Sztokholm

Sztokholm
Stockholm
	© Koyos, CC BY-SA 3.0
Herb	Flaga
Państwo	Szwecja
Region	Sztokholm
Gmina	Stockholm
Data założenia	1252
Prawa miejskie	1436
Powierzchnia	416,21 km²
Populacja (2018); • liczba ludności; • gęstość	; 1 584 196; 3806 os./km²
Nr kierunkowy	(+46) 08
Kod pocztowy	1xx xx
	Położenie na mapie regionu Sztokholm Sztokholm
	Położenie na mapie Szwecji Sztokholm
	59°20′N 18°03′E/59,333333 18,050000
	Strona internetowa
	Portal Szwecja

Sztokholm (szw. Stockholm [s t ɔ k ː ɔ l m]) – stolica i największe miasto (tätort) Szwecji, główny ośrodek polityczny, ekonomiczny i kulturalny kraju. Siedziba rządu i parlamentu Szwecji oraz szwedzkiej rodziny królewskiej.

Siedziba władz (residensstad) regionu administracyjnego (län) Sztokholm oraz ośrodek administracyjny (centralort) gminy Sztokholm (Stockholms kommun lub Stockholms stad)^[a].

Miasto zostało założone według tradycji w 1252 roku przez jarla Birgera. Od początku XV w. Sztokholm zaczął pełnić rolę głównego ośrodka kraju. W 1436 roku zostały nadane przywileje miejskie. Status stolicy Szwecji został oficjalnie potwierdzony w akcie o formie rządu z 1634 roku (1634 års regeringsform).

Największe pod względem zaludnienia miasto Szwecji, główny ośrodek obszaru metropolitalnego Storstockholm (pol. „Wielki Sztokholm”), liczącego 2 336 404 mieszkańców (30 września 2018)^[2]. W skład obszaru metropolitalnego Storstockholm wchodzą wszystkie gminy regionu administracyjnego (län) Sztokholm^[3].

W 2015 roku część tätortu Sztokholm leżąca w granicach administracyjnych gminy Sztokholm liczyła 890 640 mieszkańców^[4]. Cały tätort Sztokholm liczył 1 515 017 mieszkańców^[5]. 30 września 2018 roku gmina Sztokholm (Stockholms stad) liczyła 960 031 mieszkańców^[2].

Demografia

Historia

Panorama Sztokholmu widziana z pokładu balonu na ogrzane powietrze w roku 1868

Niektórzy badacze wywodzą nazwę miasta od stock – pień, pal, belka i holme – wyspa, wysepka.

Miasto po raz pierwszy pojawia się w staroskandynawskich sagach jako Agnafit (lub Agnefit) i jest łączone z mitologicznym królem szwedzkim, Agne. Pierwszy raz Sztokholm pojawia się w dokumentach w roku 1252.

Rozwój miasta rozpoczął się w XIII wieku od części zwanej dzisiaj Gamla Stan – Stare Miasto. Za założyciela miasta uważany jest jarl Birger Magnusson, dzięki któremu miasto bardzo szybko uzyskało duże znaczenie w handlu. Po okresie walk szwedzko-duńskich w XV i XVI wieku, w 1523 Sztokholm został zdobyty ostatecznie przez Gustawa I Wazę. Od tego czasu też siedzibą szwedzkich królów był zamek Tre Kronor. W 1697 roku pożar strawił większość budowli i od 1754 rodzina królewska zamieszkała już w Pałacu Królewskim. W 1776 roku powstała tu Akademia Szwedzka.

W połowie XIX wieku stolica Szwecji liczyła blisko 100 tysięcy mieszkańców. W Sztokholmie rozgrywane były Letnie Igrzyska Olimpijskie w 1912. Po II wojnie światowej, w 1952 uruchomiono w mieście pierwszą linię metra.

Panorama Sztokholmu z wieży ratuszowej (2005)

Geografia

Położenie

Archipelag Sztokholmski

Położone w środkowej części kraju na 14 wyspach, które połączone są ze sobą 53 mostami oraz lądzie stałym nad zatoką Saltsjön (Morze Bałtyckie) i jeziorem Melar (szw. Mälaren) wraz z łączącą je cieśniną Norrström. Cały obszar stołeczny Sztokholmu obejmuje m.in. archipelag sztokholmski, czyli 24 000 wysp, wysepek i skał przybrzeżnych. Te uwarunkowania sprawiły, że miasto bywa nazywane Wenecją Północy. Ze 188 km² powierzchni miasta jedną trzecią stanowi teren zabudowany, pozostałe woda, lasy i parki.

Klimat

Z powodu położenia na północy, klimat Sztokholmu jest silnie zróżnicowany, w zależności od pory roku. W czasie zimy dzień trwa około sześciu godzin. Natomiast w czerwcu czas ten sięga 18 godzin i 37 minut. Z tego powodu, w Sztokholmie są ciepłe lata i mroźne zimy. Najwyższa zarejestrowana temperatura to +36, a najniższa: -32 stopnie Celsjusza.

Typowe temperatury:

Zima: od -7 do +2 stopni Celsjusza
Wiosna: od +5 do +15 stopni Celsjusza
Lato: od +20 do +25 stopni Celsjusza
Jesień: od +5 do +18 stopni Celsjusza

Podział administracyjny Sztokholmu

Podział administracyjny Sztokholmu od 01.01.2007

Od 1 stycznia 2007 Sztokholm dzieli się na 14 dzielnic (szw. stadsdelsområde):

Każda z dzielnic dzieli się na rejony (szw. stadsdel) a te z kolei na kwatery (szw. kvarter).

Transport

Transport publiczny

Metro sztokholmskie – stacja Rådhuset

Fasada Dworca Centralnego od strony Klarabergsviadukten

Sztokholm posiada dobrze rozwiniętą sieć komunikacji miejskiej. Metro (szw. Tunnelbana), autobusy, tramwaje, szybka kolej podmiejska (Pendeltåg) i regionalna pozwalają szybko przemieszczać się w obrębie miasta, jak i regionu sztokholmskiego. Wszystkie formy transportu naziemnego (poza autobusami oraz pociągami z i na lotnisko) zarządzane są przez Storstockholms Lokaltrafik (SL), który powierza utrzymanie i naprawę sieci szeregowi firm – np. Connex (obsługuje Metro). Funkcjonują trzy koleje regionalne, w tym jedna wąskotorowa.

SL wprowadził wspólny bilet na wszystkie środki komunikacji poruszające się w regionie sztokholmskim. Pozwala to na łatwe przesiadanie się z metra na autobus, kolejkę podmiejską i inne środki transportu. Bilety są dostępne w formie kuponów jednoprzejazdowych oraz kart podróżnych. Karty podróżne mogą mieć różny okres ważności, od 24 godzin do jednego roku. Turystom, którzy nabędą tzw. kartę sztokholmską (szw. stockholmskortet), kartę abonamentową uprawniającą do jednorazowego wstępu do miejskich muzeów i galerii przez określoną liczbę dni (1-3), przysługują w tym czasie nieograniczone przejazdy komunikacją miejską (za wyłączeniem niektórych linii). Bilety ulgowe przysługują osobom do 20. oraz powyżej 65. roku życia.

Drogi i kolej

Kolejowe połączenia dalekobieżne obejmują m.in. linie do Göteborga czy Sundsvall, obsługiwane przez pociągi typu X2000. Znajduje się tu Dworzec Centralny. Sztokholm i przedmieścia obsługuje metro (tunelbana) oraz dwa systemy kolei aglomeracyjnej: Pendeltåg i Roslagsbanan.

W mieście krzyżują się drogowe trasy europejskie E4, E18 oraz E20.

Port Lotniczy Sztokholm-Arlanda

Lotniska

Głównym lotniskiem Sztokholmu jest Arlanda, położona ok. 40 km na północ od Sztokholmu. Z Polski na Arlandę latają codziennie samoloty LOT-u z Warszawy oraz kilka razy w tygodniu linie Norwegian z Krakowa. Z lotniska Arlanda do centrum miasta można dostać się: pociągiem (super-szybki ekspres Arlanda Express, ok. 20 minut), autobusem (szw. Flygbussarna) lub taksówką (40 min). Poza tym Sztokholm posiada lotnisko Bromma w centrum, obsługujące samoloty m.in. Malmö Aviation i innych lokalnych przewoźników, ruch czarterowy, jak i prywatne awionetki. Bromma jest też bazą dwóch aeroklubów. Blisko Sztokholmu (ok. 100 km na południe) znajduje się lotnisko Skavsta, na które można się dostać samolotami linii Wizz Air oraz Ryanair z kilku miast polskich. Natomiast na północ od Sztokholmu położone jest lotnisko Västerås, które także obsługiwane jest przez tanie linie lotnicze. Również na północ, ok. 30 km w kierunku Uppsali, mieści się lotnisko Gryttjom, gdzie wykonuje się m.in. skoki spadochronowe.

Promy

Sztokholm poprzez terminal promowy ma bezpośrednie połączenia promowe z Tallinnem, Rygą, Helsinkami, Turku oraz Mariehamn na Wyspach Alandzkich^[6]. Poprzez położony 60 km dalej na południu terminal w Nynäshamn posiada połączenia promowe z Gdańskiem^[7]. Małe promy (obsługiwane przez Waxholmsbolaget) pozwalają dostać się na wiele wysp archipelagu sztokholmskiego.

Edukacja

Uniwersytet Sztokholmski

W Sztokholmie znajdują się liczne uczelnie wyższe, między innymi założony w 1811 Instytut Karolinska, utworzona w 1827 Królewska Politechnika w Sztokholmie (szw. Kungliga Tekniska Högskolan) i powstały w 1878 Uniwersytet w Sztokholmie.

Węzeł Wiedzy i Innowacji EIT

Sztokholm jest jednym z centrów Węzła Wiedzy i Innowacji (Sustainable Energy) Europejskiego Instytutu Technologicznego^[8]. W projekcie uczestniczą też uczelnie i przedsiębiorstwa z Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Polski (polskim koordynatorem projektu jest krakowska AGH oraz Politechnika Śląska w Gliwicach) i Francji. Udział w projekcie pozwala na tworzenie zupełnie nowych technologii i ich transfer do biznesu na ogromną skalę. Na badania wykorzystywane w biznesie przypadnie 120 mln euro rocznie.

Sport

Stadion Olimpijski w Sztokholmie

IF Brommapojkarna – klub piłkarski
Hammarby IF – klub piłkarski
Djurgårdens IF – klub piłkarski
- Stadion Olimpijski w Sztokholmie
Djurgårdens IF – klub hokejowy
Bajen Speedway Sztokholm – klub żużlowy
Getingarna Sztokholm – klub żużlowy
Monarkerna Sztokholm – klub żużlowy
W Sztokholmie rozgrywane były Letnie Igrzyska Olimpijskie w 1912

W latach 2004–2008 rozgrywany był tutaj kobiecy turniej tenisowy Nordea Nordic Light Open.

Turystyka

Widok na Gamla stan z wieży (Stadshuset)

Tarcza paradna Zygmunta Augusta.

W mieście jest ok. 70 muzeów, z których najczęściej odwiedzanymi są Muzeum okrętu Vasa i Skansen, oba znajdują się na Djurgården.

Główne zabytki i atrakcje miasta:

Kungliga Slottet – Pałac Królewski
Storkyrkan – Katedra
Riddarhuset – Dom Rycerstwa i Szlachty w Sztokholmie
Stadshuset – Ratusz
Vasamuseet – Muzeum Okrętu „Vasa”
Skansen w Sztokholmie

Polonika

Liczne zabytki pochodzące z Polski (np. namiot zdobyty przez Sobieskiego pod Wiedniem, zbroje królów Polski, sztandary polskiego wojska, armaty) można obejrzeć w Livrustkammaren i w Muzeum Armii w Sztokholmie.

Muzea

Kościoły katolickie

Katedra św. Eryka

Katedra katolicka pw. św. Eryka
Kaplica Miłosierdzia Bożego (Polska kaplica)
Kościół św. Rodziny w Haninge
Kościół św. Botvida we Fittji
Kościół św. Eugenii na Kungsträdgården

Urodzeni w Sztokholmie

Greta Garbo

Greta Garbo – szwedzko-amerykańska aktorka^[9]
Ingrid Bergman – szwedzka aktorka^[10]
Karl-Robert Ameln – szwedzki żeglarz
Johan Tobias Sergel – szwedzki rzeźbiarz, malarz i rysownik
Naima Wifstrand – szwedzka aktorka
Tim Bergling (Avicii) – szwedzki DJ
Alexander Skarsgård – szwedzki aktor i reżyser
Frida Gustavsson – szwedzka supermodelka i aktorka
Benny Andersson – kompozytor i aranżer, współzałożyciel zespołu ABBA
Yung Lean – szwedzki raper
Mårten Sandén – szwedzki autor książek dla dzieci

Miasta partnerskie

Uwagi

↑ W wyniku reformy administracyjej w 1971 roku wprowadzono w Szwecji jednolity typ gminy. Sztokholm jest jedną z gmin, które od lat 80. XX wieku używają jednak określenia „miasto” (stad).

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Statistiska tätorter 2018; befolkning, landareal, befolkningstäthet. Statistikmyndigheten SCB, 2020-03-20. [dostęp 2020-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-24)]. (szw.).
↑ ^a ^b Statistiska centralbyrån: Folkmängd i riket, län och kommuner 30 september 2018 och befolkningsförändringar 1 juli – 30 september 2018. [dostęp 2018-12-29]. (szw.).
↑ Statistiska centralbyrån: Storstadsområden med ingående kommuner i alfabetisk ordning. [dostęp 2017-01-21]. (szw.).
↑ Statistiska centralbyrån: Tätorter 2015 som delas av kommungräns. [dostęp 2017-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-07)]. (szw.).
↑ Statistiska centralbyrån: Landareal per tätort, folkmängd och invånare per kvadratkilometer. Vart femte år 1960 - 2017. [dostęp 2018-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)]. (szw.).
↑ Viking Line - Routes. vikingline.fi. [dostęp 2012-10-28]. (ang.).
↑ Ferries to Sweden. directferries.co.uk. [dostęp 2012-10-28]. (ang.).
↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-29)].
↑ David Bret: Greta Garbo. Adam Tuz (tłum.). Prószyński i S-ka, 2015, s. 11. ISBN 978-83-8069-178-0. (pol.).
↑ Donald Spoto: Ingrid Bergman. Dama z Casablanki. Anna Wojtaszczyk (tłum.). ALFA, 1998, s. 21. ISBN 83-7179-132-1. (pol.).

Linki zewnętrzne

[2] W wyniku reformy administracyjej w 1971 roku wprowadzono w Szwecji jednolity typ gminy. Sztokholm jest jedną z gmin, które od lat 80. XX wieku używają jednak określenia „miasto” (stad).

[scb-1] Statistiska tätorter 2018; befolkning, landareal, befolkningstäthet. Statistikmyndigheten SCB, 2020-03-20. [dostęp 2020-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-24)]. (szw.).

[autonazwa1-3] Statistiska centralbyrån: Folkmängd i riket, län och kommuner 30 september 2018 och befolkningsförändringar 1 juli – 30 september 2018. [dostęp 2018-12-29]. (szw.).

[4] Statistiska centralbyrån: Storstadsområden med ingående kommuner i alfabetisk ordning. [dostęp 2017-01-21]. (szw.).

[5] Statistiska centralbyrån: Tätorter 2015 som delas av kommungräns. [dostęp 2017-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-07)]. (szw.).

[SCB-6] Statistiska centralbyrån: Landareal per tätort, folkmängd och invånare per kvadratkilometer. Vart femte år 1960 - 2017. [dostęp 2018-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-20)]. (szw.).

[7] Viking Line - Routes. vikingline.fi. [dostęp 2012-10-28]. (ang.).

[8] Ferries to Sweden. directferries.co.uk. [dostęp 2012-10-28]. (ang.).

[9] Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-29)].

[a-10] David Bret: Greta Garbo. Adam Tuz (tłum.). Prószyński i S-ka, 2015, s. 11. ISBN 978-83-8069-178-0. (pol.).

[11] Donald Spoto: Ingrid Bergman. Dama z Casablanki. Anna Wojtaszczyk (tłum.). ALFA, 1998, s. 21. ISBN 83-7179-132-1. (pol.).

[przyw-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f miasto-przywódca rejonu lub okręgu

[wazne-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t miasto odegrało poważną rolę w Hanzie

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[A]

[B]

Metro	Blå linjen Gröna linjen Röda linjen
Kolej miejska	Pendeltåg (Citybanan) Roslagsbanan Saltsjöbanan
Tramwaje	Tramwaj klasyczny Nockebybanan Tvärbanan Lidingöbanan

Region nadreński (Ren – Moza)	Dinant Duisburg Düsseldorf Emmerich Grieth KOLONIA^[A] Neuss Nijmegen Roermond Tiel Venlo Wessel Zaltbommel
Region IJssel i Zuiderzee	Arnhem DEVENTER^[B] Doesborg Elburg Harderwijk Hasselt Hattem KAMPEN^[B] Ommen Stavoren Zutphen Zwolle
Wybrzeże Morza Północnego	Groningen BREMA^[B] Stade Buxtehude HAMBURG^[B]
Między Renem i Wezerą (Westfalia)	Ahlen Allendorf Altena Arnsberg Attendorn Beckum Belecke Bielefeld Blankenstein (Hattingen) Bocholt Bochum Bödefeld Borgentreich Borken Brakel Breckerfeld Brilon Coesfeld Dorsten DORTMUND^[A] Drolshagen Dülmen Essen Eversberg Freienohl Fürstenau Geseke Grevenstein Hachen Hagen Haltern Hamm Hattingen Herford Hirschberg Hörde Hüsten Iburg Iserlohn Kallenhardt Kamen Langscheid Lemgo Lüdenscheid Lünen Melle Menden Minden MÜNSTER^[B] Neheim Neuenrade Neustadt Nieheim Oldenzaal Olpe OSNABRÜCK^[B] Paderborn Peckelsheim Plettenberg Quakenbrück Ratingen Recklinghausen Rheine Rüthen Schwerte SOEST^[B] Solingen Sundern Telgte Unna Vörden Vreden Warburg Warendorf Warstein Wattenscheid Werl Werne Westhofen Wetter Wiedenbrück
Między Wezerą i Łabą (Dolna Saksonia)	Alfeld Aschersleben Bockenem BRUNSZWIK^[A] Einbeck Gardelegen GOSLAR^[B] Gronau Halberstadt Hameln Hanower Helmstedt HILDESHEIM^[B] LÜNEBURG^[B] MAGDEBURG^[B] Osterburg Quedlinburg Salzwedel Seehausen Stendal Tangermünde Ulzen Werben
Niemcy środkowe (na południe do Harzu między górną Wezerą i Soławą)	Duderstadt Erfurt Getynga Halle Merseburg Mühlhausen Naumburg Nordhausen Northeim Osterode Uslar
Brandenburgia	Berlin Brandenburg Frankfurt nad Odrą Havelberg Cölln Kyritz Perleberg Pritzwalk
Południowe wybrzeże Bałtyku w granicach cesarstwa	Kilonia LUBEKA^[A] WISMAR^[B] ROSTOCK^[B] STRALSUND^[B] Greifswald Demmin Gützkow Szczecin Białogard Darłowo Goleniów Gryfice Kamień Kołobrzeg Koszalin Sławno Słupsk Stargard Trzebiatów Wolin
Prusy, Polska	Braniewo Chełmno GDAŃSK^[A] Elbląg KRÓLEWIEC^[B] TORUŃ^[B] Wrocław Kraków
Inflanty	DORPAT^[B] Goldingen Kokenhusen Lemsal Parnawa REWEL^[B] Roop RYGA^[B] Valmiera Viljandi Wenden Windawa
Szwecja	Kalmar Nyköping SZTOKHOLM^[B] VISBY^[A]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne