Szczytniki (Wrocław)

Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego (2010)

Szczytniki – część (zwyczajowo nazywana osiedlem) Wrocławia, na osiedlu Zacisze-Zalesie-Szczytniki, w byłej dzielnicy Śródmieście. W granicach miasta od XIX wieku.


Nazwa

Nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa oznaczającego tarczę - szczyt[1]. Od tego słowa "von szczyt - der Schild (Wehr), szczytnik - Schildermacher" wywodził ją śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku wydanej w 1896 roku w Bytomiu[2]. Nazwa wskazuje, że osada była wsią służebną, której mieszkańcy zajmowali się szczytnictwem - wytwarzaniem tarcz o charakterystycznych "szczytach" dla drużyny książęcej[1]. Damrot wymienia nazwę w obecnie obowiązującej polskiej formie Szczytniki oraz zgermanizowaną Scheitnig[2]. W swojej książce notuje również zapis nazwy z łacińskiego dokumentu z roku 1254 Scithniki.

Pierwsza wzmianka pochodzi z 1204, kiedy książę Henryk I Brodaty ofiarował klasztorowi św. Wincentego na Ołbinie jeden źreb we wsi Stitnic. Nazwę Sitnik w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa.[3]

Historia

Oprócz wytwórców broni wieś zamieszkiwali również rybacy i rolnicy zaopatrujący Wrocław w ryby, płody rolne, warzywa i owoce. W 1318 zakonnicy sprzedali wieś radzie miejskiej Wrocławia. Była to najstarsza posiadłość miasta, niegranicząca bezpośrednio z jego murami. Znajdowała się na lewym brzegu Odry, w północnej części obecnej ulicy Parkowej[4].

W XVI w. przeprowadzono roboty regulacyjne i wieś znalazła się na prawym brzegu. Zajmowała spory obszar, z którego wyodrębniły się wówczas wsie: Dąbie, Nowe Szczytniki (1660, wówczas też powstaje określenie: Stare Szczytniki) i Rakowiec (1677).

Ludność Nowych Szczytnik (obszar obecnego Wybrzeża S. Wyspiańskiego) obsługuje przeprawę na Odrze, do Rakowca. W XVIII przekształcają się w osiedle rezydencjonalne. W 1808 Nowe Szczytniki zostają włączone do granic miasta.

Stare Szczytniki w XVIII w również zmieniają się z zamieszkanej przez ludność polską podmiejskiej wsi w osiedle rezydencjonalne. Stają się terenem wycieczkowym. W 1783 Fryderyk Ludwik Hohenlohe – Engelfingen komendant garnizonu wrocławskiego wykupił go i założył tu jeden z pierwszych parków na kontynencie europejskim urządzonych w stylu angielskim - późniejszy Park Szczytnicki (Scheitniger Park). W 1868 Stare Szczytniki zostają włączone do granic miasta[5].

Przypisy

  1. ↑ a b Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa: MON, 1981, s. 243. ISBN 83-11-07666-9.
  2. ↑ a b Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 116.
  3. ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.23.
  4. ↑ Zygmunt Antkowiak: Wrocław od A do Z. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1991. ISBN 83-04-03723-8. s. 320 "Szczytniki, osiedle w dzielnicy Śródmieście. Dokument z 1204 r. stwierdza, że ks. Henryk Brodaty nadaje klasztorowi Św. Wincentego w Ołbinie źreb (tj. ziemię należącą do jednego gospodarstwa) w Szczytnikach koło Strzemlina - osady, która przestawała istnieć już w średniowieczu. W tamtych czasach mieszkańcy Szczytnik trudnili się wyrobem szczytów, czyli tarcz dla drużyny książęcej i stąd nazwa wsi. Zajmowano się tu także uprawą warzyw i rybołówstwem."
  5. ↑ Zygmunt Antkowiak: Wrocław od A do Z. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1991. ISBN 83-04-03723-8. s. 320 "Osada była położona na lewym brzegu Starej Odry, wzdłuż północnego odcinka dzis. ul. Rosenbergów. Na prawym brzegu znalazła się w XVI w., gdy po przeprowadzeniu robót regulacyjnych rzeka zmieniła swe koryto. W 1318 Szczytniki przeszły z rąk prywatnych w posiadanie miasta Wrocławia. Zajmowały wówczas rozległy obszar, z którego z czasem wyodrębniły się wsie Dąbie (XVI w.), Nowe Szczytniki w rejonie dzis. Wybrzeża S. Wyspiańskiego (1660 r.) i Rakowiec (1667). Ludność Nowych Szczytnik zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem, flisactwem i przewożeniem pasażerów na lewą stronę Odry - do Rakowca. W drugiej połowie XVIII w. przekształciły się w osiedle rezydencjonalne, a w 1808 zostały włączone do Wrocławia. Również w Starych Szczytnikach (to określenie weszło w życie z chwilą powstania Nowych Szczytnik) zaczęły przybywać pod koniec XVIII w. otoczone ogrodami wille, które wznosili sobie zamożni mieszczanie. Okolice te licznie odwiedzali też wycieczkowicze z Wrocławia. Ludność polska utrzymywała się w Starych Szczytnikach do schyłku XVIII w. W tym czasie powstał też ogród książęcy - późniejszy park Szczytnicki (zob.). Do Wrocławia włączono Stare Szczytniki w 1868 r."

Linki zewnętrzne

Dzielnice administracyjne (1952–1990) i osiedla Wrocławia
Fabryczna
Krzyki
Psie Pole
Stare Miasto
Śródmieście

Herb Wrocławia

Media użyte na tej stronie

Wrocław - fotopolska.eu (142599).jpg
(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Wybrzeże Wyspiańskiego jesienią. Za kilka dni drzewka będą łyse.