Szczeliniec Wielki

Szczeliniec Wielki
	; Widok na masyw z Karłowa; (Szczeliniec Mały i Szczeliniec Wielki)
Państwo	Polska
Położenie	Karłów
Pasmo	Sudety,; Góry Stołowe
Wysokość	922 m n.p.m.
Wybitność	259 m
	Położenie na mapie Sudetów Szczeliniec Wielki
	50°29′09″N 16°20′21″E/50,485833 16,339167

Szczyt Szczelińca Wielkiego

Szczeliniec Wielki (w XIX w. również Siennica, po 1945 Strzaskany^[1] i Spękany, Stołowiec, niem. Große Heuscheuer, czes. Velká Hejšovina) – najwyższy szczyt (922 m n.p.m.^[2]^[3]^[4]) w Górach Stołowych, na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Należy on do Korony Gór Polski i jest jedną z największych atrakcji turystycznych Sudetów, z rezerwatem krajobrazowym i tarasami widokowymi z panoramą Sudetów. Najwyższym punktem jest Fotel Pradziada. Podawana najczęściej wysokość 919 m odnosi się nie do wierzchołka, lecz do punktu osnowy geodezyjnej umiejscowionego pod tarasem widokowym na Fotelu Pradziada^[2]^[5].

Geologia

Szczeliniec Wielki, podobnie jak całe Góry Stołowe, jest spękanym stoliwem zbudowanym ze skał górnej kredy, głównie piaskowców ciosowych^[6]. Powstawały one w środowisku morskim^[6].

Rzeźba terenu

Pomimo niedużej wysokości bezwzględnej szczyt ten jest widoczny już z daleka jako trapezoidalny blok skalny porośnięty lasem iglastym. Piaskowcowa powierzchnia szczytu jest zwietrzała i popękana, dzięki czemu tworzy różnorodne formy skalne przypominające swoim wyglądem ludzi i zwierzęta (Wielbłąd, Mamut, Słoń, Kwoka, Małpa, Pies, Żółw, Sowa, Fotel Pradziada) oraz głębokie wąwozy i korytarze (Piekiełko, Diabelska Kuchnia) tworzące labirynt skał^[6]. Dwie skały, tzw. chybotki: Kołyska Księżniczki Emilki oraz Serce Ducha Gór, pomimo znacznej masy, można niewielkim wysiłkiem poruszyć^[6]. Wewnątrz licznych korytarzy panuje swoisty mikroklimat, a w niektórych miejscach śnieg utrzymuje się do lipca^[6].

Historia

Sylwetka Szczelińca, doskonale widoczna i rozpoznawalna z okolic Kłodzka, Bystrzycy Kłodzkiej czy też czeskiego Náchodu, mogła być już w bardzo odległych czasach obiektem orientacyjnym, związanym z przebiegiem prastarego szlaku łączącego kraje po obu stronach Sudetów. W dawnej niemieckiej nazwie Heuscheuer dopatrywano się nawet pragermańskiego złoża; niezależnie od prawdziwości tej etymologii starsze nazwy podkreślały charakterystyczny kształt góry widoczny z daleka^[7]. Pierwszy znany ślad bytności człowieka na szczycie pozostawiono w 1576 r. Na skale zwanej Fotelem Pradziada wykuto wówczas napis IHSV 1576 (In hoc signo vinces – Pod tym znakiem zwyciężysz, zapewne pozostałość po ustawionym tam wówczas krzyżu). Podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648) skały Szczelińca prawdopodobnie służyły jako schronienie prześladowanym protestantom. U podnóża sąsiedniego Szczelińca Małego od strony Pasterki, na przełomie 1790/1791, przed spodziewanym konfliktem pomiędzy Prusami a Austrią, zbudowano Baterię nad Pasterką^[8].

Od końca XVIII w. szczyt stawał się coraz bardziej znaną atrakcją turystyczną^[6]. Odwiedziło go wiele znanych osobistości, m.in. król pruski Fryderyk Wilhelm II, poeta Johann Wolfgang von Goethe oraz ówczesny poseł w Prusach, późniejszy prezydent USA John Quincy Adams (25 sierpnia 1800)^[9].

Turystyka

Na szczyt prowadzi kręty szlak składający się z 665 schodów, ułożonych w 1814 przez Franza Pabla, sołtysa pobliskiego Karłowa, pierwszego przewodnika, autora pierwszej broszury o Szczelińcu^[6]. Od strony północnej wiedzie szlak z Pasterki na przełęcz między Szczelińcami^[6]. Na okrężnej, jednokierunkowej trasie o długości około 5 km, biegnącej wierzchowiną Szczelińca, znajduje się również schronisko turystyczne PTTK "Na Szczelińcu", wybudowane w 1846 roku w stylu tyrolskim (wówczas jako Schweizerei)^[6]. Wstęp na teren rezerwatu, obejmującego szczytowe partie góry, jest płatny w okresie turystycznym.

Okrężny szlak zaczyna się i kończy w okolicach płatnego parkingu w Karłowie.

Galeria

Szczeliniec Wielki od strony czeskiej
(c) Lzur, CC-BY-SA-3.0
Masyw od strony Karłowa
(c) Lzur, CC-BY-SA-3.0
Skała z Fotelem Pradziada
Jedna z formacji skalnych
Skała Kwoka
Na szlaku na szczyt Szczelińca
Schronisko PTTK „Na Szczelińcu”

(c) Lzur, CC-BY-SA-3.0
Galeria zachodnia
Skała Małpolud
Skała Wielbłąd
Szlak pod szczytem
Piekiełko
Taras widokowy

Zimowa panorama ze Szczelińca Wielkiego

Letnia panorama ze Szczelińca Wielkiego

Zobacz też

Przypisy

↑ Mapa WIG z 1947
↑ ^a ^b Instytut Geodezji i Geoinformatyki - Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, www.igig.up.wroc.pl [dostęp 2021-08-26] .
↑ Maciuk, K.; Apollo, M.; Cheer, J.M.; Konečný, O.; Kozioł, K.; Kudrys, J.; Mostowska, J.; Róg, M.; Skorupa, B.; Szombara, S.. Determining Peak Altitude on Maps, Books and Cartographic Materials: Multidisciplinary Implications. „Remote Sensing”. 13 (6), 2021. DOI: 10.3390/rs13061111.
↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Dane pomiarowe z lotniczego skaningu laserowego .
↑ Opis topograficzny punktu osnowy geodezyjnej. [dostęp 2021-08-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 231–235. ISBN 83-7005-301-7.
↑ Jarosław Malicki, "Hejszowina. Przyczynek do badań nad dziejami nazewnictwa górskiego Sudetów", [w:] Nazwy własne a społeczeństwo 2, red. R. Łobodzińska, Łask 32010
↑ Henryk Grzybowski. Bateria nad Pasterką – zapomniana kłodzka fortyfikacja. Geneza powstania i charakterystyka. „Ziemia Kłodzka”. 2013 (nr 226), s. 8–12, maj 2013. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka. ISSN 1234-9208.
↑ John Quincy Adams, Letters on Silesia: Written During a Tour Through that Country in the Years 1800, 1801, London 1804

Bibliografia

Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ISBN 83-7005-301-7

Linki zewnętrzne

Archiwalne widoki góry w bibliotece Polona

[mapywig--1] Mapa WIG z 1947

[igig-2] Instytut Geodezji i Geoinformatyki - Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, www.igig.up.wroc.pl [dostęp 2021-08-26] .

[maciuk-3] Maciuk, K.; Apollo, M.; Cheer, J.M.; Konečný, O.; Kozioł, K.; Kudrys, J.; Mostowska, J.; Róg, M.; Skorupa, B.; Szombara, S.. Determining Peak Altitude on Maps, Books and Cartographic Materials: Multidisciplinary Implications. „Remote Sensing”. 13 (6), 2021. DOI: 10.3390/rs13061111.

[lidar-4] Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Dane pomiarowe z lotniczego skaningu laserowego .

[geoportal-5] Opis topograficzny punktu osnowy geodezyjnej. [dostęp 2021-08-28].

[staffa-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 231–235. ISBN 83-7005-301-7.

[Jarosław_Malicki_Hejszowina-7] Jarosław Malicki, "Hejszowina. Przyczynek do badań nad dziejami nazewnictwa górskiego Sudetów", [w:] Nazwy własne a społeczeństwo 2, red. R. Łobodzińska, Łask 32010

[hengrz-8] Henryk Grzybowski. Bateria nad Pasterką – zapomniana kłodzka fortyfikacja. Geneza powstania i charakterystyka. „Ziemia Kłodzka”. 2013 (nr 226), s. 8–12, maj 2013. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka. ISSN 1234-9208.

[books.google-2sQDAAAAYAAJ-9] John Quincy Adams, Letters on Silesia: Written During a Tour Through that Country in the Years 1800, 1801, London 1804

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne