Szelak

Szelak
Szelak w postaci płytek - trzy odmiany barwne
Płytki szelaku o grubości około 1mm
Stara płyta gramofonowa pokryta szelakiem

Szelak (E 904) – odmiana żywicy naturalnej, pozyskiwanej z wydzieliny owadów (Kerria lacca[1]) zwanych czerwcami (od czerwonego koloru), żyjących w Indiach i Tajlandii na drzewach, zwanych popularnie szelakowymi.

Cały cykl życia czerwców trwa ok. 6 miesięcy. Odżywiają się sokiem wysysanym spod kory, produkując szelak jako ochronną skorupkę dla larw. Absorbują go do momentu śmierci z przejedzenia. Każda samica przed śmiercią składa ok. 1000 jajeczek. Sok z drzewa przechodzi transformację chemiczną w ciele owada i w końcu jest wydalany. W kontakcie z powietrzem formuje się twarda skorupka, która pokrywa cały rój łącznie z gałązkami.

Zbiera się całe gałązki i przetwarza w zakładach, gdzie skorupka szelakowa jest oddzielana od gałązek i mielona. W tym stadium szelak stanowi mieszankę żywicy, kawałków gałązek, szczątków owadów i innych zanieczyszczeń. Po zmieleniu i przesianiu szelak jest moczony w wodzie przez kilka godzin. Następnie namoczony szelak ugniata się stopami w celu otwarcia ziarenek, z których wydostanie się barwnik oraz nastąpi oddzielenie szczątków owadów od żywicy. Jednolitą masę płucze się, aby usunąć barwnik i pianę. Szelak, który zostanie na dnie zbiorników, jest suszony na słońcu.

W zależności od rodzaju drzewa szelak ma kolor od żółtego do czerwono-brązowego. Jest to półprodukt, z którego po oczyszczeniu i wybieleniu produkuje się szelak pomarańczowy i bezbarwny. Występuje on w postaci błony, która jest cięta na mniejsze kawałki. W handlu znany pod różnymi nazwami (w zależności od koloru): lemon, orange, rubin.

W Indiach żywica ta od starożytności stosowana jest jako barwnik do farbowania ubrań. Od XVI wieku ceniony środek do wykańczania powierzchni mebli, a także składnik werniksów, laku i lakieru lutniczego.

Naturalny szelak, pomimo szerokiego stosowania żywic syntetycznych, jest niezastąpiony w wielu dziedzinach: w przemyśle spożywczym (E904), farmaceutycznym, w produkcji farb i lakierów, tuszu, renowacji przedmiotów zabytkowych, modelowaniu kapeluszy, w zegarmistrzostwie jako klej itd.

Zastosowanie w przeszłości

  • lakier zabezpieczający;
  • werniks;
  • składnik politury – bezbarwny szelak do jasnego drewna;
  • dodatek do kitu – wszelkiego rodzaju uszczelnienia;
  • składnik kamieni szlifierskich;
  • sztywnik przy produkcji kapeluszy;
  • składnik laku;
  • od 1895 do około 1961 był stosowany do produkcji płyt gramofonowych (stąd nazwa potoczna starej płyty gramofonowej w języku niemieckim – Schellackplatte).

Przypisy

  1. Introduction to Biopolymers from Renewable Resources. W: Biopolymers from Renewable Resources. D. L. Kaplan (red.). Springer, 1998, s. 24. ISBN 978-3-642-08341-9.

Media użyte na tej stronie

Szelak 0211.jpg

Szelak w postaci handlowej Own work 2007-01-02

Author: sobol2222
Shellac three colours.jpeg
Autor: Simon A. Eugster, Licencja: CC BY-SA 3.0
Shellac in different colours.
Schellak.jpg
Blond shellac sample
Schallplatte Deutsche Grammophon Stimme seines Herrn.jpg

Schellackplatte Schallplatte „Grammophon“, Hergestellt von der Deutschen Grammophon-Aktiengesellschaft, Berlin, DEUTSCH 2, Die Stimme seines Herrn, ORCHESTER 2, „Der Harem auf Reisen“ (Rud. Nelson) Der Harem vom Kurfürstendamm, Onestep, Tanz-Orchester Godwin, Best. Nr. 20127


Landesmuseum Württemberg (Außenstelle Museum für Volkskultur in Württemberg, Waldenbuch)