Szymbark (województwo małopolskie)
| Artykuł | 49°37′09″N 21°05′49″E |
|---|---|
| - błąd | 39 m |
| WD | 49°38'N, 21°5'E, 49°37'9.37"N, 21°4'55.49"E |
| - błąd | 19417 m |
| Odległość | 5 m |
| wieś | |
 Dwór obronny Gładyszów | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2013) | 3133[1] |
| Strefa numeracyjna | 18 |
| Kod pocztowy | 38-311[2] |
| Tablice rejestracyjne | KGR |
| SIMC | 0425656 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Gorlice _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy wiejskiej Gorlice") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gorlickiego  | |
 49°37′09″N 21°05′49″E/49,619167 21,096944 | |
| Strona internetowa | |
Szymbark – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Gorlice[3][4].
W latach 1975–1998 wieś położona była w województwie nowosądeckim.
Szymbark uzyskał lokację miejską przed 1388 rokiem, zdegradowany przed 1595 rokiem[5].
Położenie
Szymbark leży w północno-zachodniej części Beskidu Niskiego, zwanej Górami Grybowskimi. Położony jest w dolinie Ropy, pomiędzy masywami Suchego Wierchu (652 m n.p.m.) i Bartniej Góry (632 m n.p.m.) na południu oraz rozległym masywem Maślanej Góry (753 m n.p.m.) na północy. Obejmuje szereg przysiółków, rozrzuconych w dolinie rzeki (od Łęgów na zachodzie po Kamieniec na wschodzie) i na okolicznych stokach. Centrum wsi leży w zakolu Ropy powyżej ujścia Bielanki, ok. 6 km na południowy zachód od Gorlic, przy drodze krajowej nr 28.
Toponimia
W okresie saskiej kolonizacji Podkarpacia wieś nosiła początkowo nazwę niemiecką niem. Schönberg (Piękna Góra) – z czasem spolszczoną na Szymbark.
Integralne części wsi
| części wsi | Badonie, Brzezie, Bystrzyca, Dół, Górki, Góry, Granice, Huciska, Kamieniec, Kamionka, Kaweczkówka, Kawiory, Koło Zimnej Wody, Kręgi, Labuty, Łęgi, Miastko, Nadjazie, Na Dole, Pod Bartnią Górą, Polanki, Polówka, Rola, Szklarka, Wiatrówki, W Kątach, Wólka, Zalipie, Zapadle |
Historia
.jpg)
.jpg)
Szymbark w czasach średniowiecza był rezydencją obronną polskiego rodu rycerskiego Gładyszów h. Gryf, wokół której zaczął rozwijać się gród. Rezydencja Gładyszów sięga początkami XIV wieku, kiedy to w 1316 r. zamieszkał w Szymbarku, Paweł Gładysz h. Gryf, mieszczanin z Nowego Sącza pierwszy tenutariusz Szymbarku z rodu Gładyszów (ok. 1330), podrządczy sądecki, który wykazał się jako rycerz w walkach obrony Polski. Jego syn Jan Gładysz (zarządca dóbr królewskich) podrządczy sądecki, rządca sądecki (1356), właściciel Szymbarku, był też właścicielami terenów gorlickich, wszak 27 października 1359 w Sączu za rycerskie zasługi swoje i ojca od Kazimierza Wielkiego otrzymał tereny po obu stronach rzeki Zdyni Wielkiej i Zdyni Małej, cały las po obu brzegach rzeki Ropy, aby tam lokować mógł wsie na prawie magdeburskim. W tym też wieku Szymbark występuje już jako miasto. Następnie przejęli Szymbark potomkowie; Piotr Gładysz z Szymbarku i Mikołaj Gładysz z Łosia – burgrabia muszyński (w 1419 oczyszczony z zarzutu nieszlachectwa). Potem rezydencję przejął Stanisław Gładysz z Kowalowa h. Gryf, tenut Szymbarku, dziedzic Kowalowej, Gilowej (od 1477), Uścia, komornik ziemski biecki (1486), sędzia grodzki biecki, mąż Katarzyny Barczkowskiej c. Jakuba Barczkowskiego. W 1486 roku Jan Gładysz z Szymbarku nabył w tym terenie gorlickim miejscowości, takie jak np. pozostałe części wsi Polna od Jakuba Staszkowskiego, syna Stanisława za 400 grzywien. Po jego śmierci, opiekunem małoletnich dzieci dziedziców Bielanki był w 1504 roku bratanek Jakub Gładysz z Kowalowych. Po osiągnięciu wieku dorosłego, dziedzictwo szymbarsko-gorlickie przejął syn Jana, Erazm Gładysz.
.jpg)
Dwór obronny w Szymbarku postawiony w 1540 roku, stanowił centrum władzy rodu polskich rycerzy Gładyszów tzw. „dominium Ropa” z którego zarządzali pobliskimi terenami klucza Gorlickiego. Dwór przetrwał do dzisiejszych czasów.
W roku 1557 właścicielem był Stanisław Gładysz. Klucz szymbarski był następnie w posiadaniu Szymona Gładysza pisarza grodzkiego, spiskiego 1561 r.; właściciela Polany, Szymbarka i Szymanowic (1581). Ostatnim z rodu Gładyszów w tej miejscowości był Paweł Gładysz, syn Szymona, do którego należał Szymbark do roku 1590 i Piotr Gładysz, który zeznał w testamencie z roku 1611, że Gładyszowie na zawsze przenoszą się z ziemi bieckiej w Sandomierskie. Na miejsce Gładyszów przybyli Strońscy, później Siedleccy, Bronikowscy, którzy stają się właścicielami tej miejscowości. W 1657 r. Dwór został zniszczony przez Węgrów. W latach 1768–1772 przechodzą przez Szymbark konfederaci barscy pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego staczając w okolicach walki z Rosjanami.
W XVIII w. Szymbark wraz z dworem opisał Ewaryst A. Kuropatnicki. Z końcem XVIII w nabył tę miejscowość ks. Jan Bochniewicz – prałat gnieźnieński, naukowiec, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po 1808 roku przekazał on klucz szymbarski na własność swym siostrom i siostrzeńcom, dzieląc go na cztery części: I – Łęgi Szymbarskie, II – Dwór obronny Szymbark, III – Folwark Szymbark, IV – Bystrzycę Szymbarską.
W roku 1869 Szymbark i okolice opisał Wincenty Pol:
- Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską, która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu[6].
W czasie I wojny światowej w latach 1914–1915 Szymbark znajdował się na przedpolu frontu, o czym świadczą do dziś zachowane trzy cmentarze żołnierskie.
W latach 1930–1939 dwór Stanisławy Groblewskiej w Bystrzycy Szymbarskiej stał się miejscem wypoczynku Zygmunta Haupta, pisarza i malarza. W sierpniu 1933 roku w willi Perełka przebywała Maria Dąbrowska, o czym wspominała w Dziennikach.
7 września 1939 roku, w czasie kampanii wrześniowej, oddziały Armii Karpaty stoczyły pod Szymbarkiem bitwę z Niemcami. Poległo 7 polskich żołnierzy, pochowano ich na miejscowym cmentarzu parafialnym. W czasie okupacji niemieckiej działała tu placówka konspiracyjna Służby Zwycięstwu Polsce, Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa, organizujące przerzuty kurierskie na Węgry, akcje dywersyjne i sabotażowe. W dniu 26 czerwca 1944 roku partyzanci z szymbarskiej placówki AK dokonali udanej akcji, uwalniając z rąk niemieckich aresztowanych AK-owców z Ropy.
W miejscowości znajduje się Stacja Naukowo-Badawcza Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk (w dawnym majątku rodziny Groblewskich), zajmująca się badaniem zlewni potoku Bystrzanka[7].
24 lutego 2018 Aleksander Kalinowski odsłonił na swym terenie prywatnym pomnik pamięci Niebiańskiej Sotni i Rewolucji Godności[8][9][10].
Turystyka
Zabytki i atrakcje turystyczne
- Dwór obronny z XVI w., dawna siedziba rodu Gładyszów
- Dwory rodziny Groblewskich, drewniany położony w Bystrzycy Szymbarskiej i murowany położony w Łęgach
- Kościół pw. św. Wojciecha, drewniany, wybudowany w 1782 roku
- Skansen Wsi Pogórzańskiej im. prof. Romana Reinfussa
- Cerkiew greckokatolicka Narodzenia Bogurodzicy w przysiółku Doliny
- Willa Perełka, drewniany hotel w centrum wsi
- Rezerwat przyrody Jelenia Góra
- Beskidzkie Morskie Oko – jeziorko osuwiskowe na stoku Jeleniej Góry
- Cmentarze wojenne nr 73, 74 i 75
Szlaki piesze
Przełęcz Zdżar (550 m n.p.m.) – Bielanka – Szymbark – Maślana Góra (753 m n.p.m.) – Stróże (Szlak im. Wincentego Pola)
Szymbark-Łęgi – Maślana Góra (753 m n.p.m.)- od szosy Gorlice – Grybów do cmentarza nr 73 (szlak cmentarny)
Szymbark-Łęgi – Urodzeni w Szymbarku
- Stanisława Groblewska
- Piotr Jurczak
- Stefan Zieliński (1875–1940) – major piechoty Wojska Polskiego, kawaler Virtuti Militari
Przypisy
- ↑ GUS. Bank Danych Lokalnych.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1261 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76–77.
- ↑ Wincenty Pol. Historyczny obszar Polski; rzecz o dijalektach mowy polskiej. Kraków 1869.
- ↑ Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego SZYMBARK « Państwowy Monitoring Środowiska, zmsp.gios.gov.pl [dostęp 2017-11-06] (pol.).
- ↑ Польський дисидент встановив у Польщі пам'ятник Небесній Сотні, „Polskie Radio dla Zagranicy” [dostęp 2018-08-22].
- ↑ Zaxid.net, Польський дисидент встановив у приватній садибі пам’ятний знак Героям Небесної Сотні, ZAXID.NET [dostęp 2018-08-22].
- ↑ ZGОДА, www.facebook.com [dostęp 2018-08-22] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Szymbark, wś, pow. gorlicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 114.
- Szymbark, wś, powiat gorlicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 648.
- Strona sołectwa na stronie gminy Gorlice
- Szymbarskie majątki ziemskie i ich właściciele
- Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Wsie | |
| Integralne części wsi |
|
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Zielony szlak turystyczny.
Herb gminy Gorlice
Autor: Silar, Licencja: CC BY-SA 4.0
szymbark
Autor: Wawa65, Licencja: CC BY-SA 4.0
murowany dwór rodziny Groblewskich w Szymbarku woj. małopolskie
Autor: Wawa65, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pensjonat Perełka w Szymbarku
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
wieś Szymbark
Ikona kwadratowego znaku szlaku lub ścieżki dydaktycznej – czarnej. Ikony innych znakowanych szlaków i ścieżek znajdziesz w: Wikipedia:Ikony szlaków.
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Szymbark (woj. małopolskie) - kasztel Gładyszów
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
wieś Szymbark (województwo małopolskie)
Autor: Kroton, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ta fotografia została przesłana w ramach projektu Wiki Lubi Zabytki będącego częścią inicjatywy Wiki Loves Monuments 2011.
Autor: Zalasem1, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dwór Groblewskich w Bystrzycy Szymbarskiej (Szymbark k/Gorlic),obecnie Stacja Naukowa Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk