Szczwół plamisty

Szczwół plamisty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	szczwół
Gatunek	szczwół plamisty
	Nazwa systematyczna
	Conium maculatum L.; Sp. pl. 1:243. 1753

Pokrój rośliny kwitnącej

Rozeta liści rośliny jednorocznej

Conium maculatum

Szczwół plamisty (Conium maculatum L.) – gatunek trującej rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.). Nazwy potoczne: pietrasznik plamisty, psia pietruszka, świńska wesz, weszka, szaleń plamisty i inne.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w północnej Afryce, w zachodniej Azji (sięgając po zachodnie krańce Chin i Indii) oraz w niemal całej Europie bez jej północnych krańców. Jako gatunek zawleczony i zdziczały występuje w południowej Afryce, w Australii i na wyspach Oceanii, w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej^[3]. W polskiej florze jest archeofitem dość pospolicie występującym na całym obszarze kraju.

Morfologia

Pokrój: W pierwszym roku powstaje odziomkowa rozeta liści, w drugim pęd kwiatostanowy. Ziele oraz korzeń rośliny roztarte w dłoni wydzielają bardzo nieprzyjemny, intensywny zapach, określany mianem "mysiego" lub piżma.
Łodyga: O wysokości do 1,8 m, silnie rozgałęziona, o barwie sinozielonej z czerwonobordowymi, podłużnymi plamami (stąd nazwa gatunkowa). Jest dęta, tylko w węzłach pełna, sztywna, wyprostowana, delikatnie bruzdkowana.
Liście: Nagie, trzykrotnie pierzaste, o wcinanych, jajowato-lancetowatych odcinkach.
Kwiaty: Kwiaty białe, o niewyraźnym brzegu kielicha, zebrane w 15 cm baldachy o 5-18 szypułkach. Pokrywy (w liczbie 3-5) i pokrywki niepodzielone.
Owoc: Jajowata rozłupnia, ciemnobrązowa, o pełnych żebrach bez smug.
Korzeń: Biały do kremowego, palowy.

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Typowa roślina ruderalna, rośnie w ogrodach, przy drogach, rowach, na brzegach lasów. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu.
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Artemisetalia, Ass. Lamio albi-Conietum^[4].
Skład chemiczny: alkaloidy, pochodne pirydynowe: koniina (2-propylopiperydyna), γ-koniceina, konhydryna, metylokoniina oraz inne; flawonidy: diosmina, niewielkie ilości olejku eterycznego. Zawartość alkaloidów najwyższa jest w porze kwitnienia i dojrzewania nasion. W liściach i łodydze wynosi 0,2%, w dojrzałych owocach 0,7-1,3%, w korzeniach 0,02-0,05%.
Roślina trująca: Razem z rośliną o nazwie szalej jadowity (Cicuta virosa L.) stanowią najbardziej trujące rośliny z rodziny selerowatych. Korzenie są najbardziej trujące wczesną wiosną, później bardziej toksyczny jest pęd nadziemny. Działanie toksyczne polega na początkowym pobudzeniu, a potem porażeniu wegetatywnych zwojów nerwowych obwodowych, poza tym poraża zakończenia nerwów ruchowych podobnie do kurary. Prawdopodobieństwo zatrucia związane jest z podobieństwem jednorocznej różyczki liści do pietruszki i pasternaku, wyraźnie inny jest jedynie zapach. Bywa też mylona z korzeniem chrzanu. Przypuszcza się, że ta roślina posłużyła do wykonania kary śmierci na Sokratesie^[5]. W starożytności ogólna łacińska nazwa cicuta dotyczyła m.in. również tej rośliny, a dopiero od czasów Linneusza odnosiła się jedynie do cykuty (szalej jadowity). Popularne stwierdzenie w tradycji literackiej, że Sokrates został otruty cykutą, jest najprawdopodobniej błędne w świetle dzisiejszej nomenklatury. Szczwół jest też trujący dla zwierząt. Dawka śmiertelna dla koni wynosi ok. 2 kg rośliny, dla bydła ok. 4,5 kg. Młode zwierzęta są mniej wrażliwe niż dorosłe. Sucha roślina jest mniej toksyczna. Toksyczność jej zwiększa się po deszczach oraz w okresach chłodów. Objawami zatrucia są osłabienie, utrata wrażliwości na bodźce, w końcowym etapie następuje porażenie i śmierć z objawami uduszenia. Obserwuje się także skurcze i drżenie mięśni, obniżenie temperatury. W leczeniu stosuje się płukanie żołądka, podawanie środków przeczyszczających, absorbujących, pobudzających i wzmacniających. Podawany jest też 2% roztwór taniny lub odwar z kory dębowej^[6].

Zastosowanie

Medycyna ludowa wykorzystuje tę roślinę jako środek przeciwbólowy, rozkurczowy i znieczulający. Surowcem zielarskim było ziele szczwołu – Herbe Conii.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Conium maculatum (ang.). USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2008-12-09].
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Bloch, Enid, "Hemlock Poisoning and the Death of Socrates: Did Plato Tell the Truth?", Journal of the International Plato Society, nr 1, marzec 2001.
↑ Maria Grynia: Trujące i szkodliwe rośliny łąk i pastwisk. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974.

Bibliografia

Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Macinnis Peter Fasolka z Kalabaru, o truciznach i trucicielach prawie wszystko, wyd. 1 Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2005
Tadeusz Bogdanik (red.) Toksykologia kliniczna

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[3] Conium maculatum (ang.). USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2008-12-09].

[4] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[5] Bloch, Enid, "Hemlock Poisoning and the Death of Socrates: Did Plato Tell the Truth?", Journal of the International Plato Society, nr 1, marzec 2001.

[6] Maria Grynia: Trujące i szkodliwe rośliny łąk i pastwisk. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne