Szwadron Kawalerii KOP „Czortków”

Szwadron Kawalerii KOP „Czortków” 13 szwadron kawalerii Szwadron Kawalerii KOP „Wasylkowce”
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1925
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	„Wasylkowce” „Czortków”
Dowódcy
Pierwszy	rtm. Edward Wania
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Numer	kryptonimowy: 106[a]
Dyslokacja	Wasylkowce, Czortków
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	4 Brygada Ochrony Pogranicza Pułk KOP „Czortków” Brygada KOP „Podole” 36 Dywizja Piechoty

Szwadron Kawalerii KOP „Czortków” – pododdział kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza.

Historia Szwadronu

Do 1 marca 1925 roku, w Czortkowie, w składzie 4 Brygady Ochrony Pogranicza sformowany został 13 Szwadron Kawalerii^[1]. W skład szwadronu wchodzić miały cztery plutony liniowe i drużyna dowódcy szwadronu^[2]. Stany szwadronu były zbliżone do stanów szwadronów formowanych w 1924 roku ^[1].

Szwadron był podstawową jednostką taktyczną kawalerii KOP. Zadaniem szwadronu było prowadzenie działań pościgowych, patrolowanie terenu, w dzień i w nocy, na odległości nie mniejsze niż 30 km, a także utrzymywanie łączności między odwodami kompanijnymi, strażnicami i sąsiednimi oddziałami oraz eskortowanie i organizowanie posterunków pocztowych. Wymienione zadania szwadron realizował zarówno w strefie nadgranicznej, będącej strefą ścisłych działań KOP, jak również w pasie ochronnym sięgającym około 30 km w głąb kraju^[3].

W lipcu 1929 roku pododdział przemianowany został na Szwadron Kawalerii KOP „Czortków” i podporządkowany dowódcy Pułku KOP „Czortków”, a pod względem wyszkolenia inspektorowi Grupy Szwadronów „Południe”. W 1934 roku, w ramach podziału szwadronów kawalerii KOP na trzy grupy inspekcyjne, jednostka wraz ze Szwadronami KOP „Hnilice Wielkie” i „Zaleszczyki” podporządkowana została inspektorowi południowej grupy szwadronów. W 1937 roku, po likwidacji Pułku KOP „Czortków”, szwadron podporządkowany został bezpośrednio dowódcy Brygady KOP „Podole”. W listopadzie 1938 roku pododdział przeformowany został na etat szwadronu kawalerii typu II, stacjonującego w miejscu postoju batalionu KOP (Batalion Odwodowy KOP „Czortków”).

27 sierpnia 1939 roku po godz. 17.00 zarządzona została mobilizacja alarmowa pododdziału. Zgodnie z założeniami planu mobilizacyjnego „W” Szwadron Kawalerii KOP „Czortków”, po zakończeniu mobilizacji, wszedł w skład 36 Dywizji Piechoty (rezerwowej) jako szwadron kawalerii dywizyjnej^[4]. 31 sierpnia 1939 roku o godz. 23.40 szwadron wyjechał z Czortkowa.

Działania

4 września 1939 roku o świcie szwadron pod dowództwem rtm. Bronisława Riczki został wyładowany z transportów kolejowych w rejonie Szydłowca^[5]. Wieczorem tego dnia szwadron przybył do wsi Kozia Wola na wschód od Końskich. Pomiędzy 36 DP i pozycjami 3 DP istniała 10 - kilometrowa luka. Podobnie sytuacja przedstawiała się na prawym skrzydle, gdzie najbliższym sąsiadem była 29 DP znajdująca się dopiero w rejonie Sulejowa. Dlatego też w nocy 4/5 września pluton kawalerii pod dowództwem plut. Ludwika Waltera wysłano do patrolowania drogi Żarnów – Końskie oraz w celu nawiązania łączności z oddziałami 29 DP.

Rankiem 6 września 1 DLek. ruszyła z Przedborza drogą w kierunku Końskich. W rejonie miejscowości Gustawów – Czermno czołówki 1 DLek. ostrzelały pułkowy pluton kolarzy ze 163 PP por. Rożniatowskiego, który przeprowadzał tam zwiad. Następnie zadanie opóźniania niemieckiej kolumny wzięła na siebie kawaleria dywizyjna rtm. Riczki. Utrzymując kontakt ogniowy z wrogiem szwadron cofał się stopniowo w kierunku Czermna. Silne rozpoznanie pancerne nieprzyjaciela wdarło się do Czermna wypierając z niego kawalerzystów, którzy wycofali się do Fałkowa niszcząc podczas walki 1 czołg. Tego dnia po południu pod Wyszyną Rudzką kawalerzyści stoczyli kolejną walkę z batalionem piechoty niemieckiej, wzmocnionym przez baterię artylerii. Szwadron podczas tej walki poniósł straty, a następnie przez Rudę Maleniecką wycofał się kłusem za rzekę Czarną wioząc kilku rannych na taczankach i konno. Tuż przed zmrokiem, po przejściu ostatniego patrolu kawaleryjskiego przez przeprawę żołnierze I batalionu 163 PP wysadzili most i przystąpili do obrony na linii rzeki.

Po południu 6 września w wyniku walk oddziałów 3 DP Leg. z 3 DLek, polskie zgrupowanie musiało opuścić swoje pozycje nad rzeką Krasną i wycofało się w kierunku Bliżyna. W związku z tym jako rozpoznanie został wysłany w ten rejon jeden z patroli kawalerii dywizyjnej.

Późnym wieczorem 6 września od patroli kawalerii dywizyjnej napłynęły dwa meldunki. Jeden z nich informował dowódcę 36 DP o położeniu oddziałów Wileńskiej BK i batalionów 41 i 76 PP w lasach na wschód od Sulejowa. Nie stwierdzono też ruchów wroga w kierunku Końskich. Podobnie przedstawiała się sytuacja w okolicy Stąporków – Krasna.

7 września, kiedy oddziały 36 DP przygotowywały się do walki na przedpolach Końskich, kawaleria dywizyjna otrzymała rozkaz ubezpieczania dywizji z kierunku północnego. Zgodnie z rozkazem zajęła, więc pozycje pod miejscowością Barycz.

Wieczorem 7 września po bitwie stoczonej z 1 DLek. oddziały 36 DP rozpoczęły odwrót leśnymi drogami w kierunku Szydłowiec – Skarżysko. Płk Ostrowski wraz ze sztabem, kompanią sztabową, kompanią łączności i kawalerią dywizyjną ruszył przodem i o świcie 8 września przekroczył szosę Skarżysko – Szydłowiec. W leśniczówce w lesie Bór pomiędzy miejscowościami Barak i Skarżysko-Książęce ulokował swój sztab ubezpieczając miejsce jego postoju od południa kompanią sztabową, a od północy kawalerią dywizyjną. Zamierzał podjąć próbę utrzymania tego odcinka szosy do czasu nadejścia reszty dywizji.

8 września około godziny 12 niemieckie oddziały zmotoryzowane, wyjeżdżające ze Skarżyska w stronę Szydłowca zaatakowały zgrupowanie płk. Ostrowskiego. Uderzenie przyjęła jako pierwsza kompania sztabowa. W obliczu przewagi nieprzyjaciela, polskie oddziały musiały wycofać się do miejscowości Barak, gdzie broniły się jeszcze do godziny 14. Na skutek ciągłych ataków Niemców i szczupłości sił polskich, pułkownik Ostrowski wydał rozkaz odesłania taborów i kompanii łączności do Iłży. Natomiast sam z pozostałymi siłami wycofał się przez Szydłowiec – Wierzbicę – Skaryszew w kierunku Kozienic. Około godz. 14 do szosy Skarżysko - Szydłowiec podeszły pozostałe siły 36 DP rez. Wobec odcięcia od oddziałów przy których znajdował się dowódca płk B. Ostrowski, dowództwo nad resztą Dywizji objął ppłk. Przemysław Nakoniecznikoff. Podjęto decyzję o przebiciu się, po przeformowaniu oddziałów i krótkim odpoczynku po godz. 15 do natarcia przystąpił 163 pp rez. a następnie 165 pp rez. W walce uczestniczyły także pluton konny kpt. Swobody, 1/7 pal kpt. Pruskiego, kompania zbiorcza ON Kłobuck, batalion zbiorczy z żołnierzy 25 i 27 pp z rozbitej 7 DP. O zmroku Niemcy wycofali się i oddziały przeszły na wschodnią stronę drogi, kierując się na wschód.Bitwa pod Barakiem.

Kawaleria dywizyjna nie mając kontaktu z siłami głównymi, zmuszona do odwrotu, odeszła z miejscowości Barak około godz. 15. Podczas dotychczasowej walki straciła 15 koni. Próba marszu w kierunku Iłży nie powiodła się, w wyniku czego szwadron skręcił na północ, na Wierzbicę – Pionki i wraz z resztkami kawalerii dywizyjnej 12 Dywizji Piechoty, rozbitej po bitwie pod Iłżą, przekroczył Wisłę pod miejscowością Regów. Po 10 września szwadron kawalerii dywizyjnej 36 Dywizji Piechoty został włączony do odtwarzającego się 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich. Następnie w składzie tego pułku szwadron przeszedł w rejon Świdnika.

W dalszych dniach września ułani szwadronu kawalerii dywizyjnej 36 DP walczyli w ramach Brygady Kawalerii płk. Jerzego Grobickiego w Grupie Operacyjnej Kawalerii gen. Władysława Andersa.

24 września polskie zgrupowanie podjęło próbę przedostania się na Węgry, którą zniweczyły atakujące oddziały sowieckie.

27 września ułani 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich, a wśród nich żołnierze szwadronu kawalerii dywizyjnej 36 DP, złożyli broń w okolicach Medyki, uzyskując od Niemców honorową kapitulację.

Kadra szwadronu

Obsada personalna szwadronu w 1925-1926

• dowódca szwadronu – rtm. Edward Wania (Srebrny Krzyż Zasługi)
• oficer młodszy – por. Zygmunt Elsner (Srebrny Krzyż Zasługi)
• podoficer – wachm. Józef Piszczorowicz (Brązowy Krzyż Zasługi)
• podoficer – wachm. Andrzej Bieleń (Brązowy Krzyż Zasługi)

Obsada personalna szwadronu we wrześniu 1939

• dowódca szwadronu – rtm. Bronisław Riczka († 23 września 1939 Jacnia^[6])
• dowódca I plutonu – por. rez. inż. Jan Kanty Kazimierz Stachowicz
• dowódca II plutonu – ppor. rez. Władysław Kaniak
• dowódca III plutonu – ppor. rez. Rudroff^[b]
• szef szwadronu – st. wachm. Izydor Koper

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1925.
• Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
• Jan Garbacz – Dni września 1939 na ziemi koneckiej wyd. Końskie 1992
• Bogumił Kacperski, Jan Zbigniew Wroniszewski - Końskie i powiat konecki 1939-1945
• Marian Wikiera - Końskie zarys dziejów
• Jan Wróblewski - Armia Prusy wyd. MON - Warszawa 1986
• Jan Przemsza-Zieliński – Wrześniowa księga chwały kawalerii polskiej wyd. Bellona – Warszawa 1995
• Piotr Zarzycki, Walki 36 Dywizji Piechoty Rezerwowej we wrześniu 1939 roku, Przegląd Historyczno-Wojskowy nr 2 (212), Warszawa 2006, s. 23-60
• Stanisław Radomyski, Zarys historii Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu 1926-1939, Oficyna Wydawnicza "Ajaks", Pruszków 1992, ​ISBN 83-85621-06-7​.
• Jerzy Prochwicz, Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, cz I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r., Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 3 (149), Warszawa 1994, s. 148-160
• Jerzy Prochwicz, Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, cz. II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 4 (150), Warszawa 1994, s. 3-13
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.