Szekaste

Firman Fath Ali Szaha. Iran, styczeń 1831. Metropolitan Museum of Art

Szekaste, pers. شکسته (albo szekaste-je nastaligh) – odmiana pisma arabskiego wywodząca się z nastaligh, powstała jako pismo kancelaryjne używane do szybkiego pisania w języku perskim.

Powstanie szekaste związane jest z faktem iż rozpowszechnienie nastaligh w Iranie spowodowało konieczność jego szybkiego zapisu. "Szekaste-je nastaligh" ("ucięte nastaligh") (którego nazwę zazwyczaj skraca się do prostego "szekaste") pojawiło się na początku XVII wieku i różniło się od właściwego nastaligh tylko tym, że niektóre litery były ścieśnione ("szekaste", dosłownie "ucięte") zaś odosobnione litery i słowa połączone ze sobą. Te niezgodne z regułami "zwykłego" nastaligh połączenia sprawiały iż szekaste mogło być pisane szybciej niż jakiekolwiek inne pismo[1][2]. Rękopisy z tego wczesnego okresu wskazują na wpływ "szekaste taligh", bowiem chociaż ich pismo wygląda jak ścieśnione nastaligh, to posiada także cechy pisma taligh, "dlatego iż jest pisane przez skrybów którzy uczyli się pisania w taligh"[1]. Szekaste, bardziej czytelne niż taligh, stopniowo zastąpiło je jako pismo używane do sporządzania dekretów i dokumentów. Później zaczęto je także używać do przepisywania prozy i poezji[1][2].

Pierwszymi ważnymi kaligrafami piszącymi w szekaste byli Mohammad Szafi Harawi (zm. 1670-71) i Mortezagholi Chan Szamlu (zm. 1688-89). Obaj stworzyli dzieła o autentycznej artystycznej wartości, co nie zmienia faktu, że w tym wczesnym okresie szekaste nadal brakowało spójności (jest to szczególnie widoczne w twórczości Mortezagholi Chana Szamlu, który używał połączeń później uznanych za niedopuszczalne). Większość współczesnych uczonych uważa iż szekaste osiągnęła szczyt artystycznej doskonałości w twórczości Abdol Madżida Taleghaniego (zm. 1771), "który nadał pismu szczególną i ostateczną formę"[1]. Tradycja Taleghaniego była kontynuowana przez Mirzę Kuczeka Esfahaniego (zm. 1813)[3][4] Gholama Rezę Esfahaniego (zm. 1886-87)[5] i Ali Akbara Golestanego (zm. 1901).[6]

Dodatkowe ozdobne zawijasy sprawiły iż szekaste stało się mało czytelne i pozostało pismem dokumentów i dekretów, "podczas gdy nastaligh zachował swoją pozycję jako najważniejszy styl kaligrafii"[7]. Potrzeba uproszczenia szekaste zaowocowała powstaniem stylu sekretarskiego ("szekaste-je tahriri"), stworzonego przez pisarzy takich jak Adib-al-Mamalek Farahani (zm. 1917) i Nezam Garrusi (zm. 1900). Styl sekretarski jest uproszczoną formą szekaste, która jest szybsza do pisania i bardziej czytelna, ale mniej artystyczna. Przez długi czas używana w Iranie w instytucjach rządowych i innych szekaste zdegenerowała się w pierwszej połowie XX wieku, ale później ponownie przyciągnęła uwagę kaligrafów[1][8]. Poza Iranem szekaste była używana w niewielkim stopniu w Afganistanie i Imperium Osmańskim. Szekaste używana w Afganistanie odbiegała od perskiej normy i czasami znajdowała zastosowanie jedynie jako eksperymentalne przykłady ("tafannon")[1][9].

  • Młodzieniec z butlą. Miniatura ze szkoły Rezy Abbasiego z adnotacjami w piśmie szekaste. Iran, początek XVII w. Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

    Młodzieniec z butlą. Miniatura ze szkoły Rezy Abbasiego z adnotacjami w piśmie szekaste. Iran, początek XVII w. Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

  • Kaligrafia Mohammada Szafiego Harawiego. Biblioteka Narodowa Iranu

    Kaligrafia Mohammada Szafiego Harawiego. Biblioteka Narodowa Iranu

  • Dwie strony z "Madżmu‘a-e munszat" - zbioru korespondencji wysłanej przez perskich władców skompilowanego przez Abol-Ghasema Iwughli Hajdara. Isfahan, 1682. Arthur M. Sackler Gallery

    Dwie strony z "Madżmu‘a-e munszat" - zbioru korespondencji wysłanej przez perskich władców skompilowanego przez Abol-Ghasema Iwughli Hajdara. Isfahan, 1682. Arthur M. Sackler Gallery

  • Kaligrafia Abdol Madżida Taleghaniego. Biblioteka Pałacu Golestan

    Kaligrafia Abdol Madżida Taleghaniego. Biblioteka Pałacu Golestan

  • Prośba o ulgę podatkową sporządzona przez Mirzę Kuczeka Esfahaniego. Iran, 1795-1796. Harvard Art Museums

    Prośba o ulgę podatkową sporządzona przez Mirzę Kuczeka Esfahaniego. Iran, 1795-1796. Harvard Art Museums

  • Kaligrafia Ali Akbara Golestanego. Iran, 1896. Biblioteka Islamskiego Zgromadzenia Konsultatywnego

    Kaligrafia Ali Akbara Golestanego. Iran, 1896. Biblioteka Islamskiego Zgromadzenia Konsultatywnego

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Gholam Hosejn Jusofi: CALLIGRAPHY. Encyclopædia Iranica. [dostęp 2022-04-06]. (ang.).
  2. ↑ a b Blair 2008 ↓, s. 441.
  3. ↑ Blair 2008 ↓, s. 444-445.
  4. ↑ Priscilla Soucek: ʿABD-AL-MAJĪD ṬĀLAQĀNĪ. Encyclopædia Iranica. (ang.).
  5. ↑ Maryam Ekhtiar: ḠOLĀM-REŻĀ ḴOŠNEVIS. Encyclopædia Iranica. (ang.).
  6. ↑ Maryam Ekhtiar: GOLESTĀNA, ʿALI-AKBAR. Encyclopædia Iranica. (ang.).
  7. ↑ Blair 2008 ↓, s. 445-446.
  8. ↑ Blair 2008 ↓, s. 445, 471.
  9. ↑ Ali Alparslan: NESTA‘LİK. İslâm Ansiklopedisi. [dostęp 2022-04-06]. (tur.).

Bibliografia

  • Ali Alparslan: NESTA‘LİK. İslâm Ansiklopedisi. [dostęp 2022-04-06]. (tur.).
  • Sheila S. Blair: Islamic Calligraphy. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2008. ISBN 978-0-7486-1212-3.
  • Gholam Hosejn Jusofi: CALLIGRAPHY. Encyclopædia Iranica. [dostęp 2022-04-06]. (ang.).

Media użyte na tej stronie

Double page from "Majmu‘a-i munsh‘at" by Abu‘l-Qasim Ivughli Haydar (S2014.7).jpg
Double page from "Majmu‘a-i munsh‘at" by Abu‘l-Qasim Ivughli Haydar. Ivughli (active ca.1670-1699), a secretary (munshi) at the Safavid court, compiled this collection of correspondence (majmu‘a-i munsh’at) sent by Persian rulers, from the Great Seljuks in the eleventh century to the Safavid shah Safi I (reigned 1629–42). Penned in neat shikasta nasta‘liq, the text alternates between paragraphs written horizontally and diagonally from the right or the left. One letter of particular interest is on the left-hand page. Composed by the Timurid ruler Sultan Husayn (reigned 1469–1506), it is addressed to the celebrated calligrapher Sultan Ali Mashhadi (died 1520). The sovereign reprimands the calligrapher for making too many mistakes when copying poems written in Turkish, the language Sultan Husayn used for his own poetry. Isfahan, 1682. Arthur M. Sackler Gallery S2014.7
Calligraphy in Shakastah Nasta‘liq (Library of the Golestan Palace, No. 1515).jpg
Calligraphy in Shakastah Nasta‘liq script by Abdo'l-Majid Taleghani. Library of the Golestan Palace, No. 1515
Plea for Tax Relief, folio from an album (HUAM 1958.212).jpg
Plea for Tax Relief, folio from an album. Written in shikasta nastaliq by Mirza Kuchik Isfahani on the order of Hajji Mashkur. Iran, 1795-96. Harvard University Art Museums 1958.212
Shakastah Nasta‘liq calligraphy, 1896 CE, Library of the Islamic Parliament of Iran, No. 13.jpg
Shakastah Nasta‘liq calligraphy, 1896 CE, Library of the Islamic Parliament of Iran, No. 13
Fath Ali Shah Qajar Firman in Shikasta Nastaliq script January 1831.jpg
Autor: PHGCOM, Licencja: CC BY-SA 3.0
This firman or royal edict is not only an important historical document but a fine work of art. The calligraphy and illumination are of the hightest caliber. Issued by Fath Ali Shah Qajar, the second ruler of the Qajar dynasty (r. 1798–1834), it concerns Perso-British diplomatic relations in the 1830's and the bestowal of the Order of the Lion and Sun by Fath Ali Shah to two British Diplomatic officials, George Willock and his brother, Henry Willock for their services. George Willock, Charges D'Affaire, was dispatched to Azarbaijan to train the Persian troops in cavalry and military tactics while Henry Willock, was minister plenipotentiary in charge of arms and ammunition. The edict consists of seven lines of text in shikasta-nasta'liq script, ending with the date Sha'ban 1246/January 1831. A square seal bearing the name of Fath 'Ali Shah, the second Qajar ruler (1798–1834), set against an illuminated medallion and a field of floral scrolls, crowns the firman.
Shakastah Nasta‘liq calligraphy, National Library of Iran, No. 2313.jpg
Shakastah Nasta‘liq calligraphy, National Library of Iran, No. 2313