Szkolnictwo wojskowe Sił Zbrojnych III RP

Szkolnictwo wojskowe Sił Zbrojnych III RP

Stan szkolnictwa wojskowego w 1990

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej odziedziczyły po Siłach Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej rozbudowany system szkolnictwa wojskowego dostosowany do potrzeb blisko 300 tysięcznego wojska. Wśród szkół różnego typu znajdowało się aż 16 uczelni, w tym 5 akademii wojskowych i 11 wyższych szkół oficerskich. Praktycznie każdy rodzaj wojsk i część służb miały wyższą szkołę oficerską swojej specjalności. Szkoły te prezentowały zróżnicowany poziom, który znacznie odbiegał od standardów cywilnego szkolnictwa wyższego, na co zasadniczy wpływ miała ustawa o wojskowym szkolnictwie wyższym umożliwiająca obsadzanie stanowisk naukowo-dydaktycznych kadrą nie posiadającą odpowiednich stopni i tytułów naukowych. Stąd też, pomimo że szkoły oficerskie funkcjonowały ponad 20 lat, to ich potencjał naukowy był słaby i ograniczał się do 2-3 wojskowych samodzielnych pracowników naukowo-dydaktycznych w szkole. Istniejące niedobory uzupełniano kadrą naukową o "zbliżonych" specjalnościach z uczelni cywilnych.

Szkolnictwo wojskowe posiadało również 21 szkół chorążych, 19 szkół podoficerskich, szkoły podchorążych rezerwy przy wyższych szkołach oficerskich i jednostkach wojskowych oraz centra i ośrodki szkolenia prowadzące różnorodne kursy doskonalące dla kadry zawodowej. Istniało również kilka wojskowych liceów ogólnokształcących przygotowujących potencjalnych kandydatów do zawodowej służby wojskowej.

Akademie wojskowe
Wyższe szkoły oficerskie
Szkoły chorążych
Odznaka noszona przez absolwentów Szkoły Chorążych
  • Szkoła Chorążych Wojsk Zmechanizowanych – Elbląg
  • Szkoła Chorążych Wojsk Pancernych – Poznań
  • Szkoła Chorążych Służby Czołgowo-Samochodowej – Piła
  • Szkoła Chorążych Wojsk Rakietowych i Artylerii – Toruń
  • Szkoła Chorążych Wojsk Obrony Przeciwlotniczej – Koszalin
  • Szkoła Chorążych Wojsk Inżynieryjnych i Komunikacji Wojskowej – Wrocław
  • Szkoła Chorążych Wojsk Chemicznych – Kraków
  • Szkoła Chorążych Wojsk Łączności im. Marcelego Nowotki – Legnica
  • Szkoła Chorążych Personelu Latającego Wojsk Lotniczych – Dęblin
  • Szkoła Chorążych Personelu Technicznego Wojsk Lotniczych – Oleśnica
  • Szkoła Chorążych Personelu Technicznego Wojsk Lotniczych – Zamość
  • Szkoła Chorążych Wojsk Radiotechnicznych – Jelenia Góra
  • Szkoła Chorążych Marynarki Wojennej – Gdynia
  • Szkoła Chorążych Wojsk Ochrony Pogranicza – Kętrzyn
  • Szkoła Chorążych Politycznych – Łódź
  • Szkoła Chorążych Wojskowej Służby Wewnętrznej – Mińsk Mazowiecki
  • Szkoła Chorążych Służb Kwatermistrzowskich – Poznań
  • Szkoła Chorążych Wojskowej Służby Topograficznej – Toruń
  • Szkoła Chorążych Służby Uzbrojenia i Elektroniki – Olsztyn
  • Szkoła Chorążych Służby Zakwaterowania i Budownictwa – Giżycko
  • Szkoła Chorążych Administracji Wojskowej – Łódź
Podoficerskie szkoły zawodowe
Odznaka noszona przez absolwentów Podoficerskiej Szkoły Zawodowej
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa im. Rodziny Nalazków (1960-1993) – Elbląg
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Pancernych – Poznań
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Rakietowych i Artylerii – Toruń
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Obrony Przeciwlotniczej – Koszalin
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Inżynieryjnych
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Chemicznych
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Łączności – Legnica
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Marynarki Wojennej – Ustka
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Rakietowych OPK – Bemowo Piskie
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Radiotechnicznych – Chorzów
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Kolejowych i Drogowych
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Służby Czołgowo-Samochodowej
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Służby Uzbrojenia i Elektroniki
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Służb Kwatermistrzowskich
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Służby Zakwaterowania i Budownictwa
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojskowej Służby Zdrowia – Łódź
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Administracji Wojskowej – Łódź
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojskowej Służby Wewnętrznej – Mińsk Mazowiecki
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Ochrony Pogranicza
Centra i ośrodki szkolenia
Szkoły podchorążych rezerwy
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Zmechanizowanych – Wrocław
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Pancernych – Poznań
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Rakietowych i Artylerii – Toruń
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Obrony Przeciwlotniczej – Koszalin
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Wyższej Oficerskiej Szkole Radiotechnicznej – Jelenia Góra
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Łączności – Zegrze
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Centrum Szkolenia Służby Uzbrojenia i Elektroniki – Olsztyn
Szkoły wojskowe dla małoletnich

Reorganizacja szkolnictwa wojskowego w latach 1990-1999

Już w 1990 wprowadzono pierwsze zmiany w systemie szkolnictwa wojskowego. Rozwiązano Wojskową Akademię Polityczną oraz przekształcono Akademię Sztabu Generalnego w Akademię Obrony Narodowej. Zlikwidowano Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Chemicznych w Krakowie, którą połączono z Wyższą Szkołą Oficerską Wojsk Inżynieryjnych we Wrocławiu i utworzono Wyższą Szkołę Oficerską Inżynierii Wojskowej[1].

W następnych latach trwały intensywne prace nad koncepcjami reformy szkolnictwa wojskowego. W 1992 rozformowano Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Pancernych w Poznaniu i Wyższą Oficerską Szkołę Samochodową w Pile. Szkolenie oficerów wojsk pancernych przejęła Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Zmechanizowanych we Wrocławiu, a oficerów służby samochodowej Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie[2].

W 1994, w ramach kompleksowej reorganizacji szkół oficerskich, utworzono Wyższą Szkołę Oficerską im. Stefana Czarnieckiego w Poznaniu i ponownie przeniesiono tam kształcenie oficerów wojsk pancernych. Utworzenie tej szkoły spowodowało likwidację Wyższej Szkoły Oficerskiej Służb Kwatermistrzowskich w Poznaniu. We Wrocławiu połączono Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Zmechanizowanych z Wyższą Szkołą Oficerską Inżynierii Wojskowej tworząc Wyższą Szkołę Oficerską im. Tadeusza Kościuszki. Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Rakietowych i Artylerii przeformowano w Wyższą Szkołę Oficerską im. Józefa Bema. Jednocześnie zlikwidowano Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Obrony Przeciwlotniczej w Koszalinie i Wyższą Oficerską Szkołę Radiotechniczną w Jeleniej Górze. Kształcenie oficerów w tych specjalnościach przejęła Wojskowa Akademia Techniczna[3]. W 1997 rozwiązana została Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Łączności w Zegrzu. Kształcenie oficerów łączności podjęła Wojskowa Akademia Techniczna.

W wyniku zmian przeprowadzonych w latach 90. liczba wojskowych uczelni wyższych zmniejszyła się o połowę z 16 do 8, z tego akademii wojskowych z 5 do 4, a szkół oficerskich z 11 do 4.

Zmiany objęły również szkoły chorążych i podoficerskie szkoły zawodowe. Zmniejszenie liczby szkół oficerskich pociągnęło za sobą likwidację części szkół chorążych. Ich liczba zmniejszyła się o połowę z 21 do 11. Redukcja armii spowodowała rozformowanie części podoficerskich szkół zawodowych. Z 19 szkół zostało tylko 10. Rozwiązano prawie wszystkie licea wojskowe pozostawiając tylko Ogólnokształcące Liceum Lotnicze w Dęblinie.

Stan szkolnictwa wojskowego w 2000

Akademie wojskowe
Wyższe szkoły oficerskie
Szkoły chorążych
  • Szkoła Chorążych Wojsk Lądowych – Poznań
  • Szkoła Chorążych Wojsk Rakietowych i Artylerii – Toruń
  • Szkoła Chorążych Wojsk Obrony Przeciwlotniczej – Koszalin
  • Szkoła Chorążych Wojsk Inżynierii Wojskowej – Wrocław
  • Szkoła Chorążych Wojsk Łączności i Informatyki – Zegrze
  • Szkoła Chorążych Lotnictwa – Dęblin
  • Szkoła Chorążych Marynarki Wojennej
  • Szkoła Chorążych Personelu Technicznego Wojsk Lotniczych – Oleśnica
  • Szkoła Chorążych Radiolokacji i Systemów Dowodzenia – Jelenia Góra
  • Szkoła Chorążych Specjalistów Czołgowo-Samochodowych – Piła
  • Szkoła Chorążych Specjalistów Uzbrojenia i Elektroniki – Olsztyn
Podoficerskie szkoły zawodowe
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Lądowych
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Rakietowych i Artylerii
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Obrony Przeciwlotniczej
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Inżynierii Wojskowej
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Wojsk Łączności
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Marynarki Wojennej
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Specjalistów Czołgowo-Samochodowych
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Specjalistów Uzbrojenia i Elektroniki
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Specjalistów Radiotechnicznych
  • Podoficerska Szkoła Zawodowa Specjalistów Technicznych Wojsk Lotniczych
Centra szkolenia
Szkoły podchorążych rezerwy
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Wyższej Szkole Oficerskiej im. Tadusza Kościuszki – Wrocław
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Wyższej Szkole Oficerskiej im. Stefana Czarnieckiego – Poznań
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy w Wyższej Szkole Oficerskiej im. Jóżefa Bema – Toruń
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy przy Centrum Szkolenia Obrony Przeciwlotniczej – Koszalin
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy przy Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki – Zegrze
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy przy Centrum Szkolenia Radiotechnicznego – Jelenia Góra
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy przy Centrum Szkolenia Inżynieryjno-Lotniczego – Oleśnica
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy przy Centrum Szkolenia Uzbrojenia i Elektroniki – Olsztyn
  • Szkoła Podchorążych Rezerwy przy Centrum Szkolenia Czołgowo-Samochodowgo – Piła
Szkoły wojskowe dla małoletnich

Reorganizacja szkolnictwa wojskowego w latach 2000-2010

W 2000 Departament Nauki i Szkolnictwa Wojskowego MON przygotował koncepcję reorganizacji szkolnictwa wojskowego. Polegała ona likwidacji do 2006 wszystkich akademii i wyższych szkół oficerskich. Zamiast tych szkół miała być utworzona jedna zintegrowana uczelnia – Uniwersytet Obrony Narodowej (UON) z miejscowymi wydziałami strategiczno-obronnym i technicznymi oraz wydziałami zamiejscowymi: lekarskim w Łodzi, wojsk lądowych w Poznaniu, lotniczym w Dęblinie oraz morskim w Gdyni. Koncepcja ta nie została przyjęta do realizacji.

We wrześniu 2002 rozwiązano Wojskową Akademię Medyczną w Łodzi, Wyższą Szkołę Oficerską im. Stefana Czarnieckiego w Poznaniu oraz Wyższą Szkołę Oficerską im. gen. Józefa Bema w Toruniu. Jednocześnie przekształcono Wyższą Szkołę Oficerską im. Tadeusza Kościuszki w Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Lądowych we Wrocławiu z wydziałami zamiejscowymi w Poznaniu i Toruniu[4].

W grudniu 2003 Departament Kadr i Szkolnictwa Wojskowego MON przygotował kolejną koncepcję reformy szkolnictwa. Przewidywała ona trzy warianty. W pierwszym – struktura i zadania szkolnictwa wojskowego pozostawały bez zmian. W drugim przewidywano utworzenie wydziału marynarki wojennej w Akademii Obrony Narodowej. W trzecim wyższe szkoły oficerskie i Akademia Marynarki Wojennej miały zostać przekształcone w centra szkolenia. Wojskowa Akademia Techniczna miała zostać uczelnią cywilną, a Wydział Techniki Wojskowej WAT planowano włączyć do Akademii Obrony Narodowej.

Po wejściu w życie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym we wrześniu 2005 rozpoczęto prace nad dalszymi zmianami w szkolnictwie wojskowym. Ustawa ta zniosła rozdzielność szkolnictwa wojskowego i cywilnego wprowadzając jednolite standardy kształcenia. Ponownie powrócono do koncepcji utworzenia Uniwersytetu Obrony Narodowej. Uczelnia ta miała powstać w wyniku połączenia istniejących uczelni wojskowych. Uniwersytet Obrony Narodowej miał zatrudniać ponad 1100 nauczycieli akademickich, w tym: 120 mających tytuł naukowy profesora, 140 stopień naukowy doktora habilitowanego oraz 600 ze stopniem doktora. Miała ona kształcić na 22 kierunkach oraz mieć uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego w trzynastu dyscyplinach, a doktora w osiemnastu. Brak zrozumienia założeń reformy ze strony nowego kierownictwa MON z Ministrem ON Aleksandrem Szczygłą na czele spowodował, że i tym razem została ona odrzucona. W 2007 przyjęto wariant zachowawczy utrzymując trzy akademie i dwie szkoły oficerskie, które nie spełniały większości wymagań Prawa o szkolnictwie wyższym.

Przeprowadzona w tym czasie kontrola przez Najwyższą Izbę Kontroli stwierdziła fatalną sytuację kadrową. Akademia Obrony Narodowej w 2007 zatrudniała 56 profesorów i doktorów habilitowanych, w tym tylko 10 wojskowych, w Wojskowej Akademii Technicznej było ich odpowiednio 150 i 3, w Akademii Marynarki Wojennej – 50 i 13, w Wyższej Szkole Oficerskiej Sił Powietrznych – 15 i 7, a Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Lądowych – 9 i 2. Łącznie we wszystkich uczelniach na 280 profesorów i doktorów habilitowanych było zaledwie 35 wojskowych. Pozostałą część kadry dydaktycznej stanowili cywilni pracownicy naukowo-dydaktyczni, w tym część emerytowanych wojskowych, zwłaszcza w akademiach. Sytuacja kadrowa w głównej mierze była rezultatem nieprzemyślanej etatyzacji wojska w 2002 i masowego zwalniania oficerów ze stopniami i tytułami naukowymi. Taki stan przekładał się na poziom działalności dydaktycznej i naukowej. W Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Lądowych we Wrocławiu analiza wyników kształcenia wykazała niską średnią ocen podchorążych – 3,36. W przypadku absolwentów jednorocznego podyplomowego Studium Oficerskiego ich stopień przygotowania zawodowego oceniono zaledwie na 2,91. W Akademii Obrony Narodowej z 73 tematów prac naukowo-badawczych zrealizowano tylko 45, co stanowiło 61%[5].

W 2002, w związku z likwidacją korpusu chorążych, rozformowano wszystkie szkoły chorążych. W 2004 rozwiązano szkoły podchorążych rezerwy, które zastąpiono Kursami Szkolenia Rezerw. Zmniejszono też liczbę szkół podoficerskich z 10 do 8.

W grudniu 2010 z czterech podoficerskich szkół wojsk lądowych pozostała tylko jedna w Poznaniu. Rozwiązano też szkołę podoficerską Sił Powietrznych w Koszalinie. Spowodowało to zmniejszenie ogólnej liczby szkół podoficerskich z 8 do 4, które podporządkowano centrom szkolenia.

Stan szkolnictwa wojskowego w 2010

Akademie wojskowe

Cywilna uczelnia kształcąca także specjalność wojskową.

Wyższe szkoły oficerskie
Podoficerskie szkoły zawodowe
Centra szkolenia
Szkoły wojskowe dla małoletnich

Stan szkolnictwa wojskowego w 2020

Akademie wojskowe

Cywilna uczelnia kształcąca także specjalność wojskową.

Szkoły Podoficerskie
Centra szkolenia
Inne

Plany rozwoju szkolnictwa wojskowego

W planach MON z 2010 r. przewidywano utrzymanie dotychczasowej liczby uczelni, przy czym Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Lądowych i Wyższą Szkołę Oficerską Sił Powietrznych planowano przekształcić odpowiednio w Akademię Wojsk Lądowych we Wrocławiu i Akademię Sił Powietrznych w Dęblinie. Oznaczało to rezygnację z utworzenia jednej silnej uczelni o randze uniwersytetu i pozostawienie wojskowego szkolnictwa wyższego na poziomie, jaki państwowe zawodowe uczelnie cywilne osiągnęły w latach 70 XX w. Funkcjonowanie 5 akademii wojskowych dla niespełna 100 tysięcznych Sił Zbrojnych RP i ich potrzeb na poziomie 500 oficerów młodszych rocznie stanowiłoby niewątpliwie ewenement w światowym szkolnictwie wojskowym.

Projekty Ministerstwa ON zostały zahamowane w marcu 2011 r. vetem prezydenta Bronisława Komorowskiego, który nie podpisał ustawy o utworzeniu Akademii Sił Powietrznych. W listopadzie 2011 r. w założeniach rozwoju SZ RP do 2022 r. uznano potrzebę konsolidacji szkolnictwa i utworzenie w miejsce istniejących 5 uczelni 1-2 uczelni wojskowych utworzonych na bazie Wojskowej Akademii Technicznej i Akademii Obrony Narodowej. Ta druga, jako Akademia Bezpieczeństwa Narodowego ma kształcić kadry dla wszystkich służb zajmujących się bezpieczeństwem państwa. Pozostałe uczelnie wojskowe mają być przekształcone w ośrodki szkolenia poszczególnych rodzajów sił zbrojnych.

Przypisy

  1. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z 21 maja 1990 w sprawie utworzenia Akademii Obrony Narodowej i Wyższej Szkoły Oficerskiej Inżynierii Wojskowej oraz zniesienia Wojskowej Akademii Politycznej (Dz.U. z 1990 r. nr 37, poz. 208)
  2. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z 25 września 1992 w sprawie zniesienia Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Pancernych i Wyższej Oficerskiej Szkoły Samochodowej (Dz.U. z 1992 r. nr 73, poz. 362)
  3. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 czerwca 1994 w sprawie zniesienia dotychczasowych wyższych szkół oficerskich oraz utworzenia wyższych szkół oficerskich (Dz.U. z 1994 r. nr 71, poz. 311)
  4. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 grudnia 2001 w sprawie zniesienia niektórych wyższych szkół oficerskich oraz utworzenia Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych we Wrocławiu (Dz.U. z 2002 r. nr 1, poz. 4)
  5. ↑ Informacja o wynikach kontroli organizacji i funkcjonowania akademii wojskowych i wyższych szkół oficerskich ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki finansowej i mienia uczelni oraz struktury zatrudnienia w latach 2005-2007, Najwyższa Izba Kontroli. Delegatura we Wrocławiu, Wrocław 2008
  6. ↑ SP SONDA, SP SONDA.
  7. ↑ Dowództwo Komponentu Wojsk Specjalnych - Centrum Szkolenia Wojsk Specjalnych, dkws.wp.mil.pl [dostęp 2020-06-15].

Zobacz też

Bibliografia

  • Ryszard Kałużny, Wyższe szkoły oficerskie wojsk lądowych w Polsce w latach 1967-1997, Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2005, ISBN 83-89712-93-8, OCLC 69297489.
  • Kozerawski Dariusz Stanisław, Wyższe szkolnictwo wojskowe w Polsce w latach 1947-1967, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2005, ​ISBN 83-89729-29-6​.
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej
Rodzaje sił zbrojnych
Organy dowodzenia
cywilne
wojskowe
centralne
Służby specjalne
Wojskowy wymiar sprawiedliwości
Organ ścigania
Sądownictwo wojskowe
  • Wojskowe sądy garnizonowe
  • Wojskowe sądy okręgowe
  • Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa
Jednostki organizacyjne
związki operacyjne
związki taktyczne
oddziały
pododdziały
Inne
Polska w sojuszach wojskowych
Operacje wojskowe

Media użyte na tej stronie

POL Wojska Lądowe.svg
Orzeł Wojsk Lądowych RP
POL Marynarka Wojenna.svg
Orzeł Marynarki Wojennej RP
POL Wojska Specjalne.svg
Orzeł Wojsk Specjalnych RP.
POL Wojska Lotnicze.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Orzeł Sił Powietrznych RP
Odznaka Szkoły Chorążych.JPG
Autor: Jurek281, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odznaka Szkoły Chorążych
POL Wojska Obrony Terytorialnej.svg
Orzeł Wojsk Obrony Terytorialnej – wprowadzony 2018.
Odznaka PSZ.JPG
Autor: Jurek281, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odznaka PSZ