Szymon Marcin Kossakowski

Szymon Marcin Kossakowski
Ilustracja
Herb
Ślepowron
Rodzina

Kossakowscy herbu Ślepowron

Data i miejsce urodzenia

1741
Szyły lit. Šilai koło Janowa

Data i miejsce śmierci

25 kwietnia 1794
Wilno

Ojciec

Dominik Kossakowski (zm. 1743)

Matka

Marianna Zabiełło

Żona

Teresa Potocka

Dzieci

Natalia Kossakowska

Odznaczenia
Order Orła Białego Order Świętego Stanisława (Rzeczpospolita Obojga Narodów)

Szymon Juda Marcin Korwin-Kossakowski herbu Ślepowron (ur. w 1741 w Szyłach koło Janowa, zm. w Wilnie 25 kwietnia 1794) – hetman wielki litewski w 1793 roku, hetman polny litewski w 1792 roku, generał rosyjski w 1790 roku, konsyliarz z Senatu konfederacji generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego w konfederacji targowickiej[1], członek konfederacji grodzieńskiej w 1793 roku[2], konfederat barski w 1768 roku, podczaszy kowieński w 1763 roku[3].

Życiorys

Odbył studia w kolegium jezuitów w Kownie i na Uniwersytecie Królewieckim. Był bliskim współpracownikiem księcia kurlandzkiego Karola Krystiana Wettyna, dzieląc wraz z nim trudne chwile w Mitawie w 1763 roku, gdy był wyrzucany z księstwa przez wojsko rosyjskie. W 1764 roku był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego z powiatu kowieńskiego[4], lecz zraził się do niego, gdy nie dostał upragnionego starostwa. Poseł na Sejm Czaplica 1766 roku z powiatu kowieńskiego[5]. Na Sejmie repninowskim ostro atakował króla. Udał się potem w delegacji sejmowej do Rosji, by prosić Katarzynę II, by zechciała być gwarantką ustroju Rzeczypospolitej. Poniewczasie zrozumiał swój błąd, przystał do konfederacji barskiej i zaczął organizować powstanie na Litwie. Został marszałkiem generalnym konfederacji litewskiej. W listopadzie 1768 roku przyparty przez rosyjską kontrofensywę, wycofał się do Prus. Pojechał następnie do Drezna, gdzie był jednym z przywódców stronnictwa saskiego, zmierzającego do detronizacji Stanisława Augusta. Wyjechał do Turcji w celu agitacji antyrosyjskiej, podając się za posła saskiego. Tam sfałszował pismo sułtana do Generalności barskiej, w którym sułtan rzekomo wzywał do ogłoszenia bezkrólewia w Polsce. 9 kwietnia 1770 roku konfederaci barscy ogłosili w Warnie detronizację Stanisława Augusta.

Generalność nakazała schwytanie Kossakowskiego Kazimierzowi Pułaskiemu. Kossakowski jednak przedarł się na Litwę, gdzie odniósł wiele zwycięstw nad Rosjanami. Sformował jeden z najbardziej ruchliwych oddziałów barskich w sile 4 000 ludzi. Dokonał nawet brawurowego wypadu do Rosji, na Smoleńszczyznę, alarmując garnizony rosyjskie w Pskowie. Przeprowadził najdłuższy rajd konfederacji barskiej, przeprawiając się przez Kurlandię, Prusy i Mazowsze do Wielkopolski. Nazwany został wówczas litewskim Pułaskim.

W 1775 roku pogodził się z królem i stał się jednym z przywódców partii rosyjskiej w Rzeczypospolitej. W latach 1786–1788 zasiadał w Radzie Nieustającej. W 1790 roku wstąpił w randze generała-majora do armii rosyjskiej walczącej z Turkami na Bałkanach. Od października 1791 roku spiskował z Sewerynem Rzewuskim i Szczęsnym Potockim w Jassach, gdzie przygotowywano późniejszą konfederację targowicką.

W liście do Katarzyny II pisał:
Nie widzę i nikt dostrzec nie może ogólnego szczęścia kraju naszego, tylko w poważaniu tego sąsiedzkiego mocarstwa ogromnego, mającego własny interes widzieć nas mądrych i szczęśliwych, jako w osobie, którą wieki następne między cuda natury i wielkość kłaść będą – N. Imperatorowej całej Rosji. Nie masz pani wyżej umiejącej cenić prawa ludzkości i prawa rozsądnej wolności i sprawiedliwości: doświadczają i korzystają narody berłu jej poddane, kładąc i wielbiąc ją w mądre przymiotów bóstwa.

Udzielał cennych uwag o stanie armii polskiej generałom rosyjskim, którzy mieli zaatakować Rzeczpospolitą. Postulował m.in. porwanie Tadeusza Kościuszki i księcia Józefa Poniatowskiego. W 1792 roku został dowódcą korpusu rosyjskiego, który uderzył na Polskę od strony Połocka. 25 czerwca 1792 roku w zdobytym przez Rosjan Wilnie ogłosił się hetmanem polnym litewskim. W styczniu 1793 roku ostro zareagował na wkroczenie wojsk pruskich do Wielkopolski. Zagroził wówczas zwołaniem pospolitego ruszenia, co przeraziło nawet Rosjan. Proponował nawet przyłączenie Litwy do Rosji jako udzielnego księstwa. W tym roku został hetmanem wielkim litewskim. Na sejmie grodzieńskim (1793) został mianowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego członkiem deputacji do traktowania z posłem rosyjskim Jakobem Sieversem[6]. 22 lipca 1793 roku podpisał traktat cesji przez Rzeczpospolitą ziem zagarniętych przez Rosję w II rozbiorze Polski[7]. W 1794 roku opracował plan redukcji wojska litewskiego.

W czasie insurekcji kościuszkowskiej 24 kwietnia 1794 roku został w Wilnie aresztowany i osadzony w Arsenale. Sąd kryminalny 25 kwietnia skazał go na śmierć przez powieszenie. Został powieszony w żółtym szlafroku na szubienicy przed Ratuszem. W momencie zaciskania pętli na szyi skazańca odezwały się dzwony kościoła św. Kazimierza a tłum wiwatował Niech żyje Rzeczpospolita!. W czasie konfederacji targowickiej powstał paszkwil dotyczący osoby Szymona Kossakowskiego, autor jest nieznany, pełny tytuł brzmi: Nagrobek Szymonowi Kossakowskiemu:

Nagrobek Szymonowi Kossakowskiemu
Przechodniu! Wstrzymay twe modły, BOG ie za Prawych odbiera;
Jam Oyczyzny zdrayca podły- Jak kto żyie, tak umiera.
Straciłem życie i sławę, Niż pierwsze ostatnie wprzodu;
Sam sobie dałem Buławę, Stryczek był z Woli Narodu.
Śmierć mą nie głosiły Dzwony, Wyrok słuszny dni mych przerwą,
Jam tu został powieszony, I tu moje ginie ścierwo[8].

Inny wierszyk głosił:

Skalałeś gniazdo orle, śmierdzący Korwinie!
To jest twoje siedlisko, wleź no po drabinie!
Piłeś krew, jadłeś ciało — czynności twe głupie
Tak ci Litwa nagradza, byś wisiał na słupie.
Dumny ty Kossakowski, wileński hetmanie,
Masz nagrodę dla zasług, zdrajco i hamanie.[9]

Postać Szymona Kossakowskiego została wykorzystana przez Juliusza Słowackiego. Poeta przedstawił ostatnie dni życia hetmana w dramacie Horsztyński.

Odznaczony Orderem Orła Białego, kawaler Orderu Świętego Stanisława[10].

Przypisy

  1. Korrespondent Warszawski Donoszący Wiadomości Kraiowe y Zagraniczne. 1792, no 64 + dod., s. 586.
  2. Korwin [Kossakowski] S., Trzeci Maj i Targowica, Kraków 1890, s. 224.
  3. Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku. Spisy". Oprac. Henryk Lulewicz i Andrzej Rachuba. Kórnik 1994, s. 216.
  4. Akt elekcyi Roku Tysiąć Siedemset Sześćdziesiątego Czwartego, Miesiąca Sierpnia, Dnia dwudziestego siódmego, s. 57.
  5. Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego odprawionego w Warszawie roku 1766 ..., [b.n.s]
  6. Volumina Legum, t. X, Poznań 1952, s. 11-23.
  7. Volumina Legum t. X, Poznań 1952, s. 23.
  8. Autor nieznany, [w:] R. Kaleta, Ulotna poezja patriotyczna Oświecenia (1774-1797), Wrocław 1977.
  9. Znaczenie czarnego humoru w wierszach nagrobkowych z czasów powstania kościuszkowskiego
  10. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 242.


Media użyte na tej stronie

Bulawa.PNG
Autor: Mathiasrex, Licencja: CC BY 2.5

Herb Hetmanów Rzeczypospolitej

author User:Mathiasrex -Maciej Szczepańczyk
POL Order Świętego Stanisława BAR.svg
Baretka: Order Świętego Stanisława (Polska)
Slepowron.svg
Autor: lorakesz, Licencja: CC BY-SA 2.5
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .