Szturm Jekaterynodaru (kwiecień 1918)

Szturm Jekaterynodaru
— wojna domowa w Rosji —
Czas	kwiecień 1918
Miejsce	Jekaterynodar
Przyczyna	szturm białych na miasto
Wynik	odparcie szturmu
Strony konfliktu
Rosyjska FSRR  Biali
Dowódcy
Aleksiej Awtonomow Iwan Sorokin Ławr Korniłow † Anton Denikin
Siły
≈ 60 000 ≈ 6 000
Straty
ok. 15 tysięcy zabitych, rannych i dezerterów 3 tysiące zabitych
brak współrzędnych

Ławr Korniłow dowodził nieudanym oblężeniem Jekaterynodaru i zginął w jego trakcie. Na fot. zimą 1917/1918 w Nowoczerkasku, przed wymarszem na Kubań

Szturm Jekaterynodaru w kwietniu 1918 r. – operacja świeżo utworzonej białej Armii Ochotniczej gen. Michaiła Aleksiejewa i gen. Ławra Korniłowa przeciwko siłom czerwonych dowodzonych przez Aleksieja Awtonomowa i Iwana Sorokina, mająca na celu przejęcie kontrolowanego przez bolszewików Jekaterynodaru. Finał i decydujący moment marszu Armii Ochotniczej znad Donu na Kubań.

Próba zajęcia miasta przez białych zakończyła się niepowodzeniem, a gen. Ławr Korniłow zginął.

Utworzenie Armii Ochotniczej i marsz na Kubań

Gen. Michaił Aleksiejew przybył do Nowoczerkaska nad Donem w listopadzie 1917, by tworzyć tam centralny ośrodek ruchu walczącego z bolszewikami, mającymi już wówczas w konsekwencji przewrotu z 6/8 listopada pełną kontrolę nad stolicą w Piotrogrodzie^[1]. Do białych sił zbrojnych, nazwanych Armią Ochotniczą, zgłaszali się niemal wyłącznie wyżsi oficerowie rozpadającej się dotychczasowej armii rosyjskiej, pewna grupa młodych oficerów oraz kadeci^[2]. Przez dwanaście tygodni przebywania w Nowoczerkasku, a następnie Rostowie nad Donem biali nie osiągnęli spodziewanego poparcia, uzyskując jedynie niewielkie wsparcie finansowe Ententy oraz rosyjskich kół biznesowych^[3]. Tymczasem tworzona naprędce grupa wojsk czerwonych pod dowództwem Władimira Antonowa-Owsiejenki bezpośrednio zagroziła tworzącym się siłom białych, zmierzając w kierunku Nowoczerkaska i Rostowa^[2].

Wobec perspektywy opanowania miasta przez czerwonych gen. Ławr Korniłow w nocy z 21 na 22 lutego 1918^[4][a] wyszedł z czterotysięcznymi siłami z Rostowa i udał się na południe przez stepy w kierunku Północnego Kaukazu^[3]. Natychmiast po tym wydarzeniu do Rostowa wkroczyła kolumna oddziałów Antonowa-Owsiejenki dowodzona przez Rudolfa Siwersa^[2]. Razem z białymi podążała kilkutysięczna grupa uciekającej ludności cywilnej^[2]. Marsz Armii Ochotniczej nazwany został następnie Lodowym^[3].

Marsz Armii Ochotniczej w kierunku Krasnodaru (i odwrót po przerwaniu szturmu)

Armia Ochotnicza posuwała się naprzód, omijając linie kolejowe i osady, uchodząc przed pościgiem znacznie silniejszych liczebnie sił czerwonych^[3]. Czerwona Gwardia posiadała w regionie nawet 100 tys. ludzi, byłych żołnierzy armii carskiej, którzy byli jednak bardzo źle zorganizowani^[2]. Po pięćdziesięciu dniach marszu i stoczeniu ok. 40 bitew z czerwonymi Armia Ochotnicza dotarła 17 marca do stanicy Nowodmitrijewskiej, gdzie połączyła się z Kozakami kubańskimi atamana Aleksandra Filimonowa i gen. Wiktora Pokrowskiego^[5]. Tym samym siły białych wynosiły sześć tysięcy ludzi^[5]. W Nowodmitrijewskiej Armia Ochotnicza pozostała do 22 marca, odpierając kierowane od strony stanicy Grigorjewskiej ataki czerwonych pod dowództwem Aleksieja Awtonomowa^[6]. 30 marca gen. Ławr Korniłow zdecydował, iż celem natarcia Armii Ochotniczej będzie Jekaterynodar^[7]. Bolszewicy objęli władzę w tym mieście dwa tygodnie wcześniej^[8].

Przebieg walk o Jekaterynodar

Biali zdawali sobie sprawę z tego, że siły, jakimi dysponowali w Jekaterynodarze dowodzący czerwonymi Aleksiej Awtonomow i Iwan Sorokin przewyższały liczebnie ich własne (według Smelego - 18 tys. czerwonych^[5]). Wywiad Armii Ochotniczej zorientował się również, że Awtonomow i Sorokin mieli w najbliższym czasie otrzymać uzupełnienia. Równocześnie jednak wywiadowcy donosili Korniłowowi o demoralizacji i rozprężeniu w szeregach przeciwnika^[9]. Dowódcy białych wierzyli również we własne siły, mając w pamięci udane odpieranie ataków przeważających liczebnie czerwonych podczas Marszu Lodowego^[10]. W razie udanego szturmu miasta Korniłow spodziewał się uczynić z niego centrum ruchu białych, miejsce, gdzie w oparciu o Kozaków kubańskich Armia Ochotnicza będzie mogła zostać znacząco wzmocniona^[10].

Korniłow postanowił zaatakować, przerzucając swoje siły na promach przez rzekę Kubań na wysokości stanicy Jelizawietinskiej na zachód od miasta. Jego oddziały były zbyt szczupłe, by zorganizować pełne oblężenie miasta; na odcinku południowym zamierzał ograniczyć się do przerwania łączności Jekaterynodaru z Noworosyjskiem. Czerwoni błędnie ocenili zamierzenia przeciwnika, spodziewając się uderzenia z południa^[10].

Aleksiej Awtonomow dowodził obroną Jekaterynodaru przed białymi

Szturm rozpoczął się 10 kwietnia od zajęcia przez oddział gen. Iwana Erdelego przeprawy przez Kubań^[10]. Następnego dnia rankiem Armia Ochotnicza odcięła linie kolejowe wychodzące z Jekaterynodaru na północ i zaczęła okrążać miasto. Korniłow postanowił przyspieszyć natarcie, by zająć miasto jeszcze przed nadejściem bolszewickich posiłków^[9]. Walki 11 kwietnia były bardzo zacięte. Po pierwszych sukcesach białych nastąpiło kontrnatarcie czerwonych, następnie cała seria ataków i kontrataków. Dowodzący obroną Aleksiej Awtonomow umiejętnie wykorzystywał przewagę liczebną bolszewików. Białym udało się opanować przedmieścia, ale próby przeniknięcia dalej były skutecznie odpierane^[9].

12 kwietnia Pułk Oficerski pod dowództwem gen. Siergieja Markowa odniósł poważny sukces, zajmując budynki koszar konnicy i artylerii, co miało otworzyć drogę do dalszych natarć z kierunku północnego. Jednak natarcie podążającego za nim Pułku Korniłowskiego załamało się, gdy najpierw zginął dowodzący nim Mitrofan Nieżencew, a zastępujący go Władimir Indiejkin został ciężko ranny. Po zmroku tego dnia gen. Boris Kazanowicz zdołał z kolei przerwać linię obrony czerwonych i przedrzeć się aż do centrum miasta, jednak na skutek problemów z łącznością i załamania morale w jednostkach białych po utracie lubianych dowódców nie podążył za nim żaden inny oddział^[11]. Kazanowicz, przekonawszy się w sytuacji, wycofał się, przekonując napotkane siły czerwonych, że dowodzona przez niego grupa to "czerwony pułk kaukaski"^[11]. Tego dnia biali byli najbliżej zajęcia Jekaterynodaru. W kolejnych dniach ich szturmy były odpierane, Armii Ochotniczej zaczęło brakować amunicji, a część Kozaków kubańskich porzuciła Korniłowa, nie wierząc w powodzenie operacji^[11]. Zginęła większość białych dowódców pułków, batalionów i kompanii^[10]. Biali stracili półtora tysiąca zabitych i tyle samo rannych^[12]. Czerwoni tymczasem otrzymywali posiłki z Tichorieckiej, stanicy Kawkazskiej oraz z Noworosyjska, gdyż Armia Ochotnicza nie zdołała odciąć odpowiednich linii kolejowych^[11]. Mimo wszystkich czynników Korniłow zdecydował o kontynuowaniu szturmu, twierdząc, że w razie odstąpienia Armia Ochotnicza jest skazana na zagładę^[12].

Miejsce śmierci Korniłowa

13 kwietnia artyleria czerwonych uderzyła w kwaterę Korniłowa. Generał zginął na miejscu^[5]. Dowództwo Armii Ochotniczej przejął gen. Anton Denikin, który zdecydował o natychmiastowym przerwaniu prób zajęcia miasta, uznając, że morale żołnierzy po śmierci Korniłowa całkowicie upadło^[13]. Denikin wyprowadził ocalałe siły białych z powrotem na step^[14].

Przypisy

Bibliografia

• S. Karpienko, Biełyje gienierały i krasnaja smuta, Wiecze, Moskwa 2009, ​ISBN 978-5-9533-3479-2​.
• P. Kenez, Red Attack, White Resistance: Civil War in South Russia 1918, New Academia Publishing, Washington DC, ​ISBN 09744493457​.
• E. Mawdsley, Wojna domowa w Rosji 1917-1920, Bellona, Warszawa 2004, ​ISBN 978-83-11-11638-2​.
• J. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2016, ​ISBN 978-1-84904-721-0​.