Szreńsk

Szreńsk
	wieś
	; Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	mławski
Gmina	Szreńsk
Liczba ludności (2011)	1164
Strefa numeracyjna	23
Kod pocztowy	06-550
Tablice rejestracyjne	WML
SIMC	0127953
	Położenie na mapie gminy Szreńsk Szreńsk
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Szreńsk
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Szreńsk
	Położenie na mapie powiatu mławskiego Szreńsk
	53°00′43″N 20°07′17″E/53,011944 20,121389

Artykuł	53°0′43″N 20°7′17″E
- błąd	38 m
WD	53°1'0.1"N, 20°7'0.1"E, 53°0'N, 20°9'E
- błąd	14 m
Odległość	648 m

Nagrobek Feliksa Srzeńskiego

Pieta ze Szreńska

Stara zabudowa drewniana w centrum

Szreńsk – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie mławskim, w gminie Szreńsk^[4]^[5], na Mazowszu, nad rzeką Mławką. Siedziba gminy Szreńsk oraz rzymskokatolickiej parafii św. Wojciecha. Dawniej prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1383 roku położone było w XVI wieku w województwie płockim^[6], zdegradowane w 1869 roku^[7]. Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Mostowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.

Szreńsk leży 20 km na pd.-za. od Mławy i ok. 100 km na pn.-za. od Warszawy. Jest stolicą historycznej krainy ziemi zawkrzeńskiej.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa w Szreńsku pochodzą z przełomu IX i X wieku, w tym czasie w rozlewisku rzek Mławki i Szronki powstał gród otoczony wałami ziemno-kamiennymi. Prawdopodobnie gród powstał po przeniesieniu osadnictwa z lewego, położonego wyżej brzegu rzeki Mławki. Był to ośrodek dużego okręgu grodowego. Gród wielokrotnie był niszczony co było związane z jego lokalizacją na terenach granicznych z Prusami. W wieku XII, najprawdopodobniej za panowania Bolesława Krzywoustego, gród został powiększony, wzmocniony przez podwyższenie wałów a wokół niego wyrosła osada i w takim kształcie Szreńsk przetrwał następne 100 lat do najazdu Prusów, gdy został ponownie zniszczony. Odkryte w wyniku badań archeologicznych zabytki wskazują, że mieszkańcy grodu zajmowali się garncarstwem, kowalstwem, hodowlą bydła i rolnictwem. W wieku XIII Szreńsk został ponownie odbudowany. Po raz pierwszy w źródłach pisanych Szreńsk pojawia się w 1240 roku. Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim Szreńskowi nadał Siemowit IV w roku 1383 w Płońsku, w tym samym dokumencie potwierdza wcześniejsze nadanie Szreńska Stanisławowi Gradowi z Kowalewa, który zmienia nazwisko na Szreński i w rękach rodu Szreńskich pozostaje Szreńsk przez 170 lat. W pierwszej połowie XVI wieku Feliks Srzeński, ostatni z rodu, w miejscu dawnego grodziska wybudował okazały zamek obronny, z murami obwodowymi, czterema basztami, budynkiem mieszkalnym i budynkiem bramnym oraz kaplicą, przebudował kościół parafialny (1531 zakończenie budowy). Kościół bez większych zmian przetrwał do dzisiaj i stanowi perłę późnego gotyku północnego Mazowsza. W 1554 Szreńsk przeszedł na własność biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego. W 1656 miasto zajęli Szwedzi, a na zamku stacjonował szwedzki garnizon. Na około trzy tygodnie przed bitwą pod Warszawą do Szreńska przybył z wizytacją oddziałów Karol X Gustaw. W latach 1768-1771 zamek w Szreńsku wykorzystywali Konfederaci barscy pod dowództwem Józefa Sawy Calińskiego, który ranny w bitwie pod Szreńskiem 26 kwietnia 1771, dostał się do niewoli rosyjskiej. Po II rozbiorze Polski Szreńsk wszedł w skład Prus, a jego właścicielem został Karol Ludwik Erhard Knobloch, na którego polecenie zostały rozebrane gotyckie fortyfikacje zamku, a część mieszkalną przebudowano na klasycystyczną rezydencję, m.in. dobudowując jeden trakt od zachodu. Pałac przetrwał do pożaru w 1948 r., obecnie pozostaje w ruinie. W roku 1869 Szreńsk stracił prawa miejskie, a wniosek o ich przywrócenie został w 2020 odrzucony z uwagi na sprzeciw mieszkańców i rolniczy charakter miejscowości^[8].

Zabytki

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Szreńsku – XVI-wieczny gotycki kościół z cegły gotyckiej z widocznym wzorem zendrówki, prezbiterium jest sklepione świetnie zachowanym sklepieniem gwiaździstym a kaplica Św. Anny kryształowym.
- renesansowy nagrobek Feliksa Srzeńskiego wykonany z piaskowca prawdopodobnie w latach 1546-1548
- drewniana gotycka rzeźba tzw. Pietà ze Szreńska wykonana w latach 1430-1440
- wmurowany w prezbiterium portret trumienny nieznanego szlachcica.
Mur ceglany otaczający kościół zbudowany w XVI w. Cechą charakterystyczną muru są nisze po jego wewnętrznej stronie.
Dzwonnica drewniana z końca XVIII w.
Kaplica cmentarna z drugiej polowy XIX w.
W centrum Szreńska znajduje się skwerek, w którego środku leży duży kamień. Na nim wisi herb Szreńska. Na skwerze znajduje się również flaga Unii Europejskiej i flaga Polski.
Tablica pamiątkowa na środku rynku w miejscu dawnego ratusza.
Ruiny zamku (przebudowanego w pocz. XIX w. na rezydencję - pałac), oficyny dworskiej i park zamkowy. Pałac eksploatowany po 1945 r. jako szkoła, spłonął w 1948 r., nieodbudowany - pozostaje w ruinie

Kościół parafialny pw. św. Wojciecha i NMP, XVI-XVIII, (nr rej.: A-118 z 23.03.1962^[9])
- Drewniana dzwonnica
Kaplica cmentarna pw. św. Barbary, ul. Żuromińska, 1886 (nr rej.: A-1203 z 20.08.2013^[9])
Zespół zamkowy, XVI, XIX, (nr rej.: A-87 z 6.08.1959^[9])
- Zamek (ruina)
- Wozownia (ruina)
- Park
Dom, Rynek, XVIII (nie zachowany), (nr rej.: 667/62 z 12.04.1962 ^[9])
Wiatrak koźlak, ul. Wiatraczna 12, XIX, (nr rej.: A-333 z 16.11.1998^[9])

Przypisy

↑ Wieś Szreńsk w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-10-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-09-26].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1258 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 188.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76-77.
↑ Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 63 [dostęp 2015-10-07] .

Bibliografia

Marek Piotrowski, Szreńsk - miasto zapomniane, Warszawa 1986, wyd. Społeczny komitet obchodów 600-lecia Szreńska, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta, Ciechanowskie Towarzystwo Naukowe, ISSN 0208-8894
Katalog Zabytków Sztuki, Zesz. 9. Mława i okolice (d. pow. mławski), opr. I. Galicka, H. Sygietyńska i M. Kwiczala, 1985

Zobacz też

Stary cmentarz żydowski w Szreńsku
Nowy cmentarz żydowski w Szreńsku

Linki zewnętrzne

Szreńsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 45 .

[pwl-1] Wieś Szreńsk w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-10-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[nsp-2] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-09-26].

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1258 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-5] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[6] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 188.

[7] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76-77.

[8] Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy

[REJESTR-9] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 63 [dostęp 2015-10-07] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Wsie	Bielawy Doziny Grądek Kobuszyn Krzywki-Bośki Krzywki-Piaski Kunki Liberadz Ługi Miączyn Duży Miączyn Mały Miłotki Mostowo Nowe Garkowo Ostrów Pączkowo Proszkowo Przychód Rochnia Sławkowo Stare Garkowo Szreńsk Wola Proszkowska Złotowo
Kolonie	Przychód Stołowo
Osada	Gryty

Przynależność wojewódzka	gubernia płocka (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Kuczbork (do 1870) Mława Radzanów (do 1870) Szreńsk (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Dąbrowa (do 1954) Dębsk (do 1954) Iłowo-Osada (od 1973) Kosiny (Stare) (do 1954) Mława (do 1954) Mostowo (do 1954) Niechłonin (do 1954) Radzanów (od 1973) Ratowo (do 1954) Rozwozin (do 1954) Stupsk Szczepkowo (do 1954) Strzegowo-Osada (od 1973) Szreńsk (od 1973) Szydłowo (od 1973) Turza (Mała) Unierzyż (do 1954) Wieczfnia Kościelna (od 1973) Wiśniewo (od 1973) Zielona (do 1954) Zieluń (do 1954)
Gromady (1954–72)	Białuty (← 1956–57) Bogurzyn (1954–61) Bońkowo Podleśne (1954–59) Chmielewo Wielkie (1954–59) Chromakowo (1954–55 →) Dąbrowa (1954–61) Dębsk (1954–59) Dłutowo (1954–55 →) Dobrogosty (← 1956–61 (→)) Garlino-Komonino (← 1956–59) Gościszka (1954–55 →) Iłowo (← 1956–72) Janowiec Kościelny (1954 →) Konopki (1954–72) Kowalewko (1954–59) Kowalewko (1961–72) Krzywki-Bratki (1954–55 →) Kuczbork Osada (1954–55 →) Liberadz (1959–72) Lipowiec Kościelny (1954–72) Lubowidz (1954–55 →) Łomia (1954–59) Niechłonin (1954–55 →) Nosarzewo Borowe (1959–72) Nowawieś / Nowa Wieś (1954 →) Piegłowo (1954–59) Raczyny (1954–55 →) Radzanów (1954–72) Rochnia (1954–59) Rumoka (1954–59) Rydzyn Szlachecki (1954–59) Sarnowo (1954–55 →) Sinogóra (1954–55 →) Strzegowo-Osada (1954–72) Stupsk (1954–72) Szczepkowo Borowe (1954 →) Szreńsk (1954–72) Szydłowo (1954–72) Turza Mała (1954–72) Unierzyż (1954–59) Uniszki Zawadzkie (1954–72) Wieczfnia Kościelna (1954–72) Windyki (1954–59) Wiśniewo (1954–72) Wyszyny Kościelne (1954–59) Zielona (1954–55 →) Zieluń-Osada (1954–55 →) Żurominek (1954–61)

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne