Szczeciński Sierpień 1980

Strajk w Stoczni Szczecińskiej

Szczeciński Sierpień 1980 – miesiąc, podczas którego doszło do masowych protestów robotniczych przeciwko błędom w zarządzaniu PRL przez kierownictwo PZPR i rządu.

Już w lipcu 1980 doszło do strajków, które objęły swoim zasięgiem 210 zakładów w 20 województwach. Według danych szacunkowych uczestniczyło w nich ponad 95 tys. osób. Istotnym czynnikiem rzutującym na nastroje wśród załóg były niedostatki w zaopatrzeniu rynku i tempo wzrostu kosztów utrzymania, odczuwane zwłaszcza w grupach pracowników najniżej zarabiających. Utrzymujące się trudności zaopatrzeniowo–kooperacyjne wywołały istotne obawy o utrzymanie dotychczasowej wysokości zarobków zarówno wśród robotników bezpośrednio produkcyjnych, zwłaszcza wśród kobiet oraz w grupach najniżej zarabiających, jak również wśród kadry kierowniczej oraz pracowników administracyjnych. Niezadowolenie nie ominęło też szeregów partyjnych (wśród 10 mln członków późniejszej „Solidarności” było około 1 miliona członków PZPR).

W trakcie obrad VIII Zjazdu PZPR (styczeń 1980) delegaci reprezentujący szczecińską wojewódzką organizację partyjną, w dyskusji plenarnej, dyskusjach w zespołach problemowych, bądź w formie złożenia swoich głosów do protokołu, przekazali 166 problemowych wniosków. Około 80% tych postulatów, zostało powtórzonych przez strajkujących w trakcie kryzysu sierpniowego 1980, jednakże ich ton we wszystkich przypadkach charakteryzował się zdecydowaną ostrością i stanowczością sformułowań.

15 sierpnia

O godz. 7 w bazie szczecińskiego TRANSBUD-u zatrudniającej 300 osób 67 kierowców nie przystąpiło do pracy wysuwając sześć ekonomicznych postulatów. Po zapewnieniu, że w dniu 16.08 będą przez Zjednoczenie Oddziałów TRANSBUD-u poinformowani o podjętych decyzjach, ok. 11 podjęli pracę.

O godz. 19.30 przed kamerami TVP wystąpił Premier PRL Edward Babiuch. Wystąpienie nie zostało przyjęte przychylnie. Było zbyt spóźnione w stosunku do nasilających się wydarzeń na wybrzeżu gdańskim i nie zawierało programu działania rządu w świetle rozwijających się wydarzeń.

16 sierpnia

Z przedsiębiorstw województwa szczecińskiego napływają wiadomości o możliwości rozszerzenia się strajku z Gdańska na teren całego kraju, a także propozycje o konieczności zwołania Plenum KC PZPR lub posiedzenia Rady Ministrów, celem zajęcia oficjalnego stanowiska w sprawie kryzysu gdańskiego. Biuro Polityczne KC PZPR powierzyło Stanisławowi Kani koordynację rozmów prowadzonych przez Rząd w Gdańsku i Szczecinie. Stanisław Kania był wieloletnim posłem na Sejm z okręgu Gdańskiego.

17 sierpnia

W województwie szczecińskim panuje spokój. Nadal mówi się o konieczności pilnego rozwiązania kryzysu Gdańskiego. I Sekretarz KW PZPR Janusz Brych otrzymuje ze służb specjalnych informację, że 18.08 rozpocznie się strajk w Stoczni Parnica i w Stoczni Adolfa Warskiego.

18 sierpnia

W Stoczni Remontowej Parnica wybrano 13-osobowy Komitet Strajkowy. Zgłoszono 18 ekonomicznych postulatów oraz decyzję strajkujących o solidaryzacji się ze strajkującymi w Gdańsku.

O godz. 10 w Stoczni Szczecińskiej zgromadziło się ok. 3 tys. Stoczniowców, z którymi, na ich żądanie, rozpoczął rozmowy (stojąc na platformie) Janusz Brych oraz dyrektor naczelny stoczni Stanisław Ozimek i członek komitetów strajkowych z 1970 i 1971 roku Eugeniusz Szerkuz. Zadawano pytania: „Co się dzieje w Gdańsku?”, „Solidaryzujemy się z Gdańskiem”, „Jakie postulaty zgłosili strajkujący w gdańskiej stoczni?”.

Po półtorej godziny nieuporządkowanej dyskusji na prośbę Brycha strajkujący udali się na wydziały, aby wybrać swoich przedstawicieli do dalszych rozmów z władzą województwa.

Delegaci Związkowi

O godz. 15 odbyło się w Stoczni spotkanie Janusza Brycha z przedstawicielami wydziałów (trójki). Przedstawiciele zdecydowali o dalszym strajku i w godzinach wieczornych wybrano zakładowy komitet strajkowy, na czele z Marianem Jurczykiem (chociaż Jurczyk nie został wybrany w skład „trójek”), zaś poza nim nikt nie chciał się podjąć tej roli.

Pod hasłem „Solidarność z Gdańskiem” wysunięto postulaty utworzenia Wolnych Związków Zawodowych, wmurowania w mury Stoczni tablicy upamiętniającej poległych w Grudniu 1970 oraz szereg postulatów ekonomicznych.

O godz. 16 odbywa się narada aktywu partyjnego i gospodarczego w Komitecie Wojewódzkim. Brych wydaje polecenie: wszystkie decyzje będzie podejmował osobiście łącznie z ewentualnymi działaniami służb mundurowych, a także władz gospodarczych.

O godz. 17 na posiedzeniu plenarnym KW PZPR Prezes Rady Ministórw Edward Babiuch poinformował o powołaniu Komisji Rządowej do rozmów z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym pod przewodnictwem Kazimierza Barcikowkiego.

O 19.30 – W TVP i PR wystąpił Edward Gierek. Wystąpienie nie spotkało się wśród strajkujących z jakimkolwiek echem.

20 sierpnia

Do strajku przystępują kolejne przedsiębiorstwa w Szczecinie i województwie. Rozmowy Komisji Rządowej z przedstawicielami strajkujących zespołu portowego Szczeciń-Świnoujście spowodowały podjęcie pracy, ale na krótko.

Do godz. 15 wjechało do Szczecina i Świnoujścia 5520 obywateli NRD (więcej o 25% niż zwykle). Cel: wykup żywności (według informacji Wojsk Ochrony Pogranicza).

Godz. 23.30. MKS poinformowano, że 21 sierpnia o godz. 10 Komisja Rządowa rozpocznie rozmowy.

Rozplakatowany apel władz wojewódzkich o przywrócenie komunikacji miejskiej i transportowej nie spotkał się z jakimkolwiek odzewem strajkujących.


21 sierpnia

Sala obrad w Stoczni Szczecińskiej

Przedstawiciele Komisji Rządowej prowadzą rozmowy w kilku przedsiębiorstwach. Kończą się zapasy benzyny. Dalsze załogi przerywają pracę.

O godz. 10. Rozpoczęło się spotkanie Komisji Rządowej z MKS i przedstawicielami 53 strajkujących załóg (łącznie 241 osób). W czasie pierwszej tury rozmów, po odczytaniu postulatów MKS, Marian Jurczyk przekazał je Kazimierzowi Barcikowskiemu.

O godz. 17 rozpoczęto drugą turę rozmów.

Straż Robotnicza powołana przez MKS nie wpuściła na teren Stoczni dziennikarzy zachodnich (z Norwegii, Szwecji i Austrii) i przekazała ich Milicji Obywatelskiej.

22 sierpnia

Kolejne rozmowy Komisji z MKS. Straż Robotnicza zatrzymała i przekazała MO kolejnych trzech dziennikarzy BBC, którzy filmowali bramę stoczni.

23 sierpnia

MKS i Komisja Rządowa

Kazimierz Barcikowski na wspólnym posiedzeniu przekazał stanowisko Rządu do 16 postulatów. MKS w stosunku do wystąpienia Barcikowskiego nie zajął stanowiska, ale domagał się kontaktów z MKS Gdańsk. Wysłano do gdańska dwóch członków MKS a wraz z nimi wiceministra Białkowskiego jako gwaranta bezpieczeństwa delegacji. Trwają rozmowy wiceministrów ze strajkującymi załogami podległych ich resortom.

24 sierpnia

W Stoczni Warskiego, w Morskiej Stoczni Remontowej w Świnoujściu, W Stoczni Parnica i w UNIKONIE odprawione zostały msze.

Z Gdańska powróciła delegacja stoczniowców. Ukazał się pierwszy numer „Jedności” – organu MKS.

Na czwartym plenum KC PZPR dokonano głębokich zmian kadrowych w składzie Biura Politycznego oraz akceptowano zmiany w składzie Rady Ministrów. Na Prezesa Rady Ministrów po Edwardzie Babiuchu powołano Józefa Pińkowskiego.

25 sierpnia

Podjęte decyzje kadrowe w Biurze Politycznym KC PZPR nie spotkały się ze spodziewanym odzewem strajkujących. Do strajku przystępują kolejne przedsiębiorstwa. MKS zwrócił się z prośbą do strajkujących załóg o cierpliwość i zaufanie. W Szczecinie nadal nie funkcjonuje komunikacja miejska, a także nie wywozi się śmieci i nie grzebie się zmarłych. Apel Brycha o uruchomienie przedsiębiorstw komunalnych pozostaje bez odzewu.

26 sierpnia

Zbiórka pieniędzy na Wolne Związki Zawodowe

Z MKS w Gdańsku dostarczono do MKS-u w Szczecinie wykładnię samorządnych niezależnych związków zawodowych.

Ogółem na terenie województwa strajkuje, bądź solidaryzuje się z MKS 246 przedsiębiorstw.

Rozpoczyna się akcja zbierania składek na fundusz wolnych związków zawodowych, a także zbieranie krwi.

Brych wydaje polecenie aby członkowie PZPR nie odcinali się od tworzenia wolnych związków zawodowych. W TVP i Polskim Radiu wystąpił Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński z apelem o wypełnianie obowiązku pracy. Nadal nowe przedsiębiorstwa podejmują strajk.

28 sierpnia

Aby osiągnąć porozumienie w sprawie zasad tworzenia Wolnych Związków Zawodowych powołano Komisję Ekspertów, która ma opracować wykładnię powoływania WZZ. W skład komisji weszli profesorowie prawa – m.in. Adam Łopatka, Zbigniew Salwa a także konsultanci prawni Prezydium MKS: adwokat Mirosław Kwiatkowski, radca prawny Andrzej J. Zieliński, adw. Andrzej Wybranowski i Mieczysław Gruda[1].

29 sierpnia

Komisja Ekspertów opracowała wykładnię prawną do powoływania WZZ.

Prezes Rady Ministrów Józef Pińkowski przeprowadził rozmowę telefoniczną z Brychem na temat możliwości odbicia siłą zespołu portów Szczecin – Świnoujście. Odpowiedź Brycha krótka – „Można, ale dojdzie do walki. A co dalej? Znów grudzień 1970?”. Kazimierz Barcikowki przeprowadził rozmowę na temat zakończenia strajku z arcybiskupem Kazimierzem Majdańskim.

30 sierpnia

Komisja Rządowa opuszcza stocznię

Godz. 00.30 – Odbyło się spotkanie MKS z Komisją Rządową, gdzie ustalono ostateczny tekst porozumienia szczecińskiego, a także ustalono, że:

  • Wykładnia Komisji Ekspertów jest podstawą do tworzenia Wolnych Związków Zawodowych zaś Zakładowe Komitety Strajkowe z chwilą zakończenia strajku stają się Komisjami Robotniczymi, które rozpisują powszechne, bezpośrednie, tajne wybory do władz związków zawodowych wszystkich szczebli;
  • Ukonstytuowane władze związków zawodowych mają zarejestrować się w Centralnej Radzie Związków Zawodowych;
  • W przypadku powstania spornych kwestii lub incydentów wynikających przy realizacji porozumienia, obie strony mają obowiązek, przed podjęciem jakichkolwiek działań, wzajemnych konsultacji (Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej, Przewodniczący Komisji Robotniczej).

Godz. 8.30 – Został podpisany przez Komisję Rządową i MKS „Protokół ustaleń ws. Wniosków i postulatów MKS z Komisją Rządową”.

Odbyło się V plenum KC PZPR, ostatecznie zatwierdzające kwestię WZZ. Szczecińska Komisja Rządowa została skrytykowana za podpisanie Porozumienia bez zgody Plenum KC.

Zakończenie protestów i konsekwencje

Obchody 27. rocznicy podpisania Porozumień Sierpniowych w Szczecinie, w których uczestniczył Lech Kaczyński, 30 sierpnia 2007

Ogółem w województwie Szczecińskim zakończyło strajk 360 przedsiębiorstw i instytucji. MKS przy stoczni szczecińskiej obejmował swoim zasięgiem działania województwa szczecińskiego w granicach administracyjnych z 1980 roku. Przystąpienie do niego Zakładowego Komitetu Strajkowego było dobrowolne. Należy jednak stwierdzić, że szczeciński komitet poprzez swoje istnienie i pracę oddziaływał na komitety strajkowe w innych województwach.

2 września 1980 Prezes Rady Ministrów Józef Pińkowski powołał 15-osobową Komisję Mieszaną, organ mający zapewnić realizację zawartego porozumienia.

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Strajk w stoczni szczecinskiej 1980.jpg
Autor: Stefan Cieślak, Licencja: CC BY 3.0
Strajk w Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego, 18 sierpnia 1980
Zbiorka na wolne zwiazki zawodowe 1980.jpg
Autor: Stefan Cieślak, Licencja: CC BY 3.0
Sierpień 1980 w Szczecinie. Zbiórka pieniędzy na Wolne Związki Zawodowe.
POL 2007 08 3 rocznica porozumien sierp 09.jpg
Autor: Archiwum Kancelarii Prezydenta RP, Licencja: GFDL 1.2
Obchody 27. rocznicy podpisania Porozumień Sierpniowych w Szczecinie na których obecny był Lech Kaczyński
Sala obrad szczecin 1980.JPG
Autor: Stefan Cieślak, Licencja: CC BY 3.0
Sierpień 1980. Sala obrad w Stoczni Szczecińskiej.
MKS i komisja rzadowa 1980 Jurczyk.jpg
Autor: Stefan Cieślak, Licencja: CC BY 3.0
Międzyzakładowy Komitet Strajkowy i Komisja Rządowa. Przemówienie Mariana Jurczyka. Stocznia Szczecińska. Sierpień 1980. Siedzą od lewej: Wiceminister Przemysłu Ciężkiego Jerzy Białkowski, Zastępca Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów Zbigniew Wojterkowski, Sekretarz przy KC PZPR Andrzej Żabiński, Zastępca Przewodniczącego MKS Kazimierz Fischbein, Przewodniczący MKS Marian Jurczyk (stoi), Zastępca przewodniczącego MKS Marian Juszczuk, Przewodniczący Komisji Rządowej, wicepremier Kazimierz Barcikowski, I Sekretarz KW w Szczecinie Janusz Brych, Dyrektor Nacelny Stoczni Szczecińskiej Stanisław Ozimek, I Sekretarz Komitetu Zakładowego PZPR Stanisław Miśkiewicz, Przewodniczący Rady Zakładowej Związków Zawodowych Stoczni Szczecińskiej Jerzy Jeruzal
MKS i komisja rzadowa 1980.jpg
Autor: Stefan Cieślak, Licencja: CC BY 3.0
Międzyzakładowy Komitet Strajkowy i Komisja Rządowa. Stocznia Szczecińska. Sierpień 1980. Stoją od lewej: Wiceminister Przemysłu Ciężkiego Jerzy Białkowski, Zastępca Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów Zbigniew Wojterkowski, Sekretarz przy KC PZPR Andrzej Żabiński, Zastępca Przewodniczącego MKS Kazimierz Fischbein, Przewodniczący MKS Marian Jurczyk, Zastępca przewodniczącego MKS Marian Juszczuk, Przewodniczący Komisji Rządowej, Wicepremier Kazimierz Barcikowski, I Sekretarz KW w Szczecinie Janusz Brych, Dyrektor Nacelny Stoczni Szczecińskiej Stanisław Ozimek, I Sekretarz Komitetu Zakładowego PZPR Stanisław Miśkiewicz, Przewodniczący Rady Zakładowej Związków Zawodowych Stoczni Szczecińskiej Jerzy Jeruzal
Wyjscie komisji rzadowej szczecin 1980.jpg
Autor: Stefan Cieślak, Licencja: CC BY 3.0
Komisja Rządowa opuszcza Stocznię Szczecińską po podpisaniu Porozumień Sierpniowych. Idą w pierwszym rzędzie: Szef ochrony z ramienia MKS, były Mistrz Polski w boksie (waga piórkowa) Bednarek, Przewodniczący Komisji Rządowej, Wicepremier Kazimierz Barcikowski, Dyrektor Nacelny Stoczni Szczecińskiej Stanisław Ozimek, drugi rząd: Zastępca Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów Zbigniew Wojterkowski, I Sekretarz KW w Szczecinie Janusz Brych, Sekretarz KC PZPR Andrzej Żabiński, I Sekretarz Komitetu Zakładowego PZPR Stanisław Miśkiewicz, Zastępca Kierownika Wydziału Kulturalnego KC Trzciński