Szczawik rożkowaty

Szczawik rożkowaty
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	szczawikowce
Rodzina	szczawikowate
Rodzaj	szczawik
Gatunek	szczawik rożkowaty
Nazwa systematyczna
Oxalis corniculata L. Sp. Pl. 435 1753[3]
Synonimy Acetosella bakeriana Kuntze Acetosella corniculata (L.) Kuntze Acetosella fontana (Bunge) Kuntze Acetosella herpestica (Schltdl.) Kuntze Acetosella stricta (L.) Kuntze Acetosella villosa (Progel) Kuntze Oxalis albicans Kunth Oxalis bradei R. Knuth Oxalis foliosa Blatt. Oxalis grenadensis Urb. Oxalis herpestica Schltdl. Oxalis langloisii (Small) Fedde Oxalis lupulina Kunth Oxalis meridensis Pittier Oxalis minima Steud. Oxalis nematodes Spreng. Oxalis parvifolia DC. Oxalis pilosiuscula Kunth Oxalis procumbens Steud. ex A. Rich. Oxalis pubescens Stokes Oxalis radicosa A. Rich. Oxalis repens Thunb. Oxalis simulans Baker Oxalis steudeliana Kunth Oxalis taiwanensis (Masam.) Masam. Oxalis trinidadensis R. Knuth Oxalis villosa M.Bieb. Oxys corniculata (L.) Scop. Xanthoxalis albicans (Kunth) Small Xanthoxalis corniculata (L.) Small Xanthoxalis filiformis (Kunth) Holub Xanthoxalis langloisii Small Xanthoxalis parvifolia (DC.) Holub Xanthoxalis repens (Thunb.) Moldenke Xanthoxalis trinidadensis (R. Knuth) Holub[3]

Szczawik rożkowaty (Oxalis corniculata L.) – gatunek rośliny z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Przypisuje mu się pochodzenie z regionu Morza Śródziemnego^[4] lub z tropików Azji, Australii i zachodniej Oceanii^[5]. W całej Europie rozpowszechnił się między XVI i XIX wiekiem, z powodu mimowolnego rozprzestrzeniania nasion wraz z ziemią roślin ogrodowych. W Polsce ma status epekofita. W uprawach jest uciążliwym i coraz częściej spotykanym chwastem^[4]. Rośliny z różnych obszarów (np. Australii i Azji Południowo-Wschodniej oraz z Ameryki Południowej i Środkowej), różniące się kariotypem i nieznacznie pod względem morfologicznym, bywają wyróżniane czasem jako odrębne gatunki^[6].

Morfologia

Pokrój bordowo zabarwionej i płożącej odmiany repens

Pokrój

Roślina jednoroczna lub krótko żyjąca zielna bylina^[4][7]. Osiąga zwykle do 10 cm wysokości, rzadko wyższa, o pędach płożących się, pokładających^[6], czasem podnoszących się^[6]. Pędy korzenią się w węzłach^[8][6], są w różnym stopniu owłosione^[7][6]. Korzeń palowy, u starszych roślin drewniejący^[7].

Łodyga

Z nasady rośliny wyrasta od 2 do 8 zielnych, pokładających się zwykle łodyg^[6].

Liście

Skrętoległe (czasem skupione i wówczas zdają się być okółkowe^[7]), długoogonkowe (ogonek długości 1–8, rzadko do 13 cm długości^[7]), z przylistkami długości do 2 mm, przyrośniętymi do nasady ogonka^[7][6]. Blaszka liściowa trójlistkowa, o średnicy od kilku mm do 2,5 cm, naga lub w różnym stopniu owłosiona, zielona lub często też bordowo nabiegła^[7]. Listki odwrotnie sercowate, wcięte na szczycie do 1/4 lub nawet do połowy^[4][8].

Kwiaty

Kwiaty promieniste o symetrii 5-krotnej. Zebrane po 1–5 w baldachowate kwiatostany o szypule zwykle dłuższej od ogonków liściowych^[7]. Osiąga do 3–9 cm długości^[6]. Szypułki kwiatowe osiągają 5–10 mm długości i u ich nasady wyrasta drobna, równowąska przysadka o długości do 2 mm^[7]. Szypułki i lancetowate podkwiatki są owłosione^[4]. Działki kielicha podługowato jajowate do lancetowatych, owłosione^[4], osiągają do 5 mm długości i 2 mm szerokości^[7]. Płatki korony żółte, drobno żyłkowane^[4] o długości do 8 mm^[6][7]. Pręciki po 5 w dwóch okółkach. Zalążnia zwieńczona 5 długimi szyjkami. Na ich szczycie gwiazdkowate znamiona^[4].

Owoce

Wydłużone, 5-kanciaste, owłosione torebki osiągające 1,2–1,5 cm długości^[8][4]. Torebka jest 5-komorowa i w każdej z komór zawiera po 5–14 nasion. Nasiona jajowate o długości do 1,5 mm i szerokości do 1 mm, brązowe do brązowoczerwonych^[7].

• 

  Łodyga z uszkowatymi przylistkami

• 

  Kwiat

• 

  Liść

• 

  Owoc

Gatunki podobne

Od szczawika żółtego różni się obecnością przylistków i brakiem zgrubiałych kolanek u nasady szypuł kwiatowych i owocowych. Posiadający także te cechy szczawik Dillena odróżnia się z kolei wzniesionym lub pokładającym się pokrojem, naprzeciwległym lub okółkowym ułożeniem liści, płytszym wcięciem na szczycie listków (do 1/6 ich długości), krótszymi podkwiatkami (ok. 1 mm) i większymi torebkami (15–25 mm długości)^[8].

Biologia i ekologia

Liczba chromosomów 2n = 24, 36, 42, 44, 48^[6].

Szczawik rożkowaty kwitnie i owocuje od lutego do października^[7], w Europie Środkowej od czerwca do października^[8].

W naturze rośnie na górskich stokach, w lasach i nad rzekami^[7]. Pospolicie występuje na siedliskach antropogenicznych: na trawnikach, polach, w ogrodach, szklarniach i parkach, na przydrożach i nieużytkach ruderalnych^[8][6][4].

Jest żywicielem pośrednim Puccinia sorghi wywołującej rdzę kukurydzy. Na liściach czasami pasożytują Erysiphe russellii, Leveillula oxalidicola i Golovinomyces orontii powodujące mączniaka prawdziwego^[9].

Znaczenie ekonomiczne

Gatunek jest uciążliwym chwastem upraw, zwłaszcza szklarniowych. Jest trudny do zwalczenia za pomocą środków ochrony roślin, a usuwanie mechaniczne jest czasochłonne i nierzadko mało skuteczne z powodu łatwo korzeniących się i trudnych do usunięcia w całości pędów. Problemem w zwalczaniu gatunku w uprawach jest też jego szybki rozwój – zakwitnąć może już w cztery tygodnie po kiełkowaniu z nasiona. Roślina jest też gospodarzem dla patogennych grzybów z rodzaju Puccinia, zarażających gatunki uprawiane (m.in. kukurydzę, sorgo)^[5].

Szczawik rożkowaty jest w całości rośliną jadalną, jednak ze względu na zawartość kwasu szczawiowego należy spożywać go ostrożnie, w niewielkich ilościach. Roślina bywa też wykorzystywana jako lecznicza^[5].

Przypisy