Szymon An-ski

Szymon An-ski
‏שלמה זײַנװל ראַפּאָפּאָרט‎
Szlojme Zajnwel Rapoport
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

27 października 1863
Czaśniki

Data i miejsce śmierci

8 listopada 1920
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz żydowski
w Warszawie

Zawód, zajęcie

pisarz, publicysta

Mauzoleum Trzech Pisarzy: Szymona An-skiego, Icchoka Lejba Pereca i Jakuba Dinezona na cmentarzu żydowskim w Warszawie

Szymon An-ski (lub Sz. An-ski), właściwie Szlojme Zajnwel Rapoport[1][2] jid. ‏שלמה זײַנװל ראַפּאָפּאָרט‎ (ur. 27 października 1863 w Czaśnikach, zm. 8 listopada 1920 w Warszawie)[3] – żydowski pisarz, publicysta i badacz folkloru, piszący w języku rosyjskim i jidysz.

Życiorys

Pochodził z biednej żydowskiej rodziny. Miał dwie siostry. Matka (Chana) prowadziła gospodę, ojciec (Aaron Rapoport) pracował jako posłaniec, w związku z czym rzadko bywał w domu; w końcu porzucił rodzinę. Rapoportowie przenieśli się do Witebska.

W młodości Szlojme uczył się kowalstwa i oprawy książek. Czytywał pisma haskalowe, m.in. słynną Chatot neurim Lilienbluma. Był pod wpływem socjalistycznego ruchu narodników, zainteresował się etnografią. W latach 1881–1891 wędrował po miastach i miasteczkach Imperium Rosyjskiego, nauczając i pracując fizycznie. Pisał w tym czasie liczne krótkie teksty dokumentalne i wysyłał je do rosyjskich gazet, jednak najczęściej były one odrzucane. W 1889 został aresztowany pod zarzutem szerzenia propagandy. Został uwolniony, ale z nakazem opuszczenia miejscowości Starodub, w której wówczas przebywał. W 1891 przybył do Petersburga, gdzie poznał redaktorów pisma „Ruskoje Bogatstwo”, w którym niebawem zaczął publikować pod pseudonimem S. A. An-ski. W tym samym roku wyjechał do Europy Zachodniej – przez Berlin do Paryża, gdzie był świadkiem procesu Dreyfusa. Przebywał tam do 1905, pisując nadal do „Ruskogo Bogatstwa” i innych wschodnich gazet (m.in. „Jug”, „Obrazowanije”, „Żurnal dla Wsiech”). Od 1894 był prywatnym sekretarzem Piotra Ławrowa. Pozostawał z nim w bliskich kontaktach aż do jego śmierci w roku 1900.

W 1901 przeczytał Dzieła zebrane Pereca. Był pod wrażeniem wyrafinowanego stylu i poziomu literackiego, jaki można osiągnąć pisząc w jidysz. W 1902 przyjął nowy pseudonim, S. Sinani (lub Z. Sinani), którego używał głównie do publikacji jidyszowych rewolucyjnych wierszy, pamfletów i sztuk teatralnych. Napisał wówczas pieśń Di Szwue (Przysięga), która stała się hymnem Bundu. Przetłumaczył także Międzynarodówkę z francuskiego na jidysz.

W 1907 aresztowano An-skiego w Witebsku z powodu odkrytych w jego mieszkaniu utworów i listów m.in. krytykujących Dumę i kwestionujących wyobrażenie o posłuszeństwie chłopstwa wobec cara. Jednak z uwagi na fakt, że teksty te nie ukazały się drukiem, uniewinniono pisarza. Rok później An-ski ożenił się z młodą pianistką z Witebska, Esterą Glezerman.

W latach 1912–1914[4] prowadził badania etnograficzne w żydowskich miasteczkach na Wołyniu i Podolu. Wraz ze skromną grupą badaczy przeprowadzał wywiady z miejscową ludnością, nagrywał piosenki ludowe, robił dokumentację fotograficzną, zbierał wytwory kultury materialnej.

W trakcie I wojny światowej był zaangażowany w pomoc jej ofiarom, głównie ludności żydowskiej, poszkodowanej w wyniku pogromów na terenie Galicji[5]. W roku 1919 odwiedził Wilno, gdzie założył Żydowskie Towarzystwo Historyczno-Etnograficzne[5], i Warszawę, gdzie został współpracownikiem żydowskiego dziennika „Der Moment”.

Najsłynniejszym dziełem An-skiego jest legenda dramatyczna Dybuk (1914, podtytuł Na pograniczu dwóch światów), której polska prapremiera (w wykonaniu Trupy Wileńskiej) odbyła się miesiąc po jego śmierci w Teatrze Elizeum w Warszawie. W 1937 powstała filmowa ekranizacja w reżyserii Michała Waszyńskiego.

Jego prace etnograficzne były przez wiele lat ukryte w radzieckich archiwach, dopiero w 1990 część z nich ujrzała światło dzienne.

Jest pochowany wraz z Icchokiem Lejbem Perecem i Jakubem Dinezonem w Mauzoleum Trzech Pisarzy w alei głównej na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 44)[6].

Przypisy

  1. ↑ An-Ski (An-ski) Sz. (Szymon) (pseud.). W: Polski Słownik Judaistyczny [on-line]. Jewish Historical Institute. [dostęp 2016-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-19)].
  2. ↑ Anski Szymon, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-06-24].
  3. ↑ Gerszon Lewin, Ze wspomnień o An-skim, „Nasz Przegląd”, nr 194 (16 lipca 1925), s. 4. Gerszon Lewin był warszawskim lekarzem, który leczył An-skiego w jego ostatniej chorobie.
  4. ↑ Według Jagielskiego 1911–1913.
  5. ↑ a b Małgorzata Stolarska-Fronia: An-Ski Szymon. W: Żydzi polscy. Historie niezwykłe. Magdalena Prokopowicz (red.). Warszawa: Demart, 2010, s. 15. ISBN 978-83-7427-392-3.
  6. ↑ Cmentarze m. st. Warszawy. Cmentarze żydowskie, Rokart, Warszawa 2003, ISBN 83-916419-3-7.

Bibliografia

  • Gabriella Safran, Steven J. Zipperstein (red.): The Worlds of S. An-sky: A Russian Jewish Intellectual at the Turn of the Century, Stanford University Press, 2006, ISBN 0-8047-5344-X.
  • Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, s. 64–65. ISBN 83-90-66296-5.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Mauzoleum Trzech Pisarzy 4.JPG
Autor: Cezary p, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mauzoleum Trzech Pisarzy na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie