech.f.
  • Rumex angustifolius Campd.
  • Rumex × anisotylodes Sumnev.
  • Rumex aquaticiformis Rech.f.
  • Rumex aquaticus L.szczaw wodny
  • Rumex aquitanicus Rech.f.
  • Rumex arcticus Trautv.
  • Rumex arcuatoramosus Rech.f.
  • Rumex × areschougii Beck
  • Rumex argentinus Rech.f.
  • Rumex arifolius All.
  • Rumex aristidis Coss.
  • Rumex armenus K.Koch
  • Rumex × armoraciifolius Neuman
  • Rumex × arpadianus Bihari
  • Rumex atlanticus Coss. ex Batt.
  • Rumex × attenuatus Valta
  • Rumex aureostigmatica Kom.
  • Rumex azoricus Rech.f.
  • Rumex × babiogorensis Zapał.
  • Rumex × balatonus Borbás
  • Rumex balcanicus Rech.f.
  • Rumex × baqubensis Rech.f.
  • Rumex beringensis Jurtzev & V.V.Petrovsky
  • Rumex bidens R.Br.
  • Rumex bipinnatus L.f.
  • Rumex bithynicus Rech.f.
  • Rumex × bontei Danser
  • Rumex × borbasii Błocki
  • Rumex brachypodus Rech.f.
  • Rumex brasiliensis Link
  • Rumex britannica L.
  • Rumex brownii Campd.
  • Rumex bryhnii Snogerup
  • Rumex bucephalophorus L.szczaw dziurkowany
  • Rumex × cacozelus Valta
  • Rumex × caldeirarum Rech.f.
  • Rumex californicus Rech.f.
  • Rumex × callianthemus Danser
  • Rumex × castrensis Rech.f.
  • Rumex caucasicus Rech.f.
  • Rumex × celticus Akeroyd
  • Rumex chalepensis Mill.
  • Rumex chrysocarpos Moris
  • Rumex × comaumensis Rech.f.
  • Rumex confertus Willd.szczaw omszony
  • Rumex × confusus Simonk.
  • Rumex conglomeratus Murrayszczaw skupiony
  • Rumex × conspersus Hartm.
  • Rumex × corconticus Kubát
  • Rumex cordatus Poir.
  • Rumex × cornubiensis Holyoak
  • Rumex costaricensis Rech.f.
  • Rumex crassus Rech.f.
  • Rumex crispellus Rech.f.
  • Rumex crispissimus Kuntze
  • Rumex crispus L.szczaw kędzierzawy
  • Rumex cristatus DC.
  • Rumex crystallinus Lange
  • Rumex cuneifolius Campd.
  • Rumex cyprius Murb.
  • Rumex darwinianus Rech.f.
  • Rumex densiflorus Osterh.
  • Rumex dentatus L.
  • Rumex × digeneus Beck
  • Rumex × dimidiatus Hausskn.
  • Rumex × dissimilis Rech.f.
  • Rumex × dolosus Valta
  • Rumex dregeanus Meisn.
  • Rumex drummondii Meisn.
  • Rumex × dufftii Hausskn.
  • Rumex dumosus A.Cunn. ex Meisn.
  • Rumex × dumulosus Hausskn.
  • Rumex elbrusensis Boiss.
  • Rumex ellipticus Greene
  • Rumex ephedroides Bornm.
  • Rumex × erubescens Simonk.
  • Rumex evenkiensis Elis.
  • Rumex × exspectatus Rech.f.
  • Rumex × fallacinus Hausskn.
  • Rumex fascicularis Small
  • Rumex fischeri Rchb.
  • Rumex flexicaulis Rech.f.
  • Rumex flexuosus Sol. ex G.Forst.szczaw pogięty
  • Rumex floridanus Meisn.
  • Rumex × franktonis B.Boivin
  • Rumex frutescens Thouars
  • Rumex fueginus Phil.
  • Rumex × gamsii Murr
  • Rumex gangotrianus Aswal & S.K.Srivast.
  • Rumex garipensis Meisn.
  • Rumex × gemlikensis Rech.f.
  • Rumex giganteus W.T.Aiton
  • Rumex ginii Jahandiez & Maire
  • Rumex gmelinii Turcz. ex Ledeb.
  • Rumex × gombae Bihari ex Jáv.
  • Rumex gracilescens Rech.f.
  • Rumex graminifolius Georgi ex Lamb.
  • Rumex × griffithii Rech.f.
  • Rumex × guaitecanus Rech.f.
  • Rumex × gusuleacii Prodan
  • Rumex hastatulus Baldwin
  • Rumex hastatus D.Don
  • Rumex × hazslinszkyanus Bihari
  • Rumex × heimerlii Beck
  • Rumex × henrardii Danser
  • Rumex hesperius Greene
  • Rumex × heterophyllus Schultzszczaw różnolistny
  • Rumex hultenii Tzvelev
  • Rumex × hungaricus Bihari
  • Rumex × hybridus Kindb.
  • Rumex hydrolapathum Huds.szczaw lancetowaty
  • Rumex hymenosepalus Torr.
  • Rumex hypogaeus T.M.Schust. & Reveal
  • Rumex × impurus Maire & Weiller
  • Rumex inconspicuus Rech.f.
  • Rumex induratus Boiss. & Reut.
  • Rumex × intercedens Rech.
  • Rumex intermedius DC.
  • Rumex × inundatus Simonk.
  • Rumex jacutensis Kom.
  • Rumex japonicus Houtt.
  • Rumex × johannis-moorei Rech.f.
  • Rumex kandavanicus (Rech.f.) Rech.f.
  • Rumex × kaschmirianus Rech.f.
  • Rumex kerneri Borbás
  • Rumex × khorasanicus Rech.f.
  • Rumex × kloosii Danser
  • Rumex × knafii Čelak.
  • Rumex komarovii Schischk. & Serg.
  • Rumex krausei Jurtzev & V.V.Petrovsky
  • Rumex lacustris Greene
  • Rumex lanceolatus Thunb.
  • Rumex lapponicus (Hiitonen) Czernov
  • Rumex × larinii Borodina
  • Rumex lativalvis Meisn.
  • Rumex leptocaulis Brandbyge & Rech.f.
  • Rumex × leptophyllus Murb. & Rech.
  • Rumex limoniastrum Jaub. & Spach
  • Rumex longifolius DC.szczaw domowy
  • Rumex lorentzianus Lindau
  • Rumex lunaria L.
  • Rumex madaio Makino
  • Rumex maderensis Lowe
  • Rumex magellanicus Campd.
  • Rumex maricola J.Rémy
  • Rumex maritimus L.szczaw nadmorski
  • Rumex marschallianus Rchb.
  • Rumex × melinkae Rech.f.
  • Rumex mexicanus Meisn.
  • Rumex × mezei Hausskn.
  • Rumex microcarpus Campd.
  • Rumex × mirabilis Rech.f.
  • Rumex × mixtus F.Lamb.
  • Rumex × moedlingensis Rech.
  • Rumex × monistrolensis Marcet
  • Rumex × muellneri Rech.
  • Rumex × munshii Rech.f.
  • Rumex × muretii Hausskn.
  • Rumex nebroides Campd.
  • Rumex neglectus Kirk
  • Rumex nematopodus Rech.f.
  • Rumex nepalensis Spreng.
  • Rumex nervosus Vahl
  • Rumex × niesslii A.Wildt
  • Rumex nivalis Hegetschw.
  • Rumex oblongifolius Tolm.
  • Rumex obovatus Danserszczaw jajowaty
  • Rumex obtusifolius L.szczaw tępolistny
  • Rumex occidentalis S.Watson
  • Rumex occultans Sam.
  • Rumex × ogulinensis Borbás
  • Rumex olympicus Boiss.
  • Rumex orbiculatus A.Gray
  • Rumex orthoneurus Rech.f.
  • Rumex × oryzetorum Rech.f.
  • Rumex × pakistanicus Rech.f.
  • Rumex pallidus Bigelow
  • Rumex palustris Sm.szczaw błotny
  • Rumex × pannonicus Rech.
  • Rumex papilio Coss. & Balansa
  • Rumex papillaris Boiss. & Reut.
  • Rumex paraguayensis D.Parodi
  • Rumex patagonicus Rech.f.
  • Rumex patientia L.szczaw żółty
  • Rumex paucifolius Nutt.
  • Rumex paulsenianus Rech.f.
  • Rumex × peisonis Rech.
  • Rumex persicarioides L.
  • Rumex peruanus Rech.f.
  • Rumex × philpii Kitch.
  • Rumex pictus Forssk.
  • Rumex × platyphyllus F.Aresch.
  • Rumex polycarpus Rech.f.
  • Rumex ponticus E.H.L.Krause
  • Rumex popovii Pachom.
  • Rumex praecox Rydb.
  • Rumex × promiscuus Rech.f.
  • Rumex × propinquus Aresch.
  • Rumex × prusianus Rech.f.
  • Rumex pseudonatronatus (Borbás) Murb.
  • Rumex × pseudoorbiculatus Rech.f.
  • Rumex × pseudopatientia Rech.f.
  • Rumex × pseudopulcher Hausskn.
  • Rumex pseudoxyria (Tolm.) Khokhr.
  • Rumex pulcher L.szczaw ozdobny
  • Rumex punjabensis K.M.Vaid & H.B.Naithani
  • Rumex pycnanthus Rech.f.
  • Rumex rectinervius Rech.f.
  • Rumex × rhaeticus Brügger
  • Rumex rhodesius Rech.f.
  • Rumex romassa Remy
  • Rumex roseus L.
  • Rumex rossicus Murb.
  • Rumex × ruehmeri Hausskn.
  • Rumex rugosus Campd.szczaw ogrodowy
  • Rumex rupestris Le Gall
  • Rumex ruwenzoriensis Chiov.
  • Rumex sagittatus Thunb.
  • Rumex × sagorskii Hausskn.
  • Rumex × salicetorum Rech.
  • Rumex salicifolius Weinm.szczaw wierzbolistny
  • Rumex sanguineus L.szczaw gajowy
  • Rumex × sanninensis Rech.
  • Rumex × schreberi Hausskn.
  • Rumex × schulzei Hausskn.
  • Rumex scutatus L.szczaw tarczolistny
  • Rumex sellowianus Rech.f.
  • Rumex sibiricus Hultén
  • Rumex similans Rech.f.
  • Rumex × simonkaianus Bihari
  • Rumex simpliciflorus Murb.
  • Rumex × skofitzii Błocki
  • Rumex skottsbergii O.Deg. & I.Deg.
  • Rumex songaricus Fisch. & C.A.Mey.
  • Rumex × sorkhabadensis Rech.f.
  • Rumex spathulatus Thunb.
  • Rumex spinosus L.emeks ciernisty
  • Rumex spiralis Small
  • Rumex × steinii Becker
  • Rumex stenoglottis Rech.f.
  • Rumex × stenophylloides Simonk.
  • Rumex stenophyllus Ledeb.szczaw wąskolistny
  • Rumex subarcticus Lepage
  • Rumex × subdubius Rech.f.
  • Rumex × subtranianus Freyn & Sint.
  • Rumex × subtrilobus Boiss.
  • Rumex suffruticosus J.Gay ex Meisn.
  • Rumex × talaricus Rech.f.
  • Rumex tenax Rech.f.
  • Rumex thjanschanicus Losinsk.szczaw tienszański
  • Rumex thyrsiflorus Fingerh.szczaw rozpierzchły
  • Rumex thyrsoides Desf.
  • Rumex tmoleus Boiss.
  • Rumex × togaensis Tosh.Kawah.
  • Rumex tolimensis Wedd.
  • Rumex × transbaicalicus Rech.f.
  • Rumex transitorius Rech.f.
  • Rumex triangulivalvis (Danser) Rech. f.szczaw trójkątnodziałkowy
  • Rumex × trimenii E.G.Camus
  • Rumex trisetifer Stokes
  • Rumex tuberosus L.szczaw bulwiasty
  • Rumex tunetanus Barratte & Murb.
  • Rumex turcomanicus (Rech.f.) Czerep.
  • Rumex ucranicus Fisch.szczaw ukraiński
  • Rumex ujskensis Rech.f.
  • Rumex × uludaghensis Rech.f.
  • Rumex uruguayensis Rech.f.
  • Rumex usambarensis (Engl.) Dammer
  • Rumex utahensis Rech.f.
  • Rumex venosus Pursh
  • Rumex verticillatus L.
  • Rumex vesicarius L.
  • Rumex violascens Rech.f.
  • Rumex × weberi Fischer-Benz.
  • Rumex × wippraensis Wein
  • Rumex × wirtgenii Beck
  • Rumex woodii N.E.Br.
  • Rumex × wrightii Lousley
  • Rumex × xenogenus Rech.f.
  • Rumex yungningensis Sam.
  • Rumex × zsakii Bihari

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  4. a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-12-06].
  5. a b Rumex L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-29].
  6. a b c d e f Sergei L. Mosyakin: Rumex Linnaeus (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-06].
  7. a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 92. ISBN 0-333-74890-5.
  8. a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 157-158, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 113. ISBN 978-83-925110-5-2.
  10. a b Tanja M. Schuster, James L. Reveal, Michael J. Bayly, Kathleen A. Kron. An updated molecular phylogeny of Polygonoideae (Polygonaceae): Relationships of Oxygonum, Pteroxygonum, and Rumex, and a new circumscription of Koenigia. „Taxon”. 64, 6, s. 1188-1208, 2015. DOI: 10.12705/646.5. 

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Rumex acetosa Sturm59.jpg

Rumex acetosa L. , nom. cons. prop.

Original Description
Wiesen-Sauerampfer, Rumex acetosa
Rumex vesicarius kz1.JPG
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rumex vesicarius in Barranco de Maspalomas
Rumex crispus plant1 (14901200417).jpg
Autor: Harry Rose from South West Rocks, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Introduced, cool-season, perennial, erect herb, to 1.5 m tall. Leaves are waxy and up to 40 cm long, often with wavy edges. Flowerheads have dense whorls of flowers along mostly leafless stems. Fruits are 3-6 mm long, with a central egg-shaped lump and smooth margins. Flowering is in spring and early summer. A native of Europe and south-western Asia, it is a common weed of pastures, cropping and roadsides. It occurs on a wide range of fertile moist soils. A competitive plant that can occur in dense stands; more a problem in autumn sown pastures/crops such as ryegrass or oats or after autumn floods. Commonly used in herbal medicine for a variety of complaints. Generally unpalatable, but grazed by stock (not horses) when green feed is scarce. Suspected of causing oxalate poisoning in cattle, although large quantities would need to be consumed. Seedlings require bare ground for germination and are very sensitive to competition, so maintaining dense vigorous pastures, especially from autumn to spring, can be an effective control. Can also be controlled with spot spraying, digging up or cultivation to at least 20 cm deep.
Rumex thyrsiflorus kz13.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rumex thyrsiflorus in Skąpe near Sulechów, W Poland
Rumex lunaria kz4.JPG
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rumex lunaria in Garachico, N Tenerife, Canary Islands
Rumex maritimus sl136.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Habitus

Taxonym: Rumex maritimus ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: pond "Im Krautbügeln" SE of Mailberg, district Hollabrunn, Lower Austria - ca. 210 m a.s.l.

Habitat: shore
Rumex alpinus a1.jpg
(c) I, Selso, CC-BY-SA-3.0
Rumex alpinus (pl. szczaw alpejski), habitat: West Tatra Mountains, Polana Upłaz
20130718Rumex hydrolapathum2.jpg
Autor: AnRo0002, Licencja: CC0
Fluss-Ampfer (Rumex hydrolapathum) an der Saar in Saarbrücken