Szczerbaki
| Xenarthra[1] | |
| Cope, 1889 | |
| Okres istnienia: Paleogen - dziś | |
 Przedstawiciel rzędu: Mrówkojad wielki (Myrmecophaga tridactyla) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | szczerbaki |
Szczerbaki (Xenarthra) – grupa lądowych ssaków łożyskowych o zredukowanym uzębieniu. Zaliczane są do nich mrówkojady, leniwce i pancerniki – zwierzęta różniące się wyglądem zewnętrznym i trybem życia, ale o podobnej budowie anatomicznej. Pojawiły się w paleocenie na terenie Ameryki Południowej. Do czasów współczesnych przetrwało 30 gatunków występujących obecnie w obydwu Amerykach.
Ewolucja
Szczerbaki są zwierzętami Nowego Świata, występują w Ameryce Środkowej i Południowej, a jeden gatunek w Ameryce Północnej. Znane są od paleogenu, od wczesnego eocenu, rozwijały się przede wszystkim w Ameryce Południowej; po jej połączeniu z Ameryką Północną duża liczba gatunków szczerbaków wyginęła, część rozprzestrzeniła się na północ. Przyczyny wyginięcia form kopalnych nie są znane.
Charakterystyka
Szczerbaki są małymi lub średniej wielkości ssakami o masie ciała sięgającej maksymalnie 60 kg (pancernik olbrzymi). Wśród gatunków wymarłych występowały formy znacznie większe. Mrówkojady i leniwce mają ciało pokryte gęstą sierścią, natomiast u pancerników grzbiet, ogon, głowa i kończyny są pokryte łuskami. W grubej skórze występują gruczoły potowe i łojowe. Przednie kończyny są silnie rozwinięte, zakończone pazurami, pełniącymi odmienne funkcje u przedstawicieli poszczególnych rodzin. Uzębienie zredukowane do uproszczonych zębów policzkowych. U mrówkojadów zęby nie występują. Liczba kręgów szyjnych u niektórych gatunków wynosi od 6 do 9 zamiast 7, co jest typowe dla pozostałych ssaków. W piersiowym i lędźwiowym odcinku kręgosłupa występują dodatkowe stawy międzykręgowe. Mózg jest mały, ze słabo pofałdowaną korą mózgową.
Szczerbaki mają dobry węch, ale słaby wzrok. Charakteryzują się powolną przemianą materii. Prowadzą nadrzewny lub naziemny tryb życia. Samice rodzą zwykle jedno młode, z wyjątkiem peby, która zazwyczaj rodzi cztery identyczne młode.
Taksonomia
Początkowo szczerbaki opisywano pod naukową nazwą Edentata Vicq-d'Azyr, 1792, nawiązującą do słabo rozwiniętego uzębienia. Edentata klasyfikowane były w randze rzędu obejmującego podrzędy Xenarthra i wymarłe Palaeanodonta. Łączono je z mrównikami i łuskowcami. Badania wykazały jednak, że tak sformułowane Edentata nie są taksonem monofiletycznym. W miejsce rzędu Edentata zaproponowano dwa rzędy: Cingulata i Pilosa, wspólnie łączone pod nazwą Xenarthra Cope, 1889.
Cingulata mają ciało okryte pancerzem. Ich łuk jarzmowy jest kompletny. Występują u nich zęby policzkowe. U Pilosa łuk jarzmowy jest niekompletny i brak pancerza. Cechą łączącą te rzędy jest tzw. ksenatralne połączenie stawowe części kręgosłupa. Xenarthra klasyfikowane są często w randze wyższej od rzędu określanej, w zależności od autora, superorder, magnorder lub megaorder. Dla zachowania spójności z nazewnictwem powszechnym w literaturze zoologicznej w artykułach powiązanych z tym hasłem przyjęto dla szczerbaków naukową nazwę Xenarthra oraz rangę rzędu z pominięciem podziału na Cingulata i Pilosa.
| Systematyka szczerbaków (Xenarthra) | |||
|---|---|---|---|
| pancernikowce (Cingulata) | pancernikowate (Dasypodidae) | pancernik pampasowy (Dasypus hybridus) • pancernik większy (Dasypus kappleri) • pancernik dziewięciopaskowy (Dasypus novemcinctus) • pancernik włochaty (Dasypus pilosus) • pancernik nizinny (Dasypus sabanicola) • pancernik siedmiopaskowy (Dasypus septemcinctus) • pancernik reliktowy (Dasypus yapesi) • puklerzowiec skryty (Chlamyphorus retusus) • włosopuklerznik andyjski (Chaetophractus nationi) • włosopuklerznik wrzaskliwy (Chaetophractus vellerosus) • włosopuklerznik kosmaty (Chaetophractus villosus) • puklerzniczek karłowaty (Chlamyphorus truncatus) • puklerznik sześciopaskowy (Euphractus sexcinctus) • puklerzyk różowy (Zaedyus pichiy) • kabassu północny (Cabassous centralis) • kabassu argentyński (Cabassous chacoensis) • kabassu wielki (Cabassous tatouay) • kabassu jednopaskowy (Cabassous unicinctus) • zębolita olbrzymia (Priodontes maximus) • bolita południowa (Tolypeutes matacus) • bolita brazylijska (Tolypeutes tricinctus) | |
| †Glyptodontidae – gliptodonty | †Doedicurus †Glyptodon • †Glyptotherium • †Parapropalaehoplophorus | ||
| włochacze (Pilosa) | liściożery (Folivora) | leniwcowate (Bradypodidae) | leniwiec karłowaty (Bradypus pygmaeus) • leniwiec pstry (Bradypus variegatus) • leniwiec trójpalczasty (Bradypus tridactylus) • leniwiec grzywiasty (Bradypus torquatus) |
| leniuchowcowate (Megalonychidae) | leniuchowiec krótkoszyi (Choloepus hoffmanni) • leniuchowiec dwupalczasty (Choloepus didactylus) | ||
| †Megatheriidae | †Megatherium • †Eremotherium | ||
| giętkojęzykowe (Vermilingua) | mrówkojadkowate (Cyclopedidae) | mrówkojadek jedwabisty (Cyclopes didactylus) | |
| mrówkojadowate (Myrmecophagidae) | mrówkojad wielki (Myrmecophaga tridactyla) • tamandua północna (Tamandua mexicana) • tamandua południowa (Tamandua tetradactyla) | ||
W powyższym zestawieniu z taksonów wymarłych uwzględniono tylko rodziny †Glyptodontidae i †Megatheriidae.
Zagrożenia i ochrona
Szczerbaki są dobrze przystosowane do życia w zajmowanych niszach ekologicznych. Największym zagrożeniem dla ich egzystencji jest spowodowana działalnością człowieka utrata siedlisk. Są poławiane przez ludzi dla mięsa, ale jego wartość nie jest wysoko oceniana.
Przypisy
Bibliografia
- Barros MC, Sampaio I, Schneider H. Phylogenetic analysis of 16S mitochondrial DNA data in sloths and anteaters. Genet Mol Biol. 2003;26:5–11 (en)
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Introduction to the Xenarthra. University of California Museum of Paleontology. [dostęp 2008-04-20]. (ang.).
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
Zobacz też
- leniwcowate
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Autor: Malene Thyssen, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Giant anteater (Myrmecophaga tridactyla), Aalborg Zoo, Denmark, 2003.
Autor: Esv - Eduard Solà Vázquez, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bradypus variegatus of "Museu de Zoologia" of Barcelona