Sztolnia Czarnego Pstrąga

Sztolnia Czarnego Pstrąga
Ilustracja
Iluminowane wnętrze (2012)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Tarnowskie Góry

Rodzaj

sztolnia

Długość

600 m

Data otwarcia

15 lipca 1834

Budowa
Projektant

Thürnagel i Eisleben

Data budowy

21 kwietnia 1821–1834

Położenie na mapie Tarnowskich Gór
Mapa konturowa Tarnowskich Gór, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Sztolnia Czarnego Pstrąga”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Sztolnia Czarnego Pstrąga”
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego
Mapa konturowa powiatu tarnogórskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Sztolnia Czarnego Pstrąga”
Ziemia50°25′37,2″N 18°48′25,5″E/50,427000 18,807083
Strona internetowa

Sztolnia Czarnego Pstrąga – 600-metrowy fragment Głębokiej Sztolni „Fryderyk” (niem. Tiefer Friedrich-Stollen), najdłuższej w rejonie Tarnowskich Gór sztolni odwadniającej, należącej do założonej w 1784 roku królewskiej kopalni rudy ołowiowo-srebrowej „Fryderyk” (niem. Königliche Friedrichsgrube).

Historia

Szyb sztolniowy nr 13 („Ewa”)
Portal wylotu Głębokiej Sztolni Fryderyk w Ptakowicach

Wkrótce po rozpoczęciu działalności królewskiej kopalni rud „Fryderyk” w 1784 roku pojawiła się konieczność stworzenia nowego, bardziej wydajnego systemu odprowadzania wód z podziemi, który zastąpiłby istniejące kieraty konne. Podjęto decyzję o wybudowaniu nowej sztolni odwadniającej (zarzucając plany odbudowy istniejącej dawniej sztolni „Krakowskiej”) według projektu górmistrzów Thürnagela i Eislebena opracowanego w listopadzie, a zatwierdzonego w grudniu 1820 roku[1][2]. Budowę sztolni zaplanowano na 15 lat, a jej chodnik o długości niemal 4570 metrów miał osiągnąć istniejący już szyb „Adolph” na terenie stacji wodociągowej „Staszic”[2].

Sztolnię „Fryderyk” rozpoczęto drążyć 21 kwietnia 1821 roku[2] w Ptakowicach, gdzie początkowo zbudowano kanał odprowadzający wody, zwany roznosem (niem. Rösche lub Tagerösche) oraz wylot, zwany oknem (niem. Mundloch) ujęty w ozdobny klasycystyczny portal z piaskowca, na którego tympanonie umieszczono metalową tablicę z inskrypcją TIEFE / FRIEDRICH-STOLLN (niezachowana do czasów współczesnych) oraz wyryto rok rozpoczęcia budowy i godło górnicze. Powstał również pierwszy murowany odcinek chodnika głównego[1]. Chodnik o długości 4568 m drążono jednocześnie z 14 przodków udostępnionych wykopanymi w linii przebiegu sztolni szybikami, zwanymi świetlnikami[3], inaczej świetlikami (niem. Lichtlöcher, Lichtschächte). Dla celów wentylacji przodków zgłębiono wzdłuż trasy sztolni 25 szybików, zaś istniejący szyb „Adolph” pogłębiono. Dwa nowe szyby były pomocnicze i służyły do transportu materiałów oraz wydobycia urobionej w chodniku skały, na dwóch kolejnych zainstalowano maszyny parowe o średnicach cylindrów 40 cali (zainstalowana na stałe obok szybu „Adolph”, na terenie obecnej stacji wodociągowej „Staszic”) i 24 cale (działała m.in. w szybie „Pokój” koło hałdy popłuczkowej)[2]. Jedynie trzem szybom nadano nazwy. Były to szyby: „Glückhilf” (pol. „Pomoc Szczęściu”), „Zwischen” (pol. „Pośredni”) i „Kummer” (pol. „Zmartwienie”). Ujście części podziemnej ujęto wspomnianą bramą, murowaną z bloków piaskowca[2][4], zaś obecnie jej roznos po 889 metrach łączy się z rzeką Dramą[1][2]. Od północy, równolegle do roznosu i płynącej na południe od niego Dramy wykopano na granicy Ptakowic i Zbrosławic rów odwadniający (niem. Fluthgraben), zabezpieczający roznos przed napływem wód gruntowych z pól i tym samym podniesieniem się poziomu wody w sztolni. Rów ten (częściowo zachowany) i roznos łączyły się w jednym punkcie z Dramą w odległości 86 m na zachód od mostu drogi Wilkowice-Ptakowice (ob. ul. Reptowska)[5].

Drążenie chodnika postępowało w tempie 3-4 metrów na tydzień[2]. Ostatecznie sztolnię oddano do użytku 15 lipca 1834 roku. Uroczystości odbyły się u jej wylotu, a także w pobliżu szybu „Adolph” (obecnie „Staszic”) i były połączone z jubileuszem 50-lecia kopalni „Fryderyk”[6].

Znaczenie turystyczne

Oddana do użytku w 2020 roku baza turystyczna przy szybie „Sylwester”

Sztolnię można zwiedzać od 1957 roku[7]. Jest ona jedną z atrakcji Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Sztolnia Czarnego Pstrąga oraz podziemia Zabytkowej Kopalni Srebra zostały uznane za pomnik historii rozporządzeniem Prezydenta RP z 14 kwietnia 2004 roku[8].

Trasa turystyczna przebiega pomiędzy szybami „Ewa” (szyb sztolniowy nr 13 Sztolni Głębokiej „Fryderyk”; głębokość 20 m) i „Sylwester” (szyb sztolniowy nr 17; głębokość 30 m)[7][9][10]. Podczas wycieczki, która odbywa się łodziami, można obserwować niewielkie, tworzące się współcześnie stalaktyty i oryginalne partie chodnika sztolniowego wykutego w skale dolomitowej.

Zwiedzanie obiektu rozpoczyna się od zejścia krętymi schodami do podziemnej przystani znajdującej się w szybach „Ewa” lub „Sylwester” (ruch wahadłowy). Kilkadziesiąt metrów pod ziemią turyści wsiadają do łodzi i przy świetle lamp przepływają odcinek 600 m – do 2018 roku najdłuższy w Polsce podziemny przepływ łodziami[11]. Przewodnik odpychając łódki od ociosów, opowiada o historii tarnogórskiego górnictwa. Na skutek zmiennego profilu terenu, sztolnia usytuowana jest na głębokości 20–30 m[7]. Szerokość sztolni waha się od 1,2 do 2,5 m, wysokość dochodzi do 4 m, a głębokość wody wynosi od 0,7 do 1 m[7].

Podczas 11. edycji Industriady, która odbyła się 26 września 2020 roku, oddano do użytku nowo wybudowaną bazę turystyczną – obiekt według projektu Waldemara Musioła, dwukondygnacyjny, z tarasem widokowym na dolinę rzeki Dramy, mieszczący centrum obsługi turysty, sklep z pamiątkami, salę edukacyjną i toalety, położony bezpośrednio przy szybie „Sylwester”, do którego nawiązuje stylem i materiałami wykorzystanymi do budowy[12][13].

Obiekt UNESCO

Sztolnia Czarnego Pstrąga (wraz z Zabytkową Kopalnia Srebra oraz innymi obiektami pokopalnianymi) została zgłoszona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wpisu na listę dokonano podczas 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Krakowie 9 lipca 2017[14].

Przypisy

  1. a b c Tadeusz B. Hadaś, Przyroda i jej przemiany w Dziejach Tarnowskich Gór. Środowisko geograficzno-przyrodnicze – stosunki wodne i ich przeobrażenia, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 721, ISBN 83-911508-3-6.
  2. a b c d e f g Komitet Światowego Dziedzictwa: Tarnowskie Góry Lead-Silver-Zinc Mine and its Underground Water Management System – Nomination Text. Description: 1.0 Friedrich Mine Deep Adit (and associated levels and workings). whc.unesco.org, 2017-07-09. s. 94–97. [dostęp 2018-08-27]. (ang.).
  3. Feliks Piestrak, Niemiecko-polski słownik górniczy, wyd. 2 przejrzane i pomnożone, Katowice: Katowicka Dostawa Szkolna „Kados”, 1924, s. 238.
  4. Kandzia Marek: Dzień dzisiejszy sztolni „Czarnego Pstrąga”, w: „Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej 2002”, t. II, wyd. Polska Akademia Nauk i Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków 2002, s. 783788, ISBN 83-87854-34-4.
  5. ORSIP – Mapy historyczne, przed 1883 [dostęp 2019-07-18].
  6. Józef Moszny, Miasto pod panowaniem pruskim i w okresie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Życie gospodarcze – górnictwo rudne, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 175, ISBN 83-911508-3-6.
  7. a b c d Technika, Marek Barszcz, Judyta Kurowska-Ciechańska, Paweł Zalewski, Warszawa: Carta Blanca, 2008, s. 264, ISBN 978-83-60887-51-6, OCLC 750803778.
  8. Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 14 kwietnia 2004 (Dz.U. z 2004 r. nr 102, poz. 1062).
  9. Komitet Światowego Dziedzictwa: Tarnowskie Góry Lead-Silver-Zinc Mine and its Underground Water Management System – Nomination Text. Description: 1.7 Adit Shaft No. 13. whc.unesco.org, 2017-07-09. s. 111. [dostęp 2018-08-31]. (ang.).
  10. Komitet Światowego Dziedzictwa: Tarnowskie Góry Lead-Silver-Zinc Mine and its Underground Water Management System – Nomination Text. Description: 1.6 Adit Shaft No. 17. whc.unesco.org, 2017-07-09. s. 110. [dostęp 2018-08-31]. (ang.).
  11. Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego: Najdłuższy podziemny spływ w Polsce. zabytkitechniki.pl, 2018-08-30. [dostęp 2018-08-31]. (pol.).
  12. Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej: Nowa baza turystyczna przy szybie Sylwester. sztolniapstraga.pl, 2019-10-22. [dostęp 2020-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-19)]. (pol.).
  13. Gabriela Kokott-Drzyzga: Sztolnia Czarnego Pstrąga otwiera bazę turystyczną w ramach Industriady. [w:] Radio Piekary [on-line]. radiopiekary.pl, 2020-09-25. [dostęp 2020-10-18]. (pol.).
  14. Anna Malinowska: Mamy to! Tarnowskie Góry trafiły na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. [w:] gazeta.pl [on-line]. Agora, 2017-07-09. [dostęp 2017-07-09]. (pol.).

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Tarnowskie Góry County location map 2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Tarnowskie Góry County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.6412 N
  • S: 50.3183 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.154 E
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Pomnik Historii logo.svg
Logo Pomników Historii Polski
Sztolnia Czarnego Pstrąga szyb Ewa p.jpg
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szyb "Ewa" prowadzący do Sztolni Czarnego Pstrąga w Parku w Reptach (Tarnowskie Góry), Polska, województwo śląskie
Industriada 2020 w Sztolni Czarnego Pstrąga 08.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Industriada 2020 w Sztolni Czarnego Pstrąga
Portal wylotu Sztolni Głębokiej Fryderyk 02.jpg
Autor: Gabriel Wilk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Portal wylotu Sztolni Głębokiej Fryderyk
Tarnowskie Góry location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Tarnowskie Góry, Poland
Ta mapa of Tarnowskie Góry została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.