Szymon Laks

Szymon Laks (ur. 1 listopada 1901 w Warszawie, zm. 11 grudnia 1983 w Paryżu^[1]) – kompozytor, dyrygent, pianista, pisarz, tłumacz pochodzenia żydowskiego.

Urodził się w Warszawie w rodzinie zasymilowanych Żydów polskich. Przez dwa lata studiował matematykę na Uniwersytecie Wileńskim i Warszawskim. W 1921 r. wstąpił do Konserwatorium Warszawskiego, gdzie uczył się harmonii oraz kontrapunktu i kompozycji. W latach 1927–29 kontynuował studia muzyczne w paryskim Conservatoire National pod kierunkiem Paula Vidalа (kompozycja) i Henri Rabauda (dyrygentura). Był członkiem Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków w Paryżu i uczestniczył w jego pracach. W swoich kompozycjach Szymon Laks łączył różne gatunki muzyczne, szukając nowej jakości na styku muzyki popularnej i poważnej. W jego utworach, szczególnie pieśniach, słychać inspirację bluesem, jazzem oraz folklorem polskim i żydowskim. W pierwszej połowie lat 30. współpracował z Aleksandrem Fordem, dla którego napisał partytury do filmów – Sabra (1933) oraz Przebudzenie (1934).

Formularz rejestracyjny Szymona Laksa jako więźnia w nazistowskim obozie koncentracyjnym w Dachau

W 1941 r. Szymon Laks został aresztowany i internowany w obozie pod Orleanem. Deportowany w lipcu 1942 r. do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau (nr obozowy 49543), przeżył tam ponad dwa lata. Był kopistą i kapelmistrzem obozowej orkiestry męskiej. W październiku 1944 r. został przewieziony do obozu w Dachau (KL), gdzie doczekał wyzwolenia przez armię amerykańską. Do Paryża powrócił w maju 1945 r. Swoje obozowe przeżycia, w tym przede wszystkim pracę w obozowej orkiestrze, opisał w książce Musiques d’un autre monde (Paryż 1947), a następnie w Grach oświęcimskich (Londyn 1979, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau 1998). W okresie powojennym kontynuował twórczość muzyczną. W latach 70. poświęcił się działalności pisarskiej i przekładowej. Jego pełne żywych intelektualnie polemik, analiz i komentarzy książki Epizody, epigramy, epistoły (1976), Poloniki, polemiki, polityki (1977), Słowa i antysłowa (1978), Gry oświęcimskie (1979), Szargam świętości (1980), Dziennik pisany w biały dzień (1981), Taryfa ulgowa kosztuje drożej (1982), Moja wojna o pokój (1983) oraz Kultura z cudzysłowem i bez (1984) wydawała londyńska Oficyna Poetów i Malarzy^[2].

Główne dzieła muzyczne Szymona Laksa

• Kwartety smyczkowe I–V (1928, 1932, 1946, 1962, 1964)
• Mała suita na kwartet smyczkowy (1929)
• Kwintet na instrumenty dęte (1929)
• Sonata Concertante na skrzypce i fortepian (1929)
• Sonata na wiolonczelę i fortepian (1932)
• 3 utwory koncertowe na wiolonczelę i fortepian (1933)
• Suita polska na skrzypce i fortepian (1935)
• Trio fortepianowe (1950)
• Concerto da Camera na fortepian, 9 instrumentów dętych i perkusję (1963)
• Dialog na dwie wiolonczele (1964)
• Concertino na trio dęte (1965)
• Kwintet fortepianowy na motywach polskiej muzyki ludowej (1967)
• Suite concertante na puzon i fortepian (1969)
• Chorale na 4 puzony (1973)
• Farys – poemat symfoniczny (1924)
• Symfonia (1924)
• Scherzo (1925)
• Blues symfoniczny (1928)
• Sinfonietta na orkiestrę smyczkową (1936)
• 3 polonezy warszawskie (1947)
• Poemat na skrzypce i orkiestrę (1954)
• Symfonia na orkiestrę smyczkową (1964)
• L’hirondelle inattendue – opera buffa (1965)
• 3 pieśni do wierszy J. Tuwima (1938)
• Passacaille – vocalise (1946)
• 8 ludowych pieśni żydowskich (1947)
• 3 pieśni do tekstów W.M. Berezowskiej (1960)
• Elegia żydowskich miasteczek do tekstu A. Słonimskiego (1961)
• Pieśni do tekstów J. Tuwima, J. Iwaszkiewicza i M. Jastruna (1961–63)
• Portrait de l’oiseau-qui-n’existe-pas (1964)
• 5 melodii do tekstów J. Tuwima (1968)
• Sonate breve na klawesyn (1947)
• Suita w dawnym stylu na klawesyn lub fortepian (1973)
• Sonatina (1928)
• Blues (1945)
• Ballada (1949)

Muzyka filmowa

• Sabra (1933)
• Przebudzenie (1934)

Przypisy