Szparagowce

Szparagowce
Ilustracja
Szparag lekarski
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządliliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rządszparagowce
Nazwa systematyczna
Asparagales Bromhead
Edinburgh New Philos. J. 25: 132. Jul 1838
Paphiopedilum sukhakulii
Ixiolirion tataricum

Szparagowce (Asparagales Bromhead) – rząd roślin należących do klasy jednoliściennych. Wyróżnia się w jego obrębie 14 rodzin z ponad 1,1 tysiącem rodzajów i ponad 36,2 tysiącami gatunków, z czego 26 tysięcy należy do rodziny storczykowatych[2]. Szparagowce spotykane są na całym świecie, ale do obszarów o ich szczególnym zróżnicowaniu należy południowa Afryka (choć akurat storczykowatych tu jest niewiele)[2]. Należące tu rośliny to często geofity z owocami typu torebka i jagoda[3]. Do cech apomorficznych dla rzędu należy dolne położenie zalążni (u części linii rozwojowych nastąpił powrót do zalążni górnej) i równoczesna mikrosporogeneza, a dla wszystkich linii z wyjątkiem bazalnych storczykowatych (i nielicznymi wyjątkami, w których cecha zanikła) obecność fitomelatoniny w łupinie nasiennej nadającej nasionom ciemną, często czarną barwę[4].

Morfologia

Czosnek niedźwiedzi
Pokrój
Najczęściej byliny, rzadziej rośliny dwuletnie, pnącza, półkrzewy, krzewy i drzewa zimozielone lub zrzucające liście. Często z bulwą lub bulwocebulą, w wielu wypadkach też rośliny kseromorficzne. Pędy zwykle są nagie[5].
Liście
Skrętoległe, pojedyncze, całobrzegie (rzadko piłkowane), zwykle równowąskie, choć nierzadko też zróżnicowane na pozorną blaszkę liściową i ogonek liściowy. U nasady często z pochwą liściową (otwartą lub zamkniętą), zawsze bez przylistków[5].
Kwiaty
Rozwijają się na szczycie pędów, pojedyncze lub zebrane w różnego rodzaju kwiatostany, często złożone. Mają budowę promienistą lub grzbiecistą, listki okwiatu w dwóch okółkach po 3, rzadziej po 2, 5 lub 7, zwykle barwne i najczęściej zrośnięte mniej lub bardziej u nasady. Pręciki najczęściej w dwóch okółkach po 3, rzadziej jest ich mniej lub więcej, nitki są wolne lub zrośnięte, często przyrośnięte do listków okwiatu. Zalążnia powstaje zwykle z trzech zrośniętych owocolistków (rzadziej 2, 5 lub 7), jest dolna lub górna. Zalążków najczęściej jest od 1 do 50, ale bywa że są ich nawet miliony[5].
Owoce
Najczęściej torebki i jagody, rzadko orzechy, pestkowce, rozłupnie i skrzydlaki[5].

Systematyka

Tigridia pavonia

W dawniejszych systemach (np. Cronquista z 1981 r.) rząd ten nie pojawia się wcale, a przedstawiciele tej linii rozwojowej zaliczani byli zwykle do parafiletycznego w ówczesnym ujęciu rzędu liliowców Liliales i rzędu storczykowców Orchidales[6]. Późniejsze badania biochemiczne w zakresie serologicznych reakcji białek nasion i cytologiczne (obecność komórek śluzowych i rafidów) pozwoliły na wyodrębnienie tej grupy roślin w randze rzędu Asparagales np. w systemie Reveala (1999), Takhtajana (1997) i APG II (2003). Przy czym systemy wyróżniające drobne i liczne rodziny i rzędy (w tym system Takhtajana w wersji jeszcze z 2009) ujmowały rząd wąsko, odpowiadający współczesnemu ujęciu rodziny szparagowatych Asparagaceae[7]. W systemach APG rząd obejmował różne linie rozwojowe jednoliściennych ze storczykowatymi jako grupą bazalną. W systemie APG III (2009) klasyfikacja rzędu została uproszczona poprzez scalenie szeregu rodzin w taksony szerzej ujmowane. Liczba rodzin zmniejszyła się z 24 do 14[8]. Rodzina żółtakowate (Xanthorrhoeaceae) została powiększona o wcześniej wyodrębniane w randze rodzin złotogłowowe (Asphodeloideae) i liliowcowe (Hemerocallidoideae). Rodzina amarylkowate (Amaryllidaceae) została powiększona o agapantowe (Agapanthoideae) i czosnkowe (Allioideae). W końcu szparagowate (Asparagaceae) objęły w sumie 7 taksonów wcześniej wyodrębnianych jako osobne rodziny[9]. W systemie APG IV z 2016 wprowadzono tylko korektę w nomenklaturze zmieniając nazwę rodziny żółtakowate Xanthorrhoeaceae na złotogłowowate Asphodelaceae[10].

Pozycja rzędu w drzewie filogenetycznym jednoliściennych według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
←

tatarakowce Acorales




żabieńcowce Alismatales




Petrosaviales





pochrzynowce Dioscoreales



pandanowce Pandanales





liliowce Liliales




szparagowce Asparagales




arekowce Arecales




wiechlinowce Poales




komelinowce Commelinales



imbirowce Zingiberales











Podział i powiązania filogenetyczne rodzin szparagowców według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
szparagowce

storczykowate Orchidaceae





Boryaceae




Blandfordiaceae




Lanariaceae




asteliowate Asteliaceae



przyklękowate Hypoxidaceae









Ixioliriaceae



Tecophilaeaceae





Doryanthaceae




kosaćcowate Iridaceae




Xeronemataceae




złotogłowowate Asphodelaceae




amarylkowate Amaryllidaceae



szparagowate Asparagaceae










Rząd szparagowce w wąskim ujęciu w systemie Takhtajana (2009)[7]

W systemie Takhtajana rząd odpowiada ujęciu szeroko ujmowanej rodzinie szparagowatych Asparagaceae z systemów APG, a wyróżniane w jego obrębie rodziny odpowiadają częściowo tamtejszym podrodzinom[7]<[2].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  2. ↑ a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  3. ↑ Cole T.CH. i inni, Filogeneza roślin okrytozalążkowych – Systematyka Roślin Kwiatowych, Polskie tłumaczenie/Polish version of (2018) Angiosperm Phylogeny Poster – Flowering Plant Systematics, 2018.
  4. ↑ Michael G. Simpson, Plant systematics, wyd. 2nd ed, Burlington, MA: Academic Press, 2010, s. 213–216, ISBN 978-0-12-374380-0, OCLC 651153667.
  5. ↑ a b c d Jan Thomas Johansson: Iridales Raf.. W: The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. [dostęp 2021-02-05].
  6. ↑ Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1189–1190. ISBN 0-231-03880-1.
  7. ↑ a b c Armen Takhtajan: Flowering Plants. 978-1-4020-9608-2: Springer, 2009, s. 630.
  8. ↑ Angiosperm Phylogeny Group (2009). An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III. Botanical Journal of the Linnean Society 161: 105-121.
  9. ↑ Chase, Mark W. i Reveal, James L. A phylogenetic classification of the land plants to accompany APG III. „Botanical Journal of the Linnean Society 161, 2”, s. 122–127, październik 2009. DOI: 10.1111/j.1095-8339.2009.01002.x. 
  10. ↑ The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385. 

Media użyte na tej stronie

Daslook (Allium ursinum) 26-04-2020. (actm.) 01.jpg
Autor: Agnes Monkelbaan, Licencja: CC BY-SA 4.0
Allium ursinum ramsons. Small flowers and flower buds.
Location: The Famberhorst nature reserve is an important link in the ecological connection (green axis) between the Frisian lakes, the historic windbreak Omkromte, the nature reserve and park The Famberhorst Heremastate in Joure.