Szkolny Pociąg Pancerny (2 Dywizjon)

Szkolny Pociąg Pancerny^[1] – szkolny pociąg pancerny Wojska Polskiego II RP.

Historia działań bojowych

Pociąg sformowany został w dniach 1 – 4 września 1939 w garnizonie Niepołomice przez 2 dywizjon pociągów pancernych^[2]. 1 września dowództwo pociągu objął kpt. Franciszek Pietrzak, dotychczasowy adiutant dywizjonu.^[3], Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” pociąg miał wejść w skład Ośrodka Zapasowego Pociągów Pancernych nr 1 w Niepołomicach, zastępując dotychczasowy pociąg szkolny wysłany na front^[2]. 2 września Armia „Kraków” rozpoczęła manewr wycofania z pozycji głównej. W związku z powyższym 4 września 2 dyon ewakuował się do Tarnobrzega. Tam zamierzano sformować ośrodek zapasowy i zlikwidować dywizjon. 5 września rozkaz ewakuacji do Tarnobrzega otrzymał także kpt. Pietrzak^[3]. W pociągu umieszczony został sztandar 2 dywizjonu.

W skład Szkolnego Pociągu Pancernego weszły dwa stare wagony bojowe, jeden stary wagon desantowy, opancerzona lokomotywa, dwa kryte wagony towarowe oraz trzy lory, na których umieszczono dwa czołgi Renault M 17, dwie tankietki i motocykl „Sokół 600" z przyczepą^[2]. Czołgi i tankietki nie posiadały uzbrojenia^[3]. Każdy z wagonów bojowych uzbrojony był w jedną armatę o kalibrze 75 mm i jedną haubicę 100 mm oraz karabiny maszynowe^[2]. W ciężkie karabiny maszynowe uzbrojony został także wagon desantowy. Sprzęt był przestarzały^[3]. Pociąg nie dysponował własnym składem gospodarczym. Załoga pociągu liczyła około 60 żołnierzy, głównie elewów szkoły podoficerskiej oraz kilku podchorążych rezerwy^[3]. Nieliczna załoga nie była w stanie zapewnić normalnego funkcjonowania wszystkich urządzeń w warunkach bojowych.

5 września na stacji kolejowej w Podłężu do składu dołączony został zwykły parowóz^[3]. Z Podłęża pociąg skierował się na wschód, przez Bochnię, Brzesko, Tarnów do Dębicy, gdzie przybył wieczorem 7 września^[3][4]. Rano następnego dnia pociąg dotarł na stację kolejową w Tarnobrzegu^[4]. Dowódca pociągu spotkał się na stacji z kpt. Starzewskim z ośrodka zapasowego, ale nie otrzymał żadnych rozkazów^[5]. Tego samego dnia pociąg opuścił Tarnobrzeg, kierując się przez Rozwadów, Nisko, Leżajsk i Przeworsk na Jarosław^[5].

Lotnictwo niemieckie bombardowało go w rejonie Niska, Leżajska i Przeworska^[5][6]. Załoga pociągu naprawiła uszkodzony tor koło Leżajska. 10 września rano pociąg zatrzymał się w odległości 5 km od Jarosławia^[6]. Dalszą jazdę uniemożliwiały blokujące stację transporty i wraki zbombardowanych wagonów^[6]. Około godz. 10 na szosie na południe od torów kolejowych pojawiło się kilkanaście niemieckich czołgów^[6]. Pociąg, po niewielkich manewrach mających na celu poprawę swojego położenia, podjął walkę^[6]. Razem z nim walczyli żołnierze transportu ewakuacyjnego z Niepołomic, dowodzeni przez kpt. Bronisława Koniecznego^[7]. Jeden czołg spłonął, a 4 lub 5 innych zostało uszkodzonych^[8]. Pociąg, zablokowany od przodu i tyłu, nie miał jednak szans na wygranie tej potyczki^[8]. Około godz. 12.30 rozpoczęła ostrzeliwanie pociągu niemiecka artyleria^[8]. Po bezpośrednich trafieniach, na rozkaz dowódcy pociągu, załoga wymontowała zamki dział, a amunicję zatopiono w tendrze parowozu^[9]. Wieczorem większość załogi przeprawiła się przez San i dołączyła do oddziałów prowadzących działania na wschód od rzeki^[9]. Z uwagi na brak materiałów wybuchowych pociągu nie zniszczono^[9]. Sztandar dywizjonu uratował sierżant Hajduk^[9].

Obsada personalna

• Dowódca pociągu - kpt. Franciszek Pietrzak

• Zastępca dowódcy pociągu - por. rez. Michał Gawroński? ^[10]

Skład pociągu

• trzy platformy Pdks (bez hamulców), na dwu platformach po jednej tankietce TKS i po dwa czołgi Renault FT (prawdopodobnie nieuzbrojone), na trzeciej platformie motocykl Sokół 1000 z wózkiem, kuchnia polowa oraz prawdopodobnie tankietka TKS^[10],
• dwa wagony Kd z budkami hamulcowymi^[10],
• lokomotywa Ti3 nr 14 nieopancerzona nr fabr. 3384 (gospodarcza 2 Dywizjonu PP)^[10],
• wagon KD z budką hamulcową ^[10],
• dwa wagony artyleryjskie dwuosiowe każdy z armatą kal. 75 mm wz. 02/26 nr 398624 i nr 398625^[10],
• wagon szturmowy nr 430043 (z wieżyczką obserwacyjną, bez radiostacji)^[10],
• wagon artyleryjski dwuosiowy z haubicą kal. 100 mm wz. 1914/19A typu "warszawskiego" nr 630727 ^[10].
• uzbrojenie pociągu (prawdopodobne): 1 haubica 100 mm, 2 armaty 75 mm, 14-16 ckm w kazamatach wagonów bojowych, 2-3 tankietki TKS, 4 czołgi Renault FT ^[11],

Przypisy

Bibliografia

• BronisławB. Konieczny BronisławB., Moje życie w mundurze: czasy narodzin i upadku II Rzeczypospolitej, JadwigaJ. Konieczna-Twardzikowa (red.), IrenaI. Roterman-Konieczna (red.), Kraków: Księgarnia Akademicka, 2005, ISBN 83-7188-693-4, OCLC 830664564 .
• Bronisław Konieczny, Mój wrzesień 1939. Pamiętnik z kampanii wrześniowej spisany w obozie jenieckim, Kraków 1999, Biblioteka Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, ​ISBN 83-7188-328-5​.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Rajmund Szubański, Polska broń pancerna 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II poprawione i uzupełnione, ​ISBN 83-11-07660-X​.
• Tadeusz Krawczak, Jerzy Odziemkowski: Polskie pociągi pancerne w wojnie 1939. Wyd. I. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, seria: Biblioteka Pamięci Pokoleń. ISBN 83-05-11723-5.

• Adam Jońca: Polskie pociągi pancerne 1921-1939. Czerwonak: Vesper, 2020. ISBN 978-83-7731-358-9.