Szczawne (wieś)

Szczawne

wieś
Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Bogurodzicy
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	sanocki
Gmina	Komańcza
Liczba ludności (2020)	395[1]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-542[2]
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0354471[3]
Położenie na mapie gminy Komańcza Szczawne
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Szczawne
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Szczawne
Położenie na mapie powiatu sanockiego Szczawne
49°24′10″N 22°08′47″E/49,402778 22,146389

Szczawne na mapie z 1787

Serpentyny koło Szczawnego

Szczawne – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza^[3][4]. Leży nad rzeką Osławą. Wieś lokowana w I poł. XV wieku, na prawie wołoskim, na wschodnim skraju pasma Bukowicy.

Wieś znajduje się na skrzyżowaniu dróg 889 z Sieniawy, przez Bukowsko z drogą 892 prowadzącą do przejścia granicznego przez Radoszyce na Słowację. Przez wieś przechodzi także linia kolejowa nr 107 z Nowego Zagórza do Łupkowa z przystankiem Szczawne Kulaszne.

Historia

Za czasów starożytnych przebiegał tędy szlak handlowy, o czym świadczą znalezione w Szczawnem monety z epoki cesarzy Trajana i Hadriana (100-138 n.e.).

Wieś lokowana na prawie wołoskim w 1437. Szczawne było siedzibą wołoskiego krajnika, czyli zwierzchnika wszystkich osad wołoskich znajdujących się na terenie starostwa sanockiego, tworzyły one tzw. krainę. Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[5], w drugiej połowie XVII wieku należała do starostwa krośnieńskiego^[6]. Miejscowość znacznie zniszczona w czasie napaści wojsk Rakoczego w 1657.

Do rozbiorów Polski, czyli do 1772 województwo ruskie, ziemia sanocka. Od 1772 należał do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego w Galicji nazwie narzuconej przez zaborców. Do I wojny w 1914 starostwo powiatowe w Sanoku, powiat sądowy w m. Bukowsko.

W 1898 wieś liczyła 772 mieszkańców oraz 120 domów, pow. wsi wynosiła 9,78 km². We wsi funkcjonowała również szkoła, telefon, telegraf oraz linia kolejowa.

Siedziba parafii greckokatolickiej dekanatu sanockiego do ok. 1870, do której należały wsie: Kulaszne, Mokre, Wysoczany, Wysoczany i Kożuszne. Od listopada 1918 do stycznia 1919 Republika Komańczańska. Stacja kolejowa w Szczawnem była jednym z ważniejszych miejsc podczas walk polsko-ukraińskich w listopadzie 1918. Od października 1939 do 1945 siedziba zarządu Gminy Szczawne w powiecie sanockim.

Po 1944 miejscowa ludność rusińsko-ukraińska została przesiedlona na Ukrainę oraz tzw. Ziemie Odzyskane. Parafia łacińska w Bukowsku do roku 1947, obecnie w Komańczy.

Do 1954 istniała gmina Szczawne. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Ze Szczawnego pochodzili:

• Michał Groblewski, uczestnik powstania styczniowego z 1863, właściciel majątku Szczawne na przełomie XIX/XX wieku^[7][8][9], w 1905 posiadał we wsi obszar 572,5 ha^[10], w 1911 posiadał 279 ha^[11], w dworze Groblewski organizował również pomoc materialną dla powstania.
• Józef Władyka (1901-1940), urzędnik, uczestnik wojny polsko-ukraińskiej 1919 i wojny polsko-bolszewickiej 1920, porucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Związki i organizacje wyznaniowe

Prawosławna kapliczka Matki Bożej

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

• Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej – świątynia miejscowej parafii^[12].

Turystyka

Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

Mieszkańcy

Nazwiska mieszkańców XIX wiek: Adamek, Aleksa, Anuszkiewicz, Babiak, Baran, Brandt, Ceban, Chałupa, Chomczak, Chwostiak, Czaban, Czerniański, Dewczur, Dziama, Dzydzyk, Grumet, Guza, Hałuszczak, Harbist, Harchaj, Harwiek, Horun, Hrecko, Hryszko, Januk, Jaszyn, Jasin, Kicak, Kirek, Koral, Kołyk, Kowal, Krawczyszyn, Krupa, Maksimek, Melnik, Michalisko, Michalski, Midjak, Motko, Nestor, Oleksa, Onciszkanycz, Onyszkanycz, Onuszkowicz, Paliński, Papza, Paraszczak, Pengryn, Pepiak, Perun, Pituch, Siedlarski, Sawka, Solan, Słapaj, Stec, Tymczyszyn, Uhryn, Wach, Weis, Wernejowski.

Zabytki

• Dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Zaśnięcia Matki Boskiej (ob. cerkiew prawosławna) wzniesiona w latach 1888-1889. Równocześnie z cerkwią wzniesiona została drewniana dzwonnica. W 1925 we wnętrzu świątyni wykonano polichromię. Do 1947 posiadała kościół filialny w Kulasznem. W 1968 dokonano naprawy dachu cerkwi, a w 1973 remontowano dzwonnicę.

Przypisy

Bibliografia

• metryki greckokatolickie z lat 1784-1836
• metryki józefińskie z roku 1785.

Linki zewnętrzne

• Szczawne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 821 .