Szczytniki nad Kaczawą

Artykuł

51°16′31″N 16°17′11″E

- błąd

38 m

WD

51°17'N, 16°17'E

- błąd

2310 m

Odległość

973 m

Szczytniki nad Kaczawą
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

legnicki

Gmina

Kunice

Liczba ludności (III 2011)

305[1]

Strefa numeracyjna

76

Kod pocztowy

59-216[2]

Tablice rejestracyjne

DLE

SIMC

0364972

Położenie na mapie gminy Kunice
Mapa konturowa gminy Kunice, u góry znajduje się punkt z opisem „Szczytniki nad Kaczawą”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Szczytniki nad Kaczawą”
Położenie na mapie powiatu legnickiego
Mapa konturowa powiatu legnickiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Szczytniki nad Kaczawą”
Ziemia51°16′31″N 16°17′11″E/51,275278 16,286389

Szczytniki nad Kaczawą (niem. Pohlschildern, wcześniej Polnisch Schildern) – wieś sołecka[3], dawna osada służebna, położona w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie legnickim, w gminie Kunice.

Geografia

Wieś położona jest na krawędzi Wysoczyzny Lubińskiej na Nizinie Śląsko-Łużyckiej[4].

Gospodarka

W 2009 roku spośród 321 mieszkańców, 62,6% mieszkańców miejscowości stanowiła ludność w wieku produkcyjnym, a 13,4% – w wieku poprodukcyjnym[5].

Według danych GUS z 2017 roku, w miejscowości istniało 29 przedsiębiorstw wpisanych do rejestru REGON, w tym:

  • 3 podmioty zajmujące się: rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem, rybactwem,
  • 6 podmiotów zajmujących się przemysłem i budownictwem,
  • 20 podmiotów prowadzących pozostałą działalność[5].

Wszystkie podmioty należą do sektora prywatnego[5].

W Szczytnikach nad Kaczawą funkcjonują (wg stanu na rok 2019) między innymi:

Historia

Po raz pierwszy miejscowość była wzmiankowana w 1285 r. w dokumencie dotyczącym opłacania czynszu dla biskupa wrocławskiego[7].

Około 1305 roku wieś była wzmiankowana jako Syldar[4]. Nazwę wsi odnotowano w dokumencie z 1359 r. jako uff den vier dorffern Schildern[8]. Następnie wieś nazywano: Grossen Schildern (1413), Polnischen Schildern (1500), Pollnischschüldern (1588), Pohl-Schildern (1789)[8][4]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod niemiecką nazwą Polnisch Schildern we fragmencie „Schildern, Polnisch, darste die richtige u. ursprunglische Benennung Pohlschildern. Kr. Liegnitz.”[9].

Zniszczony w 1945 r. pałac w Szczytnikach, litografia Alexandra Dunckera

Nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa oznaczającego tarczę – szczyt[10]. Od tego słowa „von szczyt – der Schild (Wehr), szczytnik – Schildermacher” wywodził ją śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku wydanej w 1896 roku w Bytomiu[11]. Nazwa wskazuje, że w średniowieczu Szczytniki były osadą służebną, której mieszkańcy zajmowali się szczytnictwem – wytwarzaniem tarcz o charakterystycznych „szczytach” dla drużyny książęcej[10].

W czasach nowożytnych miejscowość stanowiła własność śląskich arystokratów. W 1660 r. właścicielem wsi został radca księstwa legnickiego Hans Sigismund von Hochberg (1632-1674), założyciel linii szczytnickiej rodu (Pohlschildern Linie)[8]. Przejął on miejscowość od Jacoba Ludwiga von Niebelschütz[8].

Następnie, Szczytniki zostały zakupione przez baronów von Czettritz-Neuhaus[8][4].

W 1713 roku w północnej części wsi hrabia von Hochberg wzniósł pałac[8]. Do 1801 r. pałac otoczony był zabudowaniami przydworskimi, które usunięto, tworząc w ich miejscu rozległy park romantyczny[4][7].

We wsi była szkoła, tartak, fabryka, browar, gorzelnia, 4 karczmy i zajazd „Pod Białym Koniem”[4]. Podobnie jak w pobliskich miejscowościach, w Szczytnikach nad Kaczawą hodowano z powodzeniem owce merynosowe[4].

1 stycznia 1820 r. Szczytniki nad Kaczawą wyłączono z powiatu lubińskiego i przyłączono do terenu powiatu legnickiego[8]. Przed 1945 r. wieś należała do gminy Lisowice[8].

Od 1830 r. majątek ziemski i pałac znajdował się w posiadaniu Elisabeth von Hardenberg[4][8]. W 1864 r. pałac przejął hr. Wilhelm Adalbert Hermann vom Hagen, który odziedziczył go po swych kolejnych żonach: Eveline, następnie Aline von Hardenberg (rodzonych siostrach)[8].

Kolejnymi właścicielami wsi była rodzina von Oheimb: Aline Hedwig Lucie vom Oheimb z domu von Hagen, wraz z mężem Waldemarem von Oheimbem (zm. 1914), który spoczął w grobowcu w przypałacowym parku, następnie Bolko von Oheimb (w okresie międzywojennym), a ostatecznie jego córka, Ruth von Arnim z domu von Oheimb[8]. W parku zachował się krzyż z grobowca von Oheimba oraz kamienna kładka[8].

W 1896 roku na wzgórzu na granicy Szczytnik nad Kaczawą i Lisowic wzniesiono pomnik Ottona von Bismarcka w formie kamiennej piramidy[12]. Po I wojnie światowej wzniesiono we wsi pomnik mieszkańców, którzy zginęli na wojnie[13]. Po II wojnie światowej pomnik został zlikwidowany, a piramida Bismarcka uległa dewastacji[12][13].

Przez miejscowość przeprowadzono w latach 1897–1898 prywatną pruską linię kolejową relacji Kobylin – Legnica Północna[14]. W południowej części wsi funkcjonowała stacja kolejowa.

Zabudowania dawnej fabryki w Szczytnikach nad Kaczawą (fotografia z 2007 r.)

W 1923 roku w Szczytnikach powstała filia fabryki fortepianów Arthura Franke z Legnicy[7]. Fabryka rozwiązała problem bezrobocia we wsi, koleją dojeżdżali do niej również pracownicy z Prochowic i Legnicy[7]. W 1934 roku obiekty przejął Hans Pfitzner i przeniósł do nich produkcję mebli ze spalonej fabryki w Chojnowie[7].

Przed 1945 rokiem Szczytniki nad Kaczawą były popularnym miejscem wypoczynku świątecznego legniczan, celem wycieczek rowerowych i spacerowych (które umożliwiało połączenie kolejowe)[7].

Po roku 1945

W nocy z 8 na 9 lutego 1945 roku w pobliżu miejscowości przeszedł front wschodni II wojny światowej (operacja dolnośląska)[15].

Bezpośrednio po II wojnie światowej miejscowości nadano nazwę Polany, którą zmieniono na Szczytniki nad Kaczawą[8][4]. Potocznie, funkcjonuje również nazwa Szczytniki Duże[4].

Szczytniki nad Kaczawą po roku 1945 zasiedlili ekspatrianci z Kresów Wschodnich, z Gańczar koło Lwowa[16]. Według wspomnień pierwszych mieszkańców wieś była zniszczona, pozbawiona inwentarza i wyposażenia[16]. Ostatni Niemcy wyjechali ze Szczytnik 5 stycznia 1947 roku[7].

W 1945 roku spłonął pałac, wspominany jako „największa ozdoba Szczytnik”, a w 1948 roku pobliski, nieczynny młyn[16].

Powojenni mieszkańcy Szczytnik nad Kaczawą zajmowali się rolnictwem i hodowlą[16].

Po II wojnie światowej i objęciu tzw. Ziem Odzyskanych przez państwo polskie, Szczytniki nad Kaczawą stanowiły jedną z gromad (wówczas: jednostek pomocniczych gmin) gminy Kunice. W latach 1954–1960 miejscowość należała do gromady Bieniowice[17]. Następnie, po zniesieniu gromady Bieniowice, w latach 1960–1975 miejscowość włączono do gromady Prochowice[18]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa legnickiego, gminy Kunice. Od 1998 roku wieś leży w powiecie legnickim, gminie Kunice.

W czasach transformacji systemowej w Polsce zdekapitalizowana linia kolejowa została zamknięta[14]. Ostatni pociąg pasażerski relacji Rawicz-Legnica przejechał 4 listopada 1991 roku[14]. Linia kolejowa w 2017 roku została rozebrana[14].

W 2017 roku spłonął jeden z najstarszych domów w Szczytnikach. Na parterze znajdowała się kaplica rzymskokatolicka, wykorzystywana przez parafię w Bieniowicach. W pożarze zginęła jedna osoba.

Infrastruktura

Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku na 69 budynków w miejscowości, 68 posiadało dostęp do sieci wodociągowej oraz kanalizacji, a 21 – do gazu sieciowego[5].

Według danych z 2002 roku, 22 mieszkania w miejscowości mieściły się w budynkach sprzed roku 1918, a 50 mieszkań – w budynkach z lat 1918–1945[5]. W obiektach wzniesionych w latach 1945–1989 znajdowało się 9 mieszkań[5].

W latach 2011–2017 wzniesiono w miejscowości 11 nowych mieszkań[5].

Kultura

W Szczytnikach nad Kaczawą funkcjonuje Wiejski Ośrodek Kultury, podległy Gminnemu Ośrodkowi Kultury i Sportu w Kunicach[19][20]. Od 1994 roku w miejscowości działa Koło Gospodyń Wiejskich „Szczytniczanki”, które w 2019 roku sformalizowało swoją działalność[21].

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest park, z pierwszej ćwierci XIX w.[22]

Przyroda

Park

Park w Szczytnikach nad Kaczawą był oprawą barokowego pałacu, wzniesionego przez Hohbergów w 1713 roku[4]. Został założony w pierwszej ćwierci XIX wieku przez Bernharda von Hardenberga w stylu parku romantycznego[4]. Zniszczony w 1945 r., następnie rozebrany pałac, poprzedzony był podjazdem okalającym gazon[4]. Od wschodu i południa biegły drogi dojazdowe, prowadzące do rezydencji oraz na folwark, otaczały one z dwóch stron duży staw[4]. Centralną część parku stanowiła, ukształtowana po północnej stronie pałacu wydłużona polana[4]. Była ona opleciona siecią meandrujących rowów wodnych, powiązanych z dwoma strumykami, zbiegającymi się w jeden większy strumień[4]. Mniejsza polana położona była w tyle i okolona z trzech stron wijącym się strumieniem, nad którym zachowały się pomnikowe dziś drzewa[4]. Rozbudowany system ścieżek spacerowych, łączył się poprzez drogi biegnące wzdłuż koryta strumienia z duktami leśnymi[4]. Drogi te prowadziły do miejsc atrakcyjnych widokowo[4]. We wschodniej części posiadłości, w pobliżu rozwidlenia lokalnych traktów i drogi dojazdowej, znajduje się zachowana stara lodownia[4]. Pokryta ziemią, tworzy niewielki pagórek[4].

W starodrzewiu parkowym dominują dęby szypułkowe, lipy drobnolistne i olsze czarne z przełomu XIX i XX wieku[4]. Znajdujące się w parku dęby szypułkowe w liczbie 5 sztuk, zakwalifikowano jako pomniki przyrody, ich wiek może dochodzić do 200–250 lat[4]. Na znacznej powierzchni dawnej polany parkowej około roku 2000 wprowadzono zalesienie dębowo-topolowe[4]. W podszycie liczne są krzewy bzu czarnego, trzmieliny pospolitej, jaśminowca wonnego, derenia jadalnego i śnieguliczki białej[4].

Rzeki

Miejscowość leży nad Kaczawą. Rzeka wyznacza stanowi południową granicę miejscowości[6]. Przez Szczytniki przepływają dwa lewobrzeżne dopływy Kaczawy: potok Mokita (zachodnia część miejscowości) i Kaczorek (wschodnia część miejscowości)[6].

Użytek ekologiczny „Torfowisko Szczytniki”

W północnej części miejscowości, około 1300 m na północny wschód od krańcowych zabudowań wsi, na skraju kompleksu leśnego Puszcza Legnicka, rozporządzeniem Wojewody Legnickiego z dnia 31 maja 1996 r. wyznaczono użytek ekologiczny pod nazwą „Torfowisko Szczytniki”[23][4]. Jego obszar obejmuje 6,73 ha i stanowi torfowisko zarośnięte trzciną, bogate w zbiorowiska roślinności bagiennej z rzadkimi w kraju gatunkami roślin, m.in. turzyc[23]. Jest on także ważnym miejscem rozrodu niektórych gatunków gadów i płazów, a także środowiskiem bytowania bogatej awifauny – lęgowiskiem perkozów dwuczubych i miejscem żerowania bociana czarnego[23][4].

Zbiornik wodny

W południowej części miejscowości znajduje się zbiornik Szczytniki Duże o powierzchni 5,94 ha, powstały w wyniku eksploatacji kopalni żwiru[24]. Głębokość zbiornika wynosi od 6 do 20 metrów[24]. Żwirownia jest wykorzystywana jako łowisko przez Polski Związek Wędkarski (okoń, sandacz)[24].

W sezonie urlopowym brzegi żwirowni są wykorzystywane jako nieoficjalne kąpielisko[24].

Transport

Szczytniki nad Kaczawą są położone wzdłuż drogi powiatowej nr 2180D[25].

Od 1 lutego 2019 r. do miejscowości docierają autobusy Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Legnicy – przedłużone kursy linii 1 w relacji (w większości) Legnica (Chojnowska-Szewczenki) – Szczytniki nad Kaczawą (Nr 36 – Pętla)[25].

W miejscowości znajdują się cztery przystanki autobusowe:

  • Szczytniki nad Kaczawą – Nr 2B,
  • Szczytniki nad Kaczawą – Nr 4,
  • Szczytniki nad Kaczawą – Świetlica,
  • Szczytniki nad Kaczawą – Nr 36 (pętla)[25].

Turystyka

Przez miejscowość wytyczono żółty szlak pieszy PTTK – „Szlak Dookoła Legnicy”:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1272 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ PKW: Wybory samorządowe 2018. Gmina Kunice.. [w:] wybory2018.pkw.gov.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Uchwała Rady Gminy Kunice Nr XIX/111/08 z dnia 26 sierpnia 2008 r. w sprawie przyjęcia „Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Kunice na lata 2008–2012”. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego Nr 250, Poz. 2728 [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
  5. ↑ a b c d e f g Główny Urząd Statystyczny: Bank Danych Lokalnych. Dane dla jednostki statystycznej Szczytniki nad Kaczawą za okres 1988-2018.. [dostęp 2019-02-03].
  6. ↑ a b c Google Maps: Szczytniki nad Kaczawą. [dostęp 2019-02-03].
  7. ↑ a b c d e f g Clarissa Höschel: [Kronika miejscowości Pohlschildern /Szczytniki nad Kaczawą/ do 1947 r.]. [dostęp 2019-02-03]. (niem.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m Szczytniki nad Kaczawą – Pohlschildern. [w:] Liegnitz.pl [on-line]. Fundacja Historyczna Liegnitz.pl. [dostęp 2017-10-05].
  9. ↑ Knie 1830 ↓, s. 675.
  10. ↑ a b Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa: MON, 1981, s. 243. ISBN 83-11-07666-9.
  11. ↑ Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 116.
  12. ↑ a b Pomnik Bismarcka. [w:] polska-org.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
  13. ↑ a b Pomnik poległych w I wojnie światowej (Szczytniki nad Kaczawą). [w:] polska-org.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
  14. ↑ a b c d Rafał Wiernicki: Linia kolejowa nr 362 Kobylin – Legnica Północna. [w:] polska-org.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
  15. ↑ Jurij Asaułow: Jak to było. Zajęcie Liegnitz przez Armię Czerwoną w 1945 r.. W: Szkice Legnickie t. XXXVI. Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Legnicy, 2015. ISSN 0137-5326.
  16. ↑ a b c d [wspomnienia rodziny pp.Barowiczów z m.Szczytniki n.Kaczawą]. [w:] Konkurs literacki „Nasza ziemia – nasz dom. Pamiętniki Pokoleń – c.d.” [on-line]. Starostwo Powiatowe w Legnicy. [dostęp 2019-02-03].
  17. ↑ Uchwała Nr 18/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 2 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu legnickiego; w ramach Zarządzenia nr 13 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 20 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 2 października 1954 r. dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 9, Poz. 71).
  18. ↑ Uchwała Nr 25 Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 20 sierpnia 1959 r. w sprawie zniesienia, utworzenia, zmiany granic oraz przeniesienia siedzib niektórych gromad w województwie wrocławskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 30 grudnia 1959 r., Nr. 8, Poz. 34), zatwierdzona uchwałą Rady Ministrów Nr 458/59 z dnia 27 listopada 1959 r. w sprawie zatwierdzenia uchwał Wojewódzkich Rad Narodowych w Białymstoku, Koszalinie, Poznaniu i Wrocławiu w przedmiocie połączenia, zniesienia i utworzenia niektórych gromad.
  19. ↑ użytkownik Babinicz: Budynek świetlicy w Szczytnikach nad Kaczawą. Uroczyste otwarcie odbyło się 20 grudnia 2008 r.. [w:] polska-org.pl [on-line]. 2010-06-27. [dostęp 2019-02-03].
  20. ↑ WOK w Szczytnikach nad Kaczawą. [w:] GOKiS Kunice [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
  21. ↑ Lidia Sadowska: „Szczytniczanki” kolędowały z Pastuszkami. [w:] Lca.pl [on-line]. 2019-01-27. [dostęp 2019-02-03].
  22. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 94. [dostęp 2012-08-31].
  23. ↑ a b c RDLP Wrocław – Nadleśnictwo Legnica: Torfowisko Szczytniki. [dostęp 2019-02-03].
  24. ↑ a b c d Lucjan Kolanowski: Żwirownia Szczytniki Duże. [w:] wedkuje.pl [on-line]. 2011-08-02. [dostęp 2019-02-03].
  25. ↑ a b c MPK sp. z o.o. w Legnicy: Od dnia 1 lutego 2019 r. ulegnie zmianie rozkład jazdy linii nr „1” i „28”. [w:] mpk.legnica.pl [on-line]. [dostęp 2019-02-03].
  26. ↑ Szlak dookoła Legnicy. [w:] Lca.pl [on-line]. [dostęp 2018-11-27].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Gmina Kunice
Wsie

Herb gminy Kunice

Media użyte na tej stronie

Lower Silesian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
POL województwo dolnośląskie flag.svg
Flaga województwa dolnośląskiego
POL Szlak żółty.svg
Żółty szlak turystyczny.
POL gmina Kunice COA.gif
Herb gminy Kunice.
Kunice (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Szczytniki NK fabryka.jpg
Autor: Michał Dadełło, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fabryka w Szczytnikach nad Kaczawą