Szparag

Szparag
Ilustracja
Szparag lekarski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

szparag

Nazwa systematyczna
Asparagus L.
Sp. Pl. 313. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Asparagus officinalis L.[3]

Szparag (Asparagus L.) – rodzaj bylin należących do rodziny szparagowatych. Obejmuje ok. 215 gatunków[4], z których większość występuje w Afryce. W Polsce dziko rośnie tylko jeden gatunek z tego rodzaju – szparag lekarski (A. officinalis), jako efemerofity notowane są poza tym szparag cienkolistny (A. tenuifolius) i szparag ostrolistny (A. acutifolius)[5]. Charakterystyczną cechą morfologiczną zaliczanych tu roślin jest zredukowanie liści do łusek i pełnienie funkcji asymilacyjnych przez spłaszczone lub włosowato cienkie gałęziaki. Szparag lekarski jest uprawiany i spożywany jako warzywo. Szereg gatunków jest uprawianych i wykorzystywanych jako rośliny ozdobne, w szczególności szparag Sprengera (A. densiflorus) i szparag pierzasty (A. setaceus)[6].

Morfologia

Pokrój
Byliny o pędach do 2 m wysokości, do 3 m długości lub nawet więcej u gatunków pnących, zwykle tworzące zwarte kępy. Korzenie mięsiste[6].
Liście
Przekształcone w łuski, organem asymilacyjnym są gałęziaki (kladokladia). Są to odcinki pędów o ograniczonym wzroście i kształcie włosowatym (wówczas z jednego węzła może ich wyrastać nawet do 50) lub są szersze, do jajowatych, i wówczas wyrastają pojedynczo z węzłów[6].
Kwiaty
Wyrastają na krótkich szypułkach i często są jednopłciowe. Okwiat składa się z 6 listków zrosłych przynajmniej u nasady, jest dzwonkowaty lub promienisto rozpostarty, białawy lub zielonkawy. Pręcików jest 6. Zalążnia górna, powstaje ze zrośnięcia 3 owocolistków, z których każdy zawiera po kilka zalążków[6].
Owoce
Kuliste jagody o barwie czerwonej lub czarnej, zawierające od 1 do 6 nasion[6].

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj siostrzany wobec Hemiphylacus S. Watson w obrębie podrodziny Asparagoideae Burmeister w rodzinie szparagowatych (Asparagaceae) z rzędu szparagowców (Asparagales)[2].

Jadalne pędy szparaga lekarskiego
Szparag Sprengera
Szparag pierzasty
Szparag cienkolistny
Wykaz gatunków[4][7]
  • Asparagus acicularis F.T.Wang & S.C.Chen
  • Asparagus acocksii Jessop
  • Asparagus acutifolius L. – szparag ostrolistny
  • Asparagus adscendens Roxb.
  • Asparagus aethiopicus L.
  • Asparagus africanus Lam.
  • Asparagus aggregatus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus albus L.
  • Asparagus alopecurus (Oberm.) Malcomber & Sebsebe
  • Asparagus altiscandens Engl. & Gilg
  • Asparagus altissimus Munby
  • Asparagus angulofractus Iljin
  • Asparagus angusticladus (Jessop) J.-P.Lebrun & Stork
  • Asparagus aphyllus L. – szparag bezlistny[8]
  • Asparagus arborescens Willd. ex Schult. & Schult.f.
  • Asparagus aridicola Sebsebe
  • Asparagus asiaticus L.
  • Asparagus asparagoides (L.) Druce
  • Asparagus aspergillus Jessop
  • Asparagus azerbaijanensis Hamdi & Assadi
  • Asparagus baumii Engl. & Gilg
  • Asparagus bayeri (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus benguellensis Baker
  • Asparagus bequaertii De Wild.
  • Asparagus biflorus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus biradarii (Kamble) Kottaim.
  • Asparagus botschantzevii Vlassova
  • Asparagus botswanicus Sebsebe
  • Asparagus brachiatus Thulin
  • Asparagus brachyphyllus Turcz.
  • Asparagus breslerianus Schult. & Schult.f.
  • Asparagus buchananii Baker
  • Asparagus bucharicus Iljin
  • Asparagus burchellii Baker
  • Asparagus burjaticus Peschkova
  • Asparagus calcicola H.Perrier
  • Asparagus capensis L.
  • Asparagus capitatus Baker
  • Asparagus chimanimanensis Sebsebe
  • Asparagus clareae (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus cochinchinensis (Lour.) Merr.
  • Asparagus coddii (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus concinnus (Baker) Kies
  • Asparagus confertus K.Krause
  • Asparagus coodei P.H.Davis
  • Asparagus crassicladus Jessop
  • Asparagus curillus Buch.-Ham. ex Roxb.
  • Asparagus dauricus Fisch. ex Link
  • Asparagus declinatus L.
  • Asparagus deflexus Baker
  • Asparagus densiflorus (Kunth) Jessop – szparag Sprengera
  • Asparagus denudatus (Kunth) Baker
  • Asparagus devenishii (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus divaricatus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus drepanophyllus Welw. ex Baker
  • Asparagus duchesnei L.Linden
  • Asparagus dumosus Baker
  • Asparagus edulis (Oberm.) J.-P.Lebrun & Stork
  • Asparagus elephantinus S.M.Burrows
  • Asparagus equisetoides Welw. ex Baker
  • Asparagus exsertus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus exuvialis Burch.
  • Asparagus falcatus L. – szparag sierpowaty
  • Asparagus fallax Svent.
  • Asparagus fasciculatus Thunb.
  • Asparagus faulkneri Sebsebe
  • Asparagus ferganensis Vved.
  • Asparagus filicinus Buch.-Ham. ex D.Don – szparag paprociowaty
  • Asparagus filicladus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus filifolius Bertol.
  • Asparagus flagellaris (Kunth) Baker
  • Asparagus flavicaulis (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus fouriei (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus fractiflexus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus fysonii J.F.Macbr.
  • Asparagus gharoensis Blatt.
  • Asparagus glaucus Kies
  • Asparagus gobicus N.A.Ivanova ex Grubov
  • Asparagus gonoclados Baker
  • Asparagus graniticus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus greveanus H.Perrier
  • Asparagus griffithii Baker
  • Asparagus gypsaceus Vved.
  • Asparagus hajrae Kamble
  • Asparagus hirsutus S.M.Burrows
  • Asparagus homblei De Wild.
  • Asparagus horridus L.
  • Asparagus humilis Engl.
  • Asparagus inderiensis Blum ex Ledeb.
  • Asparagus intricatus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus juniperoides Engl.
  • Asparagus kaessneri De Wild.
  • Asparagus kansuensis F.T.Wang & Tang ex S.C.Chen
  • Asparagus karthikeyanii (Kamble) M.R.Almeida
  • Asparagus katangensis De Wild. & T.Durand
  • Asparagus khorasanensis Hamdi & Assadi
  • Asparagus kiusianus Makino
  • Asparagus kraussianus (Kunth) J.F.Macbr.
  • Asparagus krebsianus (Kunth) Jessop
  • Asparagus laevissimus Steud. ex Baker
  • Asparagus laricinus Burch.
  • Asparagus lecardii De Wild.
  • Asparagus ledebourii Miscz.
  • Asparagus leptocladodius Chiov.
  • Asparagus lignosus Burm.f.
  • Asparagus longicladus N.E.Br.
  • Asparagus longiflorus Franch.
  • Asparagus longipes Baker
  • Asparagus lycaonicus P.H.Davis
  • Asparagus lycicus P.H.Davis
  • Asparagus lycopodineus (Baker) F.T.Wang & Tang
  • Asparagus lynetteae (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus macowanii Baker
  • Asparagus macrorrhizus Pedrol, J.J.Regalado & López Encina
  • Asparagus madecassus H.Perrier
  • Asparagus mahafalensis H.Perrier
  • Asparagus mairei H.Lév.
  • Asparagus mariae (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus maritimus (L.) Mill.
  • Asparagus meioclados H.Lév.
  • Asparagus merkeri K.Krause
  • Asparagus microraphis (Kunth) Baker
  • Asparagus migeodii Sebsebe
  • Asparagus minutiflorus (Kunth) Baker
  • Asparagus mollis (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus monophyllus Baker
  • Asparagus mozambicus Kunth
  • Asparagus mucronatus Jessop
  • Asparagus multituberosus R.A.Dyer
  • Asparagus munitus F.T.Wang & S.C.Chen
  • Asparagus myriacanthus F.T.Wang & S.C.Chen
  • Asparagus natalensis (Baker) J.-P.Lebrun & Stork
  • Asparagus neglectus Kar. & Kir.
  • Asparagus nelsii Schinz
  • Asparagus nesiotes Svent.
  • Asparagus nodulosus (Oberm.) J.-P.Lebrun & Stork
  • Asparagus officinalis L. – szparag lekarski
  • Asparagus oligoclonos Maxim. – szparag nierozgałęziony
  • Asparagus oliveri (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus ovatus T.M.Salter
  • Asparagus oxyacanthus Baker
  • Asparagus pachyrrhizus N.A.Ivanova ex N.V.Vlassova
  • Asparagus palaestinus Baker
  • Asparagus pallasii Miscz.
  • Asparagus pastorianus Webb & Berthel.
  • Asparagus pearsonii Kies
  • Asparagus pendulus (Oberm.) J.-P.Lebrun & Stork
  • Asparagus penicillatus H.Hara
  • Asparagus persicus Baker
  • Asparagus petersianus Kunth
  • Asparagus plocamoides Webb ex Svent.
  • Asparagus poissonii H.Perrier
  • Asparagus prostratus Dumort.
  • Asparagus przewalskyi N.A.Ivanova ex Grubov & T.V.Egorova
  • Asparagus pseudoscaber Grecescu
  • Asparagus psilurus Welw. ex Baker
  • Asparagus punjabensis J.L.Stewart
  • Asparagus pygmaeus Makino
  • Asparagus racemosus Willd.
  • Asparagus radiatus Sebsebe
  • Asparagus ramosissimus Baker
  • Asparagus recurvispinus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus retrofractus L.
  • Asparagus richardsiae Sebsebe
  • Asparagus rigidus Jessop
  • Asparagus ritschardii De Wild.
  • Asparagus rogersii R.E.Fr.
  • Asparagus rottleri Baker
  • Asparagus rubicundus P.J.Bergius
  • Asparagus rubricaulis (Kunth) Baker
  • Asparagus sapinii De Wild.
  • Asparagus sarmentosus L.
  • Asparagus saundersiae Baker
  • Asparagus scaberulus A.Rich.
  • Asparagus scandens Thunb.
  • Asparagus schoberioides Kunth – szparag sodówkowaty
  • Asparagus schroederi Engl.
  • Asparagus schumanianus Schltr. ex H.Perrier
  • Asparagus scoparius Lowe
  • Asparagus sekukuniensis (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus setaceus (Kunth) Jessop – szparag pierzasty
  • Asparagus sichuanicus S.C.Chen & D.Q.Liu
  • Asparagus simulans Baker
  • Asparagus spinescens Steud. ex Schult. & Schult.f.
  • Asparagus squarrosus J.A.Schmidt
  • Asparagus stellatus Baker
  • Asparagus stipulaceus Lam.
  • Asparagus striatus (L.f.) Thunb.
  • Asparagus suaveolens Burch.
  • Asparagus subfalcatus De Wild.
  • Asparagus subscandens F.T.Wang & S.C.Chen
  • Asparagus subulatus Thunb.
  • Asparagus sylvicola S.M.Burrows
  • Asparagus taliensis F.T.Wang & Tang ex S.C.Chen
  • Asparagus tamariscinus N.A.Ivanova ex Grubov
  • Asparagus tenuifolius Lam. – szparag cienkolistny
  • Asparagus tibeticus F.T.Wang & S.C.Chen
  • Asparagus touranensis Hamdi & Assadi
  • Asparagus transvaalensis (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
  • Asparagus trichoclados (F.T.Wang & Tang) F.T.Wang & S.C.Chen
  • Asparagus trichophyllus Bunge – szparag włosowaty
  • Asparagus turkestanicus Popov
  • Asparagus uhligii K.Krause
  • Asparagus umbellatus Link
  • Asparagus umbellulatus Bresler – szparag baldaszkowy[8]
  • Asparagus undulatus (L.f.) Thunb.
  • Asparagus usambarensis Sebsebe
  • Asparagus vaginellatus Bojer ex Baker
  • Asparagus verticillatus L. – szparag okółkowy
  • Asparagus virgatus Baker
  • Asparagus volubilis (L.f.) Thunb.
  • Asparagus vvedenskyi Botsch.
  • Asparagus warneckei (Engl.) Hutch.
  • Asparagus yanbianensis S.C.Chen
  • Asparagus yanyuanensis S.C.Chen

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-12] (ang.).
  3. ↑ a b Aparagus L.. W: Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-01-21].
  4. ↑ a b Asparagus Tourn. ex L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-23].
  5. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 37, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 497. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 32. ISBN 978-83-925110-5-2.
  8. ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 86.

Media użyte na tej stronie

Starr 071024-9887 Asparagus densiflorus.jpg
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Asparagus densiflorus (leaves). Location: Maui, Enchanting Floral Gardens of Kula
Aceera Nederlandse asperge wit groen paars 363 2416.jpg
Autor: Aceera BV, Licencja: CC BY-SA 3.0
Aceera Nederlandse asperge wit groen paars
Asparagus plumosus.JPG
Autor: Tauʻolunga, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Asparagus plumosus with berries (unripe); {tāupoʻou} a weed in Tonga