Szczeciński Sierpień 1980

Strajk w Stoczni Szczecińskiej

Szczeciński Sierpień 1980 – miesiąc, podczas którego doszło do masowych protestów robotniczych przeciwko błędom w zarządzaniu PRL przez kierownictwo PZPR i rządu.

Już w lipcu 1980 doszło do strajków, które objęły swoim zasięgiem 210 zakładów w 20 województwach. Według danych szacunkowych uczestniczyło w nich ponad 95 tys. osób. Istotnym czynnikiem rzutującym na nastroje wśród załóg były niedostatki w zaopatrzeniu rynku i tempo wzrostu kosztów utrzymania, odczuwane zwłaszcza w grupach pracowników najniżej zarabiających. Utrzymujące się trudności zaopatrzeniowo–kooperacyjne wywołały istotne obawy o utrzymanie dotychczasowej wysokości zarobków zarówno wśród robotników bezpośrednio produkcyjnych, zwłaszcza wśród kobiet oraz w grupach najniżej zarabiających, jak również wśród kadry kierowniczej oraz pracowników administracyjnych. Niezadowolenie nie ominęło też szeregów partyjnych (wśród 10 mln członków późniejszej „Solidarności” było około 1 miliona członków PZPR).

W trakcie obrad VIII Zjazdu PZPR (styczeń 1980) delegaci reprezentujący szczecińską wojewódzką organizację partyjną, w dyskusji plenarnej, dyskusjach w zespołach problemowych, bądź w formie złożenia swoich głosów do protokołu, przekazali 166 problemowych wniosków. Około 80% tych postulatów, zostało powtórzonych przez strajkujących w trakcie kryzysu sierpniowego 1980, jednakże ich ton we wszystkich przypadkach charakteryzował się zdecydowaną ostrością i stanowczością sformułowań.

15 sierpnia

O godz. 7 w bazie szczecińskiego TRANSBUD-u zatrudniającej 300 osób 67 kierowców nie przystąpiło do pracy wysuwając sześć ekonomicznych postulatów. Po zapewnieniu, że w dniu 16.08 będą przez Zjednoczenie Oddziałów TRANSBUD-u poinformowani o podjętych decyzjach, ok. 11 podjęli pracę.

O godz. 19.30 przed kamerami TVP wystąpił Premier PRL Edward Babiuch. Wystąpienie nie zostało przyjęte przychylnie. Było zbyt spóźnione w stosunku do nasilających się wydarzeń na wybrzeżu gdańskim i nie zawierało programu działania rządu w świetle rozwijających się wydarzeń.

16 sierpnia

Z przedsiębiorstw województwa szczecińskiego napływają wiadomości o możliwości rozszerzenia się strajku z Gdańska na teren całego kraju, a także propozycje o konieczności zwołania Plenum KC PZPR lub posiedzenia Rady Ministrów, celem zajęcia oficjalnego stanowiska w sprawie kryzysu gdańskiego. Biuro Polityczne KC PZPR powierzyło Stanisławowi Kani koordynację rozmów prowadzonych przez Rząd w Gdańsku i Szczecinie. Stanisław Kania był wieloletnim posłem na Sejm z okręgu Gdańskiego.

17 sierpnia

W województwie szczecińskim panuje spokój. Nadal mówi się o konieczności pilnego rozwiązania kryzysu Gdańskiego. I Sekretarz KW PZPR Janusz Brych otrzymuje ze służb specjalnych informację, że 18.08 rozpocznie się strajk w Stoczni Parnica i w Stoczni Adolfa Warskiego.

18 sierpnia

W Stoczni Remontowej Parnica wybrano 13-osobowy Komitet Strajkowy. Zgłoszono 18 ekonomicznych postulatów oraz decyzję strajkujących o solidaryzacji się ze strajkującymi w Gdańsku.

O godz. 10 w Stoczni Szczecińskiej zgromadziło się ok. 3 tys. Stoczniowców, z którymi, na ich żądanie, rozpoczął rozmowy (stojąc na platformie) Janusz Brych oraz dyrektor naczelny stoczni Stanisław Ozimek i członek komitetów strajkowych z 1970 i 1971 roku Eugeniusz Szerkuz. Zadawano pytania: „Co się dzieje w Gdańsku?”, „Solidaryzujemy się z Gdańskiem”, „Jakie postulaty zgłosili strajkujący w gdańskiej stoczni?”.

Po półtorej godziny nieuporządkowanej dyskusji na prośbę Brycha strajkujący udali się na wydziały, aby wybrać swoich przedstawicieli do dalszych rozmów z władzą województwa.

Delegaci Związkowi

O godz. 15 odbyło się w Stoczni spotkanie Janusza Brycha z przedstawicielami wydziałów (trójki). Przedstawiciele zdecydowali o dalszym strajku i w godzinach wieczornych wybrano zakładowy komitet strajkowy, na czele z Marianem Jurczykiem (chociaż Jurczyk nie został wybrany w skład „trójek”), zaś poza nim nikt nie chciał się podjąć tej roli.

Pod hasłem „Solidarność z Gdańskiem” wysunięto postulaty utworzenia Wolnych Związków Zawodowych, wmurowania w mury Stoczni tablicy upamiętniającej poległych w Grudniu 1970 oraz szereg postulatów ekonomicznych.

O godz. 16 odbywa się narada aktywu partyjnego i gospodarczego w Komitecie Wojewódzkim. Brych wydaje polecenie: wszystkie decyzje będzie podejmował osobiście łącznie z ewentualnymi działaniami służb mundurowych, a także władz gospodarczych.

O godz. 17 na posiedzeniu plenarnym KW PZPR Prezes Rady Ministórw Edward Babiuch poinformował o powołaniu Komisji Rządowej do rozmów z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym pod przewodnictwem Kazimierza Barcikowkiego.

O 19.30 – W TVP i PR wystąpił Edward Gierek. Wystąpienie nie spotkało się wśród strajkujących z jakimkolwiek echem.

20 sierpnia

Do strajku przystępują kolejne przedsiębiorstwa w Szczecinie i województwie. Rozmowy Komisji Rządowej z przedstawicielami strajkujących zespołu portowego Szczeciń-Świnoujście spowodowały podjęcie pracy, ale na krótko.

Do godz. 15 wjechało do Szczecina i Świnoujścia 5520 obywateli NRD (więcej o 25% niż zwykle). Cel: wykup żywności (według informacji Wojsk Ochrony Pogranicza).

Godz. 23.30. MKS poinformowano, że 21 sierpnia o godz. 10 Komisja Rządowa rozpocznie rozmowy.

Rozplakatowany apel władz wojewódzkich o przywrócenie komunikacji miejskiej i transportowej nie spotkał się z jakimkolwiek odzewem strajkujących.

21 sierpnia

Sala obrad w Stoczni Szczecińskiej

Przedstawiciele Komisji Rządowej prowadzą rozmowy w kilku przedsiębiorstwach. Kończą się zapasy benzyny. Dalsze załogi przerywają pracę.

O godz. 10. Rozpoczęło się spotkanie Komisji Rządowej z MKS i przedstawicielami 53 strajkujących załóg (łącznie 241 osób). W czasie pierwszej tury rozmów, po odczytaniu postulatów MKS, Marian Jurczyk przekazał je Kazimierzowi Barcikowskiemu.

O godz. 17 rozpoczęto drugą turę rozmów.

Straż Robotnicza powołana przez MKS nie wpuściła na teren Stoczni dziennikarzy zachodnich (z Norwegii, Szwecji i Austrii) i przekazała ich Milicji Obywatelskiej.

22 sierpnia

Kolejne rozmowy Komisji z MKS. Straż Robotnicza zatrzymała i przekazała MO kolejnych trzech dziennikarzy BBC, którzy filmowali bramę stoczni.

23 sierpnia

MKS i Komisja Rządowa

Kazimierz Barcikowski na wspólnym posiedzeniu przekazał stanowisko Rządu do 16 postulatów. MKS w stosunku do wystąpienia Barcikowskiego nie zajął stanowiska, ale domagał się kontaktów z MKS Gdańsk. Wysłano do gdańska dwóch członków MKS a wraz z nimi wiceministra Białkowskiego jako gwaranta bezpieczeństwa delegacji. Trwają rozmowy wiceministrów ze strajkującymi załogami podległych ich resortom.

24 sierpnia

W Stoczni Warskiego, w Morskiej Stoczni Remontowej w Świnoujściu, W Stoczni Parnica i w UNIKONIE odprawione zostały msze.

Z Gdańska powróciła delegacja stoczniowców. Ukazał się pierwszy numer „Jedności” – organu MKS.

Na czwartym plenum KC PZPR dokonano głębokich zmian kadrowych w składzie Biura Politycznego oraz akceptowano zmiany w składzie Rady Ministrów. Na Prezesa Rady Ministrów po Edwardzie Babiuchu powołano Józefa Pińkowskiego.

25 sierpnia

Podjęte decyzje kadrowe w Biurze Politycznym KC PZPR nie spotkały się ze spodziewanym odzewem strajkujących. Do strajku przystępują kolejne przedsiębiorstwa. MKS zwrócił się z prośbą do strajkujących załóg o cierpliwość i zaufanie. W Szczecinie nadal nie funkcjonuje komunikacja miejska, a także nie wywozi się śmieci i nie grzebie się zmarłych. Apel Brycha o uruchomienie przedsiębiorstw komunalnych pozostaje bez odzewu.

26 sierpnia

Zbiórka pieniędzy na Wolne Związki Zawodowe

Z MKS w Gdańsku dostarczono do MKS-u w Szczecinie wykładnię samorządnych niezależnych związków zawodowych.

Ogółem na terenie województwa strajkuje, bądź solidaryzuje się z MKS 246 przedsiębiorstw.

Rozpoczyna się akcja zbierania składek na fundusz wolnych związków zawodowych, a także zbieranie krwi.

Brych wydaje polecenie aby członkowie PZPR nie odcinali się od tworzenia wolnych związków zawodowych. W TVP i Polskim Radiu wystąpił Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński z apelem o wypełnianie obowiązku pracy. Nadal nowe przedsiębiorstwa podejmują strajk.

28 sierpnia

Aby osiągnąć porozumienie w sprawie zasad tworzenia Wolnych Związków Zawodowych powołano Komisję Ekspertów, która ma opracować wykładnię powoływania WZZ. W skład komisji weszli profesorowie prawa – m.in. Adam Łopatka, Zbigniew Salwa a także konsultanci prawni Prezydium MKS: adwokat Mirosław Kwiatkowski, radca prawny Andrzej J. Zieliński, adw. Andrzej Wybranowski i Mieczysław Gruda^[1].

29 sierpnia

Komisja Ekspertów opracowała wykładnię prawną do powoływania WZZ.

Prezes Rady Ministrów Józef Pińkowski przeprowadził rozmowę telefoniczną z Brychem na temat możliwości odbicia siłą zespołu portów Szczecin – Świnoujście. Odpowiedź Brycha krótka – „Można, ale dojdzie do walki. A co dalej? Znów grudzień 1970?”. Kazimierz Barcikowki przeprowadził rozmowę na temat zakończenia strajku z arcybiskupem Kazimierzem Majdańskim.

30 sierpnia

Komisja Rządowa opuszcza stocznię

Godz. 00.30 – Odbyło się spotkanie MKS z Komisją Rządową, gdzie ustalono ostateczny tekst porozumienia szczecińskiego, a także ustalono, że:

• Wykładnia Komisji Ekspertów jest podstawą do tworzenia Wolnych Związków Zawodowych zaś Zakładowe Komitety Strajkowe z chwilą zakończenia strajku stają się Komisjami Robotniczymi, które rozpisują powszechne, bezpośrednie, tajne wybory do władz związków zawodowych wszystkich szczebli;
• Ukonstytuowane władze związków zawodowych mają zarejestrować się w Centralnej Radzie Związków Zawodowych;
• W przypadku powstania spornych kwestii lub incydentów wynikających przy realizacji porozumienia, obie strony mają obowiązek, przed podjęciem jakichkolwiek działań, wzajemnych konsultacji (Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej, Przewodniczący Komisji Robotniczej).

Godz. 8.30 – Został podpisany przez Komisję Rządową i MKS „Protokół ustaleń ws. Wniosków i postulatów MKS z Komisją Rządową”.

Odbyło się V plenum KC PZPR, ostatecznie zatwierdzające kwestię WZZ. Szczecińska Komisja Rządowa została skrytykowana za podpisanie Porozumienia bez zgody Plenum KC.

Zakończenie protestów i konsekwencje

Obchody 27. rocznicy podpisania Porozumień Sierpniowych w Szczecinie, w których uczestniczył Lech Kaczyński, 30 sierpnia 2007

Ogółem w województwie Szczecińskim zakończyło strajk 360 przedsiębiorstw i instytucji. MKS przy stoczni szczecińskiej obejmował swoim zasięgiem działania województwa szczecińskiego w granicach administracyjnych z 1980 roku. Przystąpienie do niego Zakładowego Komitetu Strajkowego było dobrowolne. Należy jednak stwierdzić, że szczeciński komitet poprzez swoje istnienie i pracę oddziaływał na komitety strajkowe w innych województwach.

2 września 1980 Prezes Rady Ministrów Józef Pińkowski powołał 15-osobową Komisję Mieszaną, organ mający zapewnić realizację zawartego porozumienia.

Zobacz też

• Sierpień 1980
• porozumienia sierpniowe
• NSZZ Solidarność
• Marian Jurczyk
• Kazimierz Barcikowski
• Janusz Brych
• Komisja Mieszana ds. nadzoru nad realizacją Porozumienia Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z Komisją Rządową
• Wolny Związek Zawodowy „Sierpień 80” – Konfederacja

Przypisy

Bibliografia

• Karta, nr 30 z 2000 r.
• Karta, nr specjalny z 2005 r.
• Timothy Garton Ash, Polska Rewolucja „Solidarność” 1980-1982, wyd. Krąg 1989
• Małgorzata Szejnert, Tadeusz Zalewski, Szczecin: Grudzień-Sierpień-Grudzień, wyd. Walkowska 2009, ISBN 978-83-924983-2-2
• Kazimierz Barcikowski, Poczęcie Solidarności, miesięcznik Dziś nr 8, sierpień 1996, str.27
• Kazimierz Barcikowski, Gdzie są sprawy z tamtych lat?, miesięcznik Dziś nr 8, sierpień 2000, s. 58
• KazimierzK. Barcikowski KazimierzK., Porozumienia, Warszawa: Książka i Wiedza, 1983, ISBN 83-05-11307-8, OCLC 69585949 .
• Kazimierz Barcikowski, U Szczytów Władzy, wyd. Projekt 1998, ISBN 83-87168-17-3

Linki zewnętrzne

• Kserokopie dokumentów związanych ze strajkami 1980 w Szczecinie i stenogram V Plenum KC PZPR. arcimboldo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-05)].