Szczawne (wieś)

Artykuł

49°24′10″N 22°8′47″E

- błąd

39 m

WD

49°24'0.0"N, 22°7'59.9"E, 49°24'7.34"N, 22°8'50.68"E

- błąd

14 m

Odległość

1050 m

Szczawne
wieś
Ilustracja
Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Bogurodzicy
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

sanocki

Gmina

Komańcza

Liczba ludności (2020)

395[1]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-542[2]

Tablice rejestracyjne

RSA

SIMC

0354471[3]

Położenie na mapie gminy Komańcza
Mapa konturowa gminy Komańcza, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Szczawne”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Szczawne”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szczawne”
Ziemia49°24′10″N 22°08′47″E/49,402778 22,146389
Szczawne na mapie z 1787
Serpentyny koło Szczawnego

Szczawnewieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza[3][4]. Leży nad rzeką Osławą. Wieś lokowana w I poł. XV wieku, na prawie wołoskim, na wschodnim skraju pasma Bukowicy.

Integralne części wsi Szczawne[3][4]
SIMCNazwaRodzaj
0354488Koło Hryszkaczęść wsi
0354494Wygnankaczęść wsi

Wieś znajduje się na skrzyżowaniu dróg 889 z Sieniawy, przez Bukowsko z drogą 892 prowadzącą do przejścia granicznego przez Radoszyce na Słowację. Przez wieś przechodzi także linia kolejowa nr 107 z Nowego Zagórza do Łupkowa z przystankiem Szczawne Kulaszne.

Historia

Za czasów starożytnych przebiegał tędy szlak handlowy, o czym świadczą znalezione w Szczawnem monety z epoki cesarzy Trajana i Hadriana (100-138 n.e.).

Wieś lokowana na prawie wołoskim w 1437. Szczawne było siedzibą wołoskiego krajnika, czyli zwierzchnika wszystkich osad wołoskich znajdujących się na terenie starostwa sanockiego, tworzyły one tzw. krainę. Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego[5], w drugiej połowie XVII wieku należała do starostwa krośnieńskiego[6]. Miejscowość znacznie zniszczona w czasie napaści wojsk Rakoczego w 1657.

Do rozbiorów Polski, czyli do 1772 województwo ruskie, ziemia sanocka. Od 1772 należał do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego w Galicji nazwie narzuconej przez zaborców. Do I wojny w 1914 starostwo powiatowe w Sanoku, powiat sądowy w m. Bukowsko.

W 1898 wieś liczyła 772 mieszkańców oraz 120 domów, pow. wsi wynosiła 9,78 km². We wsi funkcjonowała również szkoła, telefon, telegraf oraz linia kolejowa.

Siedziba parafii greckokatolickiej dekanatu sanockiego do ok. 1870, do której należały wsie: Kulaszne, Mokre, Wysoczany, Wysoczany i Kożuszne. Od listopada 1918 do stycznia 1919 Republika Komańczańska. Stacja kolejowa w Szczawnem była jednym z ważniejszych miejsc podczas walk polsko-ukraińskich w listopadzie 1918. Od października 1939 do 1945 siedziba zarządu Gminy Szczawne w powiecie sanockim.

Po 1944 miejscowa ludność rusińsko-ukraińska została przesiedlona na Ukrainę oraz tzw. Ziemie Odzyskane. Parafia łacińska w Bukowsku do roku 1947, obecnie w Komańczy.

Do 1954 istniała gmina Szczawne. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Ze Szczawnego pochodzili:

Związki i organizacje wyznaniowe

Prawosławna kapliczka Matki Bożej
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Turystyka

Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

Mieszkańcy

Nazwiska mieszkańców XIX wiek: Adamek, Aleksa, Anuszkiewicz, Babiak, Baran, Brandt, Ceban, Chałupa, Chomczak, Chwostiak, Czaban, Czerniański, Dewczur, Dziama, Dzydzyk, Grumet, Guza, Hałuszczak, Harbist, Harchaj, Harwiek, Horun, Hrecko, Hryszko, Januk, Jaszyn, Jasin, Kicak, Kirek, Koral, Kołyk, Kowal, Krawczyszyn, Krupa, Maksimek, Melnik, Michalisko, Michalski, Midjak, Motko, Nestor, Oleksa, Onciszkanycz, Onyszkanycz, Onuszkowicz, Paliński, Papza, Paraszczak, Pengryn, Pepiak, Perun, Pituch, Siedlarski, Sawka, Solan, Słapaj, Stec, Tymczyszyn, Uhryn, Wach, Weis, Wernejowski.

Zabytki

  • Dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Zaśnięcia Matki Boskiej (ob. cerkiew prawosławna) wzniesiona w latach 1888-1889. Równocześnie z cerkwią wzniesiona została drewniana dzwonnica. W 1925 we wnętrzu świątyni wykonano polichromię. Do 1947 posiadała kościół filialny w Kulasznem. W 1968 dokonano naprawy dachu cerkwi, a w 1973 remontowano dzwonnicę.

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str.3 [dostęp 2022-01-17]
  2. Poczta Polska. Wyszukiwarka kodów pocztowych
  3. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  4. a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie , [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
  6. Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 278.
  7. Karol Wild: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: 1855, s. 216.
  8. Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 206.
  9. Obwieszczenie. „Gazeta Lwowska”, s. 10, Nr 264 z 19 listopada 1893. 
  10. Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 406.
  11. Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 20.
  12. Kalendarz Prawosławny 2017, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s.193

Bibliografia

  • metryki greckokatolickie z lat 1784-1836
  • metryki józefińskie z roku 1785.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Szczawne, cerkiew Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy (HB14).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szczawne, Cerkiew Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Szczawnem
Szczawne - klpliczka.jpg
Autor: GringoPL, Licencja: CC BY-SA 3.0
Drewniana kapliczka we wsi Szczawne
POL gmina Komańcza COA.svg
Herb gminy Komańcza
Bieszczady68-98-Szczawne.jpg
Serpentyny koło Szczawnego
Powiat sanocki location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map