Szkocka odmiana języka angielskiego
Szkocka odmiana języka angielskiego – dialekt języka angielskiego używany przez mieszkańców Szkocji, odróżniany od języka scots, będącego w użyciu na tym samym obszarze i wywierającego nań znaczny wpływ[1]. Niektórzy badacze włączają scots w to pojęcie, inni uznają go za odrębny język[2]. Standardowy wariant szkockiej angielszczyzny oraz język scots stanowią krańce kontinuum, obejmującego różne formy pośrednie[3].
Wymowa
Istnieje kilka znaczących różnic odróżniających angielski mówiony w Szkocji od Received Pronunciation, przy czym nie ma jednorodnego szkockiego akcentu i zmiany mogą się różnić lokalnie. Oto największe różnice w stosunku do RP[4]:
- Brak zaokrągleń samogłosek w takich słowach jak stone czy go, wymawiane jak stane, gae
- Samogłoska przymknięta tylna /U:/ jest bardziej przednia, co wywołuje taki efekt jak w niemieckim umlaut ü czy /y/ we francuskim słowie tu, w pisowni objawia się to przez oi: moon → muin
- Wygłosowe /l/ zostało zastąpione jeszcze za czasów języka średnioangielskiego przez samogłoskę podobną do /u/, co znajduje odbicie w pisowni: saut zamiast salt, fou zamiast full itp.
- W związku z nieco odmiennym przebiegiem wielkiej przesuwki samogłoskowej szkocka odmiana angielskiego zachowała czystą samogłoskę /u:/ w takich słowach jak house (hoose) czy down (doon)
- Niektóre samogłoski nie mają w miarę stałej właściwej im długości, ale ich długość zależy od następującego po nich dźwięku (tzw. szkocka reguła długości samogłosek). Najbardziej dotknięte są samogłoski przymknięte: /i/ i /u/. Na przykład /i/ jest długie w leaves i sees, krótkie w leaf i cease. Zjawisko jest nie tylko funkcją długości przed spółgłoską dźwięczną, jak w RP.
- Podniebienna spółgłoska trąca jest słyszalna w takich słowach jak loch, nicht („noc”), ale często tam, gdzie w piśmie występuje -ch-, np. technical
- Często używana bezdźwięczna spółgłoska trąca dwuwargowa /ʍ/ (jak w hiszpańskim słowie llevar), pozwalając na rozróżnienie takich słów jak while i wile, whales i wales. Na północnym wschodzie /ʍ/ jest zastąpione przez /f/
- W obszarach miejskich spotyka się często zwarcie krtaniowe, w takich słowach jak butter
Mniej lub bardziej regularne odpowiedniki samogłosek Czyste samogłoski Samogłoski standardowe Szkocki angielski Przykłady /ɪ/ /ɪ/ bid, pit /iː/ /i/ bead, peat /ɛ/ /ɛ/ bed, pet /eɪ/ /e/ bay, hey, fate /æ/ /a/ bad, pat /ɑː/ balm, father, pa /ɒ/ /ɔ/ bod, pot, cot /ɔː/ bawd, paw, caught /oʊ/ /o/ beau, hoe, poke /ʊ/ /ʉ/ good, foot, put /uː/ booed, food /ʌ/ /ʌ/ bud, putt Dyftongi /аɪ/ /ae/ ~ /əi/ buy, ride, write /aʊ/ /ʌu/ how, pout /ɔɪ/ /oi/ boy, hoy /juː/ /jʉ/ hue, pew, new Samogłoski z „r” (nie istnieją w scots) /ɪr/ /ɪr/ mirror (również w fir) /ɪər/ /ir/ beer, mere /ɛr/ /ɛr/ berry, merry (również w her) /ɛər/ /er/ bear, mare, Mary /ær/ /ar/ barrow, marry /ɑr/ bar, mar /ɒr/ /ɔr/ moral, forage /ɔr/ born, for /ɔər/ /or/ boar, four, more /ʊər/ /ur/ boor, moor /ʌr/ /ʌr/ hurry, Murray (również w fur) /ɜr/ (ɝ) /ɪr/, /ɛr/, /ʌr/ bird, herd, furry Samogłoski zredukowane /ɨ/ roses, business /ə/ /ə/ Rosa’s, cuppa /ər/ (ɚ) runner, mercer
Słownictwo
Szkocka angielszczyzna wykazuje wiele zapożyczeń z języków scots i gaelickiego. Przykłady:[5]
- ben – góra (z gaelic : beinn)
- ceilidh – impreza
- clingin – nieprzyjemny
- dead – bardzo
- dinner – lunch
- gey – bardzo
- ken – znać (D'ye ken yon laddie? – Znasz tamtego chłopaka?)
- loch – jezioro
- loon – chłopak
- nyaff – idiota
- Sassenach – Anglik (od „Saxon”)
- Slàinte! – Cheers!
- Teuchter – góral (szkocki)
Gramatyka
Szkocka odmiana angielskiego posiada kilka szczególnych konstrukcji gramatycznych:
- My hair needs washed zamiast standardowego My hair needs washing.
- I might could go the morn (I might be able to go tomorrow)
- That cup's mines (That cup's mine)
- Charakterystyczną cechą dialektu szkockiego jest rozróżnienie zaimków you (liczba pojedyncza) i youse (liczba mnoga)[5]
Przypisy
- ↑ Macafee C. Scots in Encyclopedia of Language and Linguistics, Vol. 11, Elsevier, Oxford, 2005, str.33
- ↑ Stuart-Smith J. Scottish English: Phonology w: Varieties of English: The British Isles, Kortman & Upton (Eds), Mouton de Gruyter, New York 2008. str.48
- ↑ Stuart-Smith J. Scottish English: Phonology w Varieties of English: The British Isles, Kortman & Upton (Eds), Mouton de Gruyter, New York 2008. str.47
- ↑ Crystal 1995 ↓, s. 329.
- ↑ a b British Phrasebook,str. 199-206
Bibliografia
- British Phrasebook, Elizabeth Bartsch-Parker, wyd. 1st ed, Hawthorn, Vic.: Lonely Planet, 1999, ISBN 0-86442-484-1, OCLC 41018385.
- David Crystal: The Cambridge Encyclopaedia of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press, 1995. ISBN 0-521-40179-8.