Szprotawa

Szprotawa

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Plac ewangelicki
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	żagański
Gmina	Szprotawa
Prawa miejskie	przed 1260
Burmistrz	Mirosław Gąsik
Powierzchnia	10,95 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	11 711[1] 1069,5 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 68
Kod pocztowy	67-300
Tablice rejestracyjne	FZG
Położenie na mapie gminy Szprotawa Szprotawa
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Szprotawa
Położenie na mapie województwa lubuskiego Szprotawa
Położenie na mapie powiatu żagańskiego Szprotawa
51°34′00″N 15°32′12″E/51,566667 15,536667
TERC (TERYT)	0810074
SIMC	0988603
Urząd miejski ul. Rynek 45 67-300 Szprotawa
Strona internetowa

Szprotawa (łac. Sprottavia, niem. Sprottau) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie żagańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szprotawa. Położone nad Bobrem i Szprotawą.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Szprotawa liczyła 11 711 mieszkańców^[1].

Miasto jest ośrodkiem przemysłowo-usługowym. Zlokalizowany jest tu m.in. przemysł betoniarski, metalowy i spożywczy.

Położenie

Szprotawa leży w południowej części województwa lubuskiego. Miasto usytuowane jest w odległości 50 km od Zielonej Góry, 26 km od autostrady A4, 60 km od granicy polsko-niemieckiej, 140 km od Wrocławia i 160 km od Poznania.

Pod względem historycznym Szprotawa leży na Dolnym Śląsku^[2].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 10,95 km²^[3].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zielonogórskiego.

Nazwa

Szprotawa wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie^[4]

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sprotavia^[5][6]. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Sprotavia wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1312 roku wydanym w Głogowie^[7].

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Sprotta, Sprottavia^[8]. Szwajcarski kartograf i geograf Mateusz Merian w swoim dziele „Topographia” wydanym w roku 1650 podaje zgermanizowaną formę nazwy miejscowości: „Sprottau” z informacją, że „jej nazwa jest polska, a oznacza miejsce, na którym wiele pniaków i krzaków wykarczowano, by mieszkania na nich pobudować”, (niem. „Ihr Nam ist Polnisch und bedeutet einen Ort da man viel Dörner und Gesträuch außgerottet und Wohnungen darauf gebauet hat.”)^[9][10]

W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jako Szprotawa^[4]. Nazwę Sprotawa w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[11]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec wieku XIX podaje polską nazwę miejscowości Szprotawa, zlatynizowaną Sprottavia oraz dwie niemieckie – Sprotaw i Sprottau^[12].

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[13].

Historia

(c) vorwerk / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Pomnik spotkania Ottona III z Bolesławem Chrobrym w Iławie – Szprotawie

Najwcześniejsze dzieje Szprotawy owiane są tajemnicą. Przekaz kronikarza Thietmara pod datą 1000 wymienia osadę plemienia Dziadoszyców zwaną Ilva bądź Ilua. Niektórzy widzą w nim dzisiejszą Iławę, dzielnicę Szprotawy^{[14][15][16][17][18][19][20]}, inni – Iłowę (niem. Halbau)^[21][22][23]. To w tym miejscu doszło w roku 1000 do spotkania Bolesława Chrobrego z cesarzem Ottonem III, który podążał na zjazd w Gnieźnie. Spotkanie władców upamiętnia pomnik usytuowany na rogatkach miasta. W grudniu 2008 przeprowadzono sondażowe prace archeologiczne na wzgórzu w centrum tamtejszego parku pod kierunkiem Mariusza Łesiuka, jednakże jednoznacznie nie potwierdziły one, by znajdowało się tam średniowieczne grodzisko z X wieku^[24]. Przywilej lokacyjny na prawie średzkim otrzymała Szprotawa ok. 1260 roku z rąk księcia Konrada Głogowskiego, który otoczył również miasto murami miejskimi^[10]. Gród leżał na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych m.in. przy tzw. Niskim Trakcie, szybko otrzymał liczne przywileje m.in. prawo mili i wolny targ solą^[25], co sprzyjało szybkiemu rozwojowi osady. Najprężniej rozwijało się sukiennictwo, miejscowe sukno eksportowano do Frankfurtu, Szczecina i do Polski. Znacznych dochodów przysparzało cło pobierane od bydła pędzonego z Polski do Niemiec oraz handel żelazem wytapianym w miejskich kuźnicach^[25]. W czasach największej świetności Szprotawa była siedzibą Piastów głogowskich, a od 1331 pod zwierzchnictwem Czech, w 1407 zyskała prawo bicia własnej monety. W 1473 spłonęła cała zabudowa miejska razem z zamkiem, od listopada 1488 do stycznia 1489 miasto było oblegane przez wojska węgierskie Macieja Korwina^[25]. W II połowie XV wieku stanowiła lenno węgierskie, zaś na przełomie XV i XVI wieku zarządzali tymi terenami polscy królewicze Jan I Olbracht i Zygmunt. W 1506 miasto ponownie dostało się pod zwierzchnictwo czeskie, od 1526 do 1724 było we władaniu Habsburgów, a następnie Prus. W 1552 w wyniku epidemii zmarło 1400 z 2000 mieszkańców. Wojna trzydziestoletnia doprowadziła miejskie finanse do ruiny. Na początku XVIII w. kondycja kasy miejskiej znacznie się poprawiła, w 1732 rada miasta nabyła nowe majątki rycerskie. Szprotawa posiadała 10 290 ha ziemi, w tym 7500 ha terenów leśnych^[25]. W 1746 miasto znalazło się w rękach królów czeskich pochodzących z dynastii Jagiellonów^[26]. Od początku XVIII nastąpił znaczny rozwój manufaktur, a w kolejnym stuleciu przemysłu m.in. metalurgicznego. W 1846 uruchomiono linię kolejową łączącą Szprotawę z Głogowem i Żaganiem, co przyniosło poniesienie rangi miasta oraz otwarcie drogi zbytu towarów. W 1897 rozpoczęła pracę gazownia miejska, a do 1936 większą część miasta objęto siecią wodociągów i kanalizacji. W 1932 do powiatu szprotawskiego przyłączono znaczną część powiatu żagańskiego, nowy powiat zajmował obszar 1464 km i był największy w rejencji legnickiej, miało to niebagatelny wpływ na wzrost znaczenie miasta^[25].

Podczas II wojny światowej istniały tu dwa obozy robocze dla jeńców radzieckich, podlegały one obozowi w Żaganiu. W 1945 w ramach ofensywa dolnośląskiej wojska Armii Czerwonej dotarły do Szprotawy. Po walkach z oddziałami niemieckimi miasto zdobył 13 lutego 1945 10 Gwardyjski Korpus Pancerny z 4 Gwardyjskiej Armii Pancernej oraz wojska 13 Armii należące do 1 Frontu Ukraińskiego^[27]. Po wojnie w al. Niepodległości wzniesiono Pomnik Braterstwa Broni^[28]. Substancja miejska została zniszczona w 50-55%. Do 1947 wysiedlono za Odrę przedwojennych mieszkańców pochodzenia niemieckiego. Powstały Dolnośląskie Zakłady Odlewnicze, fabryka mebli, zakłady dziewiarskie, garbarskie i wytwórnia świec^[29]. W latach 1946–1975 Szprotawa była stolicą powiatu^[25].

Demografia

Źródło:^{[30][31][32][33]} Według danych z 31 grudnia 2014 r. miasto miało 12 252 mieszkańców^[34].

• Piramida wieku mieszkańców Szprotawy w 2014 roku^[33].

Zabytki

Gotycki kościół pw. Wniebowzięcia NMP

Renesansowy ratusz na szprotawskim rynku

Kościół ewangelicki Zbawiciela (XVIII – XIX w.) powstały na fundamentach zamku książęcego

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[35]:

• miasto
• kościół parafialny pod wezwaniem pw. Wniebowzięcia NMP, XIII/XIV wieku, XV-XVII wieku
• kościół ewangelicki pod wezwaniem Zbawiciela, z 1747 roku, 1825 roku, powstały na fundamentach średniowiecznego zamku książęcego
• klasztor magdalenek, pl. Kościelny 2, z XVII wieku
• cmentarz żydowski, ul. Kraszewskiego, z połowy XIX wieku
• mury obronne, z XIV wieku
  • baszta przy kościele ewangelickim
  • brama Żagańska – miejska, siedziba Muzeum Ziemi Szprotawskiej im. dr. Felixa Matuszkiewicza, ul. Muzealna, z XIV wieku, 1480 roku
• ratusz, z lat 1583-1586, w XVII-XIX wieku
• dom, pl. Ewangelicki 1, z XVI/XVII wieku, w 1840 roku
• szkoła ewangelicka, pl. Ewangelicki 2, z 1773 roku
• dom, pl. Ewangelicki 3
• dom, ul. Konopnickiej 13, z 1899 roku, w 1904 roku
• szkoła katolicka, pl. Kościelny 4, z 1598 roku, XVIII wieku /XIX wieku
• dom, pl. Kościuszki 9, z XVIII wieku
• dom, obecnie Biblioteka Miejska, ul. Niepodległości 16, z końca XIX wieku
• domy, ul. Odrodzenia 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13
• dom, ul. Muzealna 2/3, z XVIII wieku -XIX wieku
• budynki w zespole rzeźni, ul. Sobieskiego
• ubojnia, z lat 1888-89
• chłodnia i aparatownia, z 1909 roku
• budynek administracyjno-mieszkalny, z lat 1888-89

Szprotawa – Iława

• kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja, z połowy XIII wieku, XVI-XIX wieku
• dzwonnica-brama

Szprotawa – Puszczyków

• kościół parafialny pod wezwaniem Zbawiciela Świata, z połowy XIV wieku, XIX wieku
• cmentarz przykościelny

Dzielnice i osiedla Szprotawy

Osiedle mieszkaniowe powstałe na terenie szprotawskich koszar (2007 r.)

Terytorium miasta Szprotawa nie jest prawnie podzielone na dzielnice i osiedla (art. 5 ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku). Jednak mimo to w mieście istnieje podział poszczególnych jego części ze względów historycznych i położenia geograficznego. Nazwy dzielnic i osiedli są nazwami zwyczajowymi, które używane są powszechnie przez mieszkańców.

Dzielnice:

• Śródmieście (Centrum)
• Zabobrze (Os. Piastowskie, Puszczyków, Komarów)
• Iława (Sowiny)

Osiedla mieszkaniowe:

• Osiedle Słoneczne (dzielnica Śródmieście)
• Osiedle B. Chrobrego (dzielnica Śródmieście)
• Osiedle T. Kościuszki (dzielnica Śródmieście)
• Osiedle Piastowskie (osiedle domków jednorodzinnych na Zabobrzu)
• Osiedle Koszary (dzielnica Śródmieście)

Rozwój i przyszłość

W przyszłości planuje się przyłączenie pobliskich wsi (m.in. Henryków, Nowa Kopernia, Wiechlice-Lotnisko, Dziećmiarowice) do miasta.

Szprotawa posiada strefę inwestycyjną o powierzchni 200 ha, w tym część należy do Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Invest-Park w ramach podstrefy Szprotawa. Znajduje się ona w większości na terenie dawnego radzieckiego lotniska wojskowego Szprotawa-Wiechlice. Dzięki utworzeniu strefy miasto ma szansę na nowe miejsca pracy i dalszy rozwój.

Przyroda

Parki miejskie i skwery

Park Göpperta

Ogród jordanowski – zabytkowy park w centrum miasta nad rzeką Szprotawa

Skwer Matuszkiewicza

Skwer Czytelników

Cypel miejski u ujścia Szprotawy (po prawej) do Bobru, teren spacerowy i kajakarski.

Paleopark Szprotawa przy ul. Niepodległości

Skrzydłorzech kaukaski w Szprotawie (pomnik przyrody) w 2021

• Dąb Chrobry
• Dąb Śniadaniowy
• Dąb Kotwicza
• Dąb Henryk w Henrykowie
• Rezerwat przyrody Buczyna Szprotawska
• Ostoja przyrody Bunkrowe Wzgórza
• Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Park Słowiański
• Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Potok Sucha (dopływ Szprotawy)
• Bory Szprotawskie
• Bory Dolnośląskie
• Parki miejskie
• Stawy Bobrowickie
• Flins (pomnik przyrody)
• Dąb Blaszak
• Skrzydłorzech kaukaski (pomnik przyrody)

Transport

Drogi krajowe i wojewódzkie przebiegające przez Szprotawę

• Droga krajowa nr 12 przebiegająca m.in. przez Kalisz, Radom czy Lublin,
• Droga wojewódzka nr 297 przebiegająca od Nowej Soli do Pasiecznika m.in. przez Bolesławiec.

Ważniejsze drogi krajowe przebiegające w pobliżu Szprotawy

• Autostrada A4 (węzeł Krzyżowa z A18) – 30 km od Szprotawy,
• Autostrada A18 (węzeł Golnice z DW297) – 26 km od Szprotawy,
• Droga ekspresowa S3 (węzeł Nowe Miasteczko) – 20 km od Szprotawy.

Linia kolejowa

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 14 Łódź Kaliska – Forst (odcinek Żagań – Głogów).

Transport publiczny

Szprotawa aktualnie ma względnie dobrze rozwinięty transport publiczny.

We wrześniu 2019 roku została uruchomiona komunikacja gminna, która obejmuje aktualnie 3 linie:

• 1 – do Leszna Górnego (na stację PKP)
• 18 do Żagania (w weekendy)
• 100 – do Zielonej Góry

Operatorem wszystkich linii jest Przedsiębiorstwo Transportowe Romex.

Ponadto organizowane są kursy komercyjne linii 18 do Żagania w dni robocze, obsługuje je Miejski Zakład Komunikacyjny w Żaganiu. Funkcjonuje również komunikacja regionalna innych przewoźników, oraz sieć otwartych przewozów szkolnych.

Ze względu na położenie miasta przy drodze krajowej nr 12 oraz drodze wojewódzkiej nr 297, swoje przystanki ma tu kilka autobusów dalekobieżnych np. do Jeleniej Góry, Karpacza, Szczecina i Koszalina.

Głównym węzłem komunikacji regionalnej i dalekobieżnej jest Szprotawski Dworzec Autobusowy przy ul. Kolejowej, natomiast ruch miejski i podmiejski koncentruje się na przystanku Szprotawski Dom Kultury na pl. Mickiewicza. Skromy ruch międzynarodowy odbywa się na przystanku przy pl. Komuny Paryskiej.

Klimat (1979–2013)

Sport

Kluby sportowe

• Klub Sportowy „Sprotavia” Szprotawa – klub piłkarski założony w 1946 roku.
• KS Szprotavia Szprotawa – sekcja koszykówki dziewcząt
• Akayama Szprotawa – klub ju-jitsu
• ULKS Uczniak Szprotawa – lekka atletyka, tenis stołowy
• UKS Jedynka Szprotawa – sekcja siatkówki

Obiekty sportowe

• Stadion Miejski w Szprotawie
• Hala sportowa przy Gimnazjum nr 1
• Sala sportowa OSiR

Wspólnoty wyznaniowe

Cerkiew greckokatolicka Przemienienia Pańskiego

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Andrzeja Apostoła
  • parafia Wniebowzięcia NMP
• Kościół polskokatolicki:
  • parafia Zbawiciela Świata
• Kościół greckokatolicki:
  • parafialna cerkiew Przemienienia Pańskiego
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • zbór w Szprotawie, ul. Nowa 7
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Szprotawa (Sala Królestwa ul. Koszarowa 2B)^[37].

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Gevelsberg
• Spremberg^[38]
• Humań^[39]

Honorowi obywatele miasta

• Heinrich Göppert (1863)
• Klaus Hänsch
• Aleksander Kwaśniewski
• Klaus Solmecke, były burmistrz miasta partnerskiego Gevelsberg w Niemczech
• Wadim Tyszkiewicz – były burmistrz Nowej Soli, aktualnie senator

Lokalne produkty tradycyjne

• Ocet jabłkowo-miodowy, produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w dniu 2016-01-19 w kategorii Inne w woj. lubuskim^[40]
• Miodowa musztarda z dyni, produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w dniu 2016-11-04 w kategorii Warzywa i owoce w woj. lubuskim^[41]
• Ziołomiód pokrzywowy, produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w dniu 2015-01-26 w kategorii Inne w woj. lubuskim^[42][43].

Zobacz też

• powiat szprotawski
• Flins
• Obóz jeniecki Szprotawa
• Lotnisko Szprotawa
• kościół Bożego Ciała w Szprotawie
• Szprotawa (stacja kolejowa)
• Gród Chrobry w Szprotawie
• Towarzystwo Bory Dolnośląskie im. Klausa Haenscha z siedzibą w Szprotawie
• Szprotawski Park Kamiennych Drogowskazów

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Szprotawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 33 .