Szczeciniec mniejszy

Szczeciniec mniejszy
Thryonomys gregorianus[1]
(O. Thomas, 1894)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Nadgromada

żuchwowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

jeżozwierzowce

Infrarząd

jeżozwierzokształtne

Parvordo

Phiomorpha

Nadrodzina

Petromuroidea[2]

Rodzina

szczecińcowate

Rodzaj

szczeciniec

Gatunek

szczeciniec mniejszy

Synonimy
  • Aulacodus gregorianus O. Thomas, 1894[3]
  • Thryonomys sclateri O. Thomas, 1897[4]
  • Thryonomys harrisoni O. Thomas & Wroughton, 1907[5]
  • Thryonomys gregorianus pusillus Heller, 1912[6]
  • Thryonomys rutshuricus Lönnberg, 1917[7]
  • Choeromys harrisoni congicus O. Thomas, 1922[8]
  • Choeromys logonensis Jeannin, 1936[9]
  • Thryonomys (Choeromys) camerunensis Monard, 1949[10]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Szczeciniec mniejszy[12] (Thryonomys gregorianus) (ang. Lesser cane rat, Smaller grascutter) – gatunek afrykańskiego gryzonia z rodziny szczecińcowatych (Thryonomyidae) z rodzaju szczeciniec (Thryonomys)[13][12].

Systematyka

Thryonomys gregorianus należy do parworzędu Phiomorpha – afrykańskiego odpowiednika taksonu Caviomorpha grupującego południowoamerykańskie gryzonie infrarzędu jeżozwierzokształtnych[14]. Część zoologów[15] rozróżnia dwa podgatunki: T. gregorianus gregorianus Thomas, 1894, oraz T. gregorianus sclateri Thomas, 1897, lecz kwestia czy podział jest zasadny jest nierozstrzygnięta[16][17]. Do rodzaju Thryonomys należy także Szczeciniec większy (Thryonomys swinderianus)[12].

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1894 roku brytyjski zoolog Oldfield Thomas nadając mu nazwę Aulacodus gregorianus[3]. Holotyp pochodził z obszaru rzeki Luiji Reru (0°35′00″S 37°05′00″E/-0,583333 37,083333), w Konu, na wysokości 5700 ft (1737 m), w Kenii[17].

Nazewnictwo

Nazewnictwo łacińskie

Nazwa rodzajowa Thryonomys pochodzi od greckich słów: gr. θρυον thruon oznaczającego „trzcinę”, oraz μυς mus, μυος muos znaczącego „mysz” i jest prawdopodobnie aluzją do życia wśród trzcin[18]. Nazwa gatunkowa jest eponimem i honoruje prof. Johna Waltera Gregory’ego (1817–1892), szkockiego odkrywcę, stratygrafa, paleontologa bezkręgowców i geomorfologa, który odbył szereg przygód do Indii, Spitzbergenu, Australii, Afryki i w Himalaje[19]. W literaturze spotykana jest także synonimiczna nazwa gatunku – Aulacodus gregorianus[20].

Nazewnictwo narodowe

W Afryce i krajach anglojęzycznych funkcjonują nazwy: Lesser cane rat[15], Lesser savanna cane rat[21], czy też Smaller grasscutter[22]. W krajach francuskojęzycznych Afryki używane jest określenie Le petit aulacode[23].

W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę szczeciniec mniejszy, rezerwując nazwę szczeciniec dla rodzaju tych gryzoni[12].

Morfologia

Pod względem morfologii Thryonomys gregorianus jest bardzo zbliżony szczeciniec (Thryonomys swinderianus)[24][25], jest jednak od niego wyraźnie mniejszy. Długość ciała wynosi 35–50,7 cm, zaś samego ogona 6,5–14,3 cm[13]. Dla porównania T. swinderianus mierzy 40-60 cm, zaś sam ogon 20-25 cm[25]. Również waga jest mniejsza: 2,65–7,5 kg (T. swinderianus: 3,4 do max. 12 kg).

Obydwa gatunki Thrynomys rodzą się z czterema siekaczami[26][27], których nie wymieniają w czasie dojrzewania. Zęby są w kolorze żółtym lub pomarańczowym. Jak u wszystkich gryzoni, siekacze rosną przez całe życie[2], co powoduje konieczność ciągłego ich ścierania. Uzębienie jest uznawane za raczej kruche[25].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek pospolicie występuje w sawannach Afryki południowo–wschodniej na wysokości do 2600 m – od Kamerunu, do północnej Angoli na zachodzie, do południowych krańców Kenii, Tanzanii i Mozambiku na wschodzie[13]. Inne źródła wskazują także na Republikę Środkowoafrykańską, Czad, południowy Sudan, Etiopię, Ugandę, Malawi, Zambię, Zimbabwe[11]. Kruger National Park[28] podaje jednak, że T. gregorianus występuje włącznie w Zimbabwe i Mozambiku.

Ślady kopalne występowania Thryonomys

Przodkowie gatunków rodzaju Thryonomys mieszkali w rejonie środkowej Sahary w epoce plejstocenu[29]. Poszczególni badacze wskazywali na różne lokalizacje i nazwy: Alfred Romer i Paul Nesbitt pisali o śladach T. logani znalezionych około 800 km od rzeki Niger[29], a Dorothea Bate opisywała ślady T. arkelli odnalezione w Sudanie[30]. Brak jednak badań czy byli to bezpośredni przodkowie T. gregorianus lub T. swinderianus, czy też gatunki spokrewnione. T. gregorianus znany jest z późnego pliocenu; najstarsze pozostałości pochodzą sprzed z około 3 mln lat z obszaru Omo w Etiopii[17].

Ekologia

T. gregorianus jest roślinożercą o szerokim spektrum składników wyżywienia. Motorem trawienia jest fermentacja bakteryjna w kątnicy[18]. Podstawowym elementem diety są trawy o wysokiej zawartości włókna[25], zasobne w wilgoć i węglowodany[23].

Mięso obu gatunków Thryonomys należy do jednych z najbardziej poszukiwanych i najdroższych w zachodniej Afryce[31][32]. Jest dla miejscowej ludności cennym źródłem białka[33][34].

Pasożyty

Na T.gregorianus pasożytują tasiemce Thysanotaenia congolensis[21].

Siedlisko

Żyją na podmokłych, trawiastych terenach. Lubią lasy sawanny[35], bagna i brzegi rzek[36]. Czasami zamieszkują pola uprawne i zjadają plony.

Hodowla

W Afryce powstaje coraz więcej farm hodujących gryzonie z rodzaju Thryonomys[31]. Powodem są walory smakowe mięsa, niskie koszty i łatwość założenia hodowli[37] oraz duża jej opłacalność. Hodowle są prowadzone na terenach wiejskich i podmiejskich. Produkcja mięsa z gryzoni [Thryonomys spotyka się z zachętą rządów poszczególnych państw afrykańskich, które upatrują w niej jednego ze sposobów zapewnienia wyżywienia lokalnej ludności[38][35]. Według danych z 2010 roku, rocznie na rynek lokalny Afryki Subsaharyjskiej trafia ponad 73 tony mięsa tych zwierząt, pochodzącego z uboju ponad 15.000 sztuk[2].

Zagrożenia i ochrona

Mało jest informacji na temat zagrożeń T. gregorianus. Prawdopodobnie jednak populacja tych zwierząt jest dość intensywnie przetrzebiana[32][39] jak siostrzany gatunek T. swinderianus. Głównie ze względu na poszukiwane mięso, ale także są wybijane jako szkodniki niszczące uprawy – w tym szczególnie trzciny cukrowej[28]. Dużym zagrożeniem dla gatunku są także wielkie pożary buszu[32].

Przypisy

  1. ↑ Thryonomys gregorianus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ a b c Maxwell N. Opara. Grasscutter: The haematology and major parasites. „Research Journal of Parasitology”. 5 (4), s. 214-223, 2010. Academic Journals Inc.. (ang.). 
  3. ↑ a b O. Thomas. Description of a new species of reed-rat (Aulacodus) from East Africa, with remarks on the milk-dentition of the genus. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth series. 13, s. 202, 1894. (ang.). 
  4. ↑ O. Thomas. Exhibition of small mammals collected by Mr. Alexander Whyte during his expedition to the Nyika plateau and Masuka Mountains, NR Nyasa. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1897, s. 432, 1897. (ang.). 
  5. ↑ O. Thomas, R.Ch. Wroughton. New mammals from Lake Chad and the Congo, mostly from the collections made during the Alexander-Gosling expedition. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh Series. 19, s. 384, 1907. (ang.). 
  6. ↑ E. Heller. New rodents from British East Africa. „Smithsonian miscellaneous collections”. 59 (16), s. 17, 1912. (ang.). 
  7. ↑ A.J.E. Lönnberg. Mammals collected in Central Africa by Captain E. Arrhenius. „Kunglika Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. Ny följd. 58 (2), s. 78, 1917. (ang.). 
  8. ↑ O. Thomas. On the animals known as “ground-hogs” or “cane-rats” in Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 9 (52), s. 390, 1922. (ang.). 
  9. ↑ A. Jeannin: Les mammifères sauvages du Cameroun. Paris: P. Lechevalier, 1936, s. 178, seria: Encyclopédie Biologique. XVI. (fr.).
  10. ↑ A. Monard. Vertébrés nouveaux du Cameroon. „Revue suisse de Zoologie”. 56, s. 732, 1949. (fr.). 
  11. ↑ a b F. Cassola, Thryonomys gregorianus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2011-02-26] (ang.).
  12. ↑ a b c d Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 287. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  13. ↑ a b c Mammals of Tanzania: Thryonomys gregorianus. [dostęp 2011-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 marca 2009)]. (ang.).
  14. ↑ Suzette K. Mouchaty, Francois Catzeflis, Axel Janke, Ulfur Arnason. Molecular Evidence of an African Phiomorpha–South American Caviomorpha Clade and Support for Hystricognathi Based on the Complete Mitochondrial Genome of the Cane Rat (Thryonomys swinderianus). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 18 (1), s. 127–135, 2001. [dostęp 2011-02-26]. (ang.). 
  15. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Thryonomys gregorianus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-03-11].
  16. ↑ R. López-Antoñanzas: Family Thryonomyidae (Cane Rats). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 335. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  17. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 544. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  18. ↑ a b Mac van der Merwe, PhD: Cane Rats (Thryonomyidae). novelguide.com. [dostęp 2011-02-21]. (ang.).
  19. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 167. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  20. ↑ Lesser Cane Rat Thryonomys gregorianus (Thomas, 1894). Biolib.cz. [dostęp 2011-02-26]. (ang.).
  21. ↑ a b Norman O. Dronen, Steven R. Simcik, Jerrold J. Scharninghausen, Richard M. Pitts. Thysanotaenia congolensis n. sp. (Cestoda: Anoplocephalidae) in the Lesser Savanna Cane Rat, Thryonomys gregorianus from Democratic Republic of Congo, Africa. „The Journal of Parasitology”. 85 (1), s. 90-92, 1999. Academic Journals Inc.. (ang.). 
  22. ↑ G.A. Mensah, A.M. Okeyo: Continued harvest of the diverse African Animal Genetic Resources from the wild through domestication as a strategy for sustainable use: A case of the larger Grass cutter (''Thryonomys swinderianus''), (Animal Genetic Resources (AnGR)) [dostęp 2011-02-26] (ang.).
  23. ↑ a b R.F. Ewer. Form and function in the grasscutter Thrynomys Swinderianus Temminck 1827 (Rodentia, Thrynomyidae). „Ghana Journal of Science”. 9, s. 131-149, 1969. (ang.). 
  24. ↑ Panel on Microlivestock, National Research Council: Microlivestock: Little-Known Small Animals with a Promising Economic Future. National Accademy Press, 1991. ISBN 030904295.Sprawdź autora:1.
  25. ↑ a b c d Maxwell N. Opara. The Grasscutter I: A Livestock of Tomorrow. „Research Journal of Forestry”. 4 (3), s. 119-135, 2010. Academic Journals Inc.. (ang.). 
  26. ↑ M. Merve. Tooth succession in the greater cane rat (Thrynomys swinderianus) (Temminck,1827). „Journal of Zoology”. 251, s. 535-547, 2000. American Society of Mammologists. (ang.). 
  27. ↑ Continued harvest of the diverse African Animal Genetic Resources from the wild through domestication as a strategy for sustainable use: A case of the larger Grass cutter (Thryonomys swinderianus). Animal Genetic Resources (AnGR). [dostęp 2011-01-11]. (ang.).
  28. ↑ a b Greater Cane Rat. Kruger National Park : South Africa Safari. [dostęp 2011-02-22]. (ang.).
  29. ↑ a b Alfred Sherwood Romer, Paul H. Nesbitt. An extinct cane-rat (Thryonomys logani sp.n.) from the central Sahara. „Annals and Magazine of Natural History”. 6, s. 687–690, 1930. J i J.E.Tylor. (ang.). 
  30. ↑ Dorothea Minola Alice Bate. An Extinct Reed-rat Thryonomys arkelli from the Sudan. „Annual Magazine of Natural History”. 11, s. 65–71, 1947. (ang.). 
  31. ↑ a b O. Byanet, B. I. Onyeanusi, N. D. G Ibrahim. Sexual Dimorphism with Respect to the Macro-Morphometric Investigations of the Forebrain and Cerebellum of the Grasscutter (Thryonomys swinderianus). „International Journal of Morphology”. 27(2), s. 361-365, 2009. [dostęp 2011-01-06]. (ang.). 
  32. ↑ a b c E.O. A Asibey, P. G. Addo. The grasscutter, a promising animal meat production in Ghana. African Perspectives, Practices and policies supporting Scandinavian Seminar College, Denmark, in association with Weaver press, Harare, Zimbabwe. „Practices and policies supporting Scandinavian Seminar College, Denmark, in association with Weaver press, Harare, Zimbabwe”, 2000. (ang.). 
  33. ↑ E. O. A. Asibey. Wildlife as a source of protein in Africa South of the Sahara. „Biological conversation”. 6, s. 32-9, 1974. (ang.). 
  34. ↑ A. P. Den Hartog, A. De Vos. The use of rodents as food in tropical Africa. „FAO Nutrition Newsletter”. 111, s. 1-4, 1973. FAO. (ang.). 
  35. ↑ a b Yaa Ntiamoa-Baidu. Wildlife and food security in Africa. „FAO CONSERVATION GUIDE”. 33, 1997. FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS. (ang.). 
  36. ↑ Thryonomys swinderianus. Animal Diversity Web. [dostęp 2011-01-02]. (ang.).
  37. ↑ BBC News 3 kwietnia 2006
  38. ↑ Promoting Grasscutter as a Business in West Africa. Proceedings of the International Forum on Grasscutter Theme; Ghana, grudzień 2005. [dostęp 2011-01-06]. (ang.).
  39. ↑ S. Yeboah, E. K. Adamu. The Cane Rat. „Biologist”. 42(2), s. 86-7, 1995. (ang.). 

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.