Szreniawa (herb szlachecki)
Herb Szreniawa | |
Typ herbu | |
---|---|
Zawołanie | Śreniawa, Ocele |
Alternatywne nazwy | Ocele, Śrzeniawa, Śrzeniawita, Śrzeniewita[1] |
Pierwsza wzmianka |
Szreniawa – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Śreniawa i Ocele[1]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[2]. Szreniawa jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku[3].
Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej, łęczyckiej, radomskiej i kaliskiej[1]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Szreniawa, należy wymienić Kmitów[4] i Kwileckich[5].
Szreniawy używał też Wacław Potocki[6].
Opis herbu
Opis historyczny
Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco[7]:
Srzenyawa, fluvius polonicus, cruce signatus in parte superiori, in campo rubeo, a quo domus ipsa denominacionem accepit, ex Polonica gente ducens ortum. Cuius viri in bilem proni, in tibiis ulcerosi et canum, venacionum studiosi.
Po przetłumaczeniu:
Szreniawa, rzeka polska krzyżem naznaczona w wyższej części, w polu czerwonym, od której sam dom otrzymał swoją nazwę, wywodzący się z narodu polskiego. Mężowie tego rodu skłonni do gniewu, gardzący muzyką, rozmiłowani w polowaniach i psach.
Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Bartosza Paprockiego, Szymona Okolskiego i Marcina Bielskiego, opisuje herb[8]:
Rzeka biała w polu czerwonem na ukos, czyli jak w przewrócone, płynąca, na hełmie Lew bez korony, między dwiema trąbami myśliwymi, u każdej z nich cztery dzwonki wiszą. (...). Jedni go familianci tak zażywają, że na wierzchu rzeki kładą krzyż (...).
Opis współczesny
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:
Na tarczy w polu czerwonym krzywaśń srebrna, zaćwieczonym u góry krzyżem kawalerskim.
W klejnocie samo Lwia głowa na wprost, między dwoma rogami myśliwskimi z dzwonkami sokolimi złotymi.
Labry herbowe czerwone, podbite srebrem.
Geneza
Najwcześniejsze wzmianki
- 1359 – w lasach Płoniny na Wołoszczyźnie, w klęsce poniesionej przeciwko armii mołdawskiej, chorągiew Szreniawitów miała wpaść w ręce nieprzyjacielskie[9].
- 1371 oraz 1376 – pieczęć Jana Kmity z Wiśnicza, starosty ruskiego[10]. Jego herbem pieczętować się zaczęli rycerze z jego drużyny. Takim przykładem jest pieczęć z 1396 roku z herbem Szreniawa Klemensa Kurowskiego, kasztelana żarnowskiego.
- 1403 – najstarsza zachowana zapiska sądowa[10].
- 1413 – w wyniku unii horodelskiej herb został przeniesiony na Litwę[11].
Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz[12].
Herbowni
Lista Tadeusza Gajla
Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[13]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla[14] (296 nazwisk[15]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Świnka. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Świnka[15]:
Tadeusz Gajl, Herbarz Polski |
Pozostałe nazwiska
Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwiskach Aniszewski i Hranicki[16].
Odmiany
Geneza
Fresk średniowiecznej wersji herbu Szreniawa w Kaplicy Trójcy Świętej w Lublinie
Obraz przedstawiający Łukasza Kwileckiego, z herbem Szreniawa i trzema innymi herbami
Herb Szreniawa z łękawicą na płycie nagrobnej Adama Wzdowskiego przy kościele w Zmiennicy (1539)
Szreniawa na krakowskim Collegium Novum
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie
Przypisy
- ↑ a b c Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 168, ISBN 83-7391-166-9 .
- ↑ Długosz 1885 ↓, s. 24.
- ↑ Władysław Semkowicz (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VII, Lwów: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1926, s. 211 .
- ↑ Niesiecki 1840 ↓, s. 125–129.
- ↑ Niesiecki 1841 ↓, s. 263–264.
- ↑ Wacław Grad-Potocki z Potoka h. Śreniawa, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-05-23] .
- ↑ Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
- ↑ Marek Minakowski , herb Śreniawa (t. 8 s. 468-472), wielcy.pl [dostęp 2021-06-03] .
- ↑ Jan Długosz: Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, ks. IX. Kraków: 1867-1870, s. 259.
- ↑ a b Andrzej Kulikowski: Wielki herbarz rodów polskich. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 298-300. ISBN 83-7391-523-0.
- ↑ Unia w Horodle (1413), histmag.org, s. 2 [dostęp 2021-06-03] .
- ↑ Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
- ↑ Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
- ↑ a b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Łyczkowski ↓.
Bibliografia
- Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27 .
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. V, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1840, s. 479 .
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. X & XI, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1845, s. 719 .
- Tadeusz Gajl, Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252 .
Linki zewnętrzne
- Tadeusz Gajl: Nazwiska (pol.). gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20].
- Jury Łyczkowski: Herby szlachty litwińskiej (pol.). lyczkowski.net. [dostęp 2021-09-20].
- Dzieje zasobu (pol.). agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20].
Media użyte na tej stronie
Autor: Zygmunt Celichowski (1845-1923), Jan Długosz (1415-1480), Licencja: CC0
Zygmunt Celichowski,"Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego", wyd. Z. Celichowski, Poznań 1885.
(c) Hans A. Rosbach/CC-BY-SA 3.0
Fresco on the north wall of the choir in Trinity Chapel in Lublin. The Szreniawa coat of arms.
Autor: Family Saloff-Coste, Licencja: CC BY-SA 3.0
Chevalière de la famille Saloff (les Saloff de la Volga). Les Saloff de la région de Kaluga en ont une différente.
Autor:
Wykorzstano:
- POL COA Bronic.svg autorstwa Bastiana i WarXa, którzy opierali się na pracy Pana Tadeusza Gajla]
- Image:Herb Szreniawa.PNG autorstwa Tadeusza Gajla
- Image:Cross-Pattee-Heraldry.svg
Polski herb szlachecki Bieliny (Byliny)
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape przez Avalokitesvara ., Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb szlachecki Drużyna
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape przez Avalokitesvara ., Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb szlachecki Szreniawa
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape przez Avalokitesvara ., Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb szlachecki Arumowicz
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 4.0
Herb „Szreniawa” na fasadzie Collegium Novum w Krakowie. 2019
Autor: Grzegorz Filak, uploaded by CLI., Licencja: CC BY-SA 3.0
Płyta nagrobna A. D. E. Wzdowskiego z 1539 r. przy kościele w Zmiennicy. Na płycie wyryto pięć herbów: Szreniawa z literami I.W. oraz w narożnikach Szreniawa, Jastrzębiec, Gozdawa i Grzymała. Jej fundatorem był syn zmarłego, Jan Wzdowski. W dawnym kościele w Jasionowie użyta była jako stopień ołtarza głównego. W Zmiennicy ułożona jest na placu przykościelnym. Jest to najstarsza płyta nagrobna w regionie brzozowskim.
Coat of arms of german family „von Dobschütz“
Autor: