Szkielet (anatomia)

Szkielety kręgowców
Egzoszkielet nimfy ważki (wylinka)

Szkielet[1][2][3], układ szkieletowy[2][3], kościec (łac. skeleton, skeletus) – twarda konstrukcja anatomiczna wchodząca w skład ciała zwierząt[1][2][3].

Szkielet może:

Zbudowany może być z substancji nieorganicznych lub organicznych[4][3].

Rodzaje szkieletu

Ze względu na funkcję[5]:

  • szkielet właściwy – służący do poruszania się organizmu jako miejsce przyczepu i podpory mięśni (np. układ kostny).
  • szkielet ochronny – służący do mechanicznej ochrony organizmu lub narządu (muszla, karapaks żółwi)
  • szkielet ruchowo-obronny – pełniący obie ww. funkcje (pancerz stawonogów)

Ze względu na położenie[6]:

Wewnętrzny szkielet kręgowców bywa nazywane układem kostnym[7].

Specyficznym niesztywnym rodzajem szkieletu jest hydroszkielet[8], czyli system jam ciała wypełnionych płynem nadającym ciału sztywność.

Budowa

Szkielet może być zbudowany z substancji organicznych, nieorganicznych, a także z kombinacji obu rodzajów substancji. Szkielet kręgowców zbudowany jest z kości (różne białka i sole mineralne, np. hydroksyapatyt) i chrząstek (głównie białka) oraz różnych wytworów rogowych (keratyna). Również u głowonogów występuje wewnętrzny szkielet chrzęstny. Szkielet stawonogów, niektórych ameb, wieloszczetów i in. zbudowany jest w dużej mierze z chityny (oskórek), czasem z udziałem substancji mineralnych, jak węglan wapnia (karapaks). Szkielet mięczaków z konchioliny i węglanu wapnia. Szkielet niektórych innych organizmów (otwornice, koralowce sześciopromienne) niemal wyłącznie z węglanu wapnia. Szkieletowe igły gąbek mogą składać się z różnych substancji, takich jak spongina, węglan wapnia, krzemionka[9]. Z kolei szkielet osłonic – tunika – zawiera celulozę.

Szkielet może składać się drobnych, niepołączonych elementów – sklerytów, płytek kostnych albo tworzyć układ narządów. Kościec kręgowców tworzy układ mięśniowo-szkieletowy wraz z mięśniami określanymi jako szkieletowe. Szkielet niektórych zwierząt łączy elementy o różnym pochodzeniu, np. skorupa żółwi jest zbudowana z przekształconych kości klatki piersiowej (żeber, kręgosłupa) i łusek rogowych. Szkieletem nazywane są skorupki protistów z grup będących tradycyjnie obiektem badania zoologii, podczas gdy podobne struktury tzw. protistów roślinnych w zasadzie nie są określane tą nazwą, podobnie jak struktury roślinne zbudowane z tkanki wzmacniającej pełniące rolę analogiczną do szkieletu zwierząt (a także szkieletów wytworów człowieka).

Przypisy

  1. a b c szkielet, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2012-11-02].
  2. a b c d e f Biologia: słownik encyklopedyczny. Warszawa: Wydawnictwo Europa, 2001, s. 354. ISBN 83-87977-73-X.
  3. a b c d e f Marzena Popielarska-Konieczna: Słownik szkolny: biologia. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2003, s. 493. ISBN 83-7389-096-3.
  4. Mała encyklopedia PWN. Warszawa: 1974.
  5. Czesław Jura: Szkieletowy układ. W: Leksykon biologiczny. Czesław Jura, Halina Krzanowska (red.). Warszawa: Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 1992, s. 671. ISBN 83-214-0375-1.
  6. Andrzej Jasiński: Szkieletowy układ kręgowców. W: Leksykon biologiczny. Czesław Jura, Halina Krzanowska (red.). Warszawa: Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 1992, s. 672-674. ISBN 83-214-0375-1.
  7. kostny układ, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2012-11-02].
  8. Praca zbiorowa: Tablice biologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan, 2003, s. 164. ISBN 83-7350-029-4.
  9. Czesław Jura: Szkieletowy układ bezkręgowców. W: Leksykon biologiczny. Czesław Jura, Halina Krzanowska (red.). Warszawa: Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 1992, s. 671-672. ISBN 83-214-0375-1.

Media użyte na tej stronie

Dragonfly-nymph-exoskeleton.jpg
The discarded exoskeleton of dragonfly nymph.
Skeletons.png
Autor: Abnormaal, Licencja: CC BY-SA 3.0
Aspect de différents squelettes