Szyszman

Szyszman

— książę Widynia —
Władca Widynia
Okres	od lat 70. – 80. XIII wieku do 1308/1313
Następca	Michał Szyszman
Dane biograficzne
Dynastia	Szyszmanowicze
Data śmierci	1308/1313
Żona	Anna c. Jovana Dragosza
Dzieci	Michał • Keraca Petrica • Belaur

Bułgaria w 1307 roku

Szyszman (bułg.: Шишман, Sziszman) – bojar bułgarski, książę Widynia. Ojciec cara bułgarskiego Michała III Szyszmana. Protoplasta ostatniej bułgarskiej dynastii średniowiecznej – Szyszmanowiczów.

Władca Widynia pod zwierzchnictwem tatarskim

Szyszman był bojarem bułgarskim z okolic Widynia^[1]. Wczesne lata jego życia i wzrost jego potęgi są słabo udokumentowane. I. Vásáry uważa, że był potomkiem Kumanów, którzy po 1241 roku osiedlili się w Bułgarii, zmuszeni do opuszczenia Królestwa Węgier^[2]. W historiografii bułgarskiej przyjmuje się, że nieznana z imienia, pierwsza żona Szyszmana była córką sewastokratora Piotra i Anny-Teodory Aseniny, córki cara Iwana Asena II (1218-1241)^[3][4]. Pomiędzy 1275 a 1280 rokiem urodziła mu ona syna Michała, przyszłego cara bułgarskiego^[5]. We współczesnych mu źródłach Szyszman jest tytułowany księciem, królem, a nawet carem, choć oficjalnie przysługiwał mu jedynie tytuł despoty^[6]

Za panowania cara Jerzego I Tertera (1280-1292), po 1281 roku, Szyszman, utworzył własne silne państwo w zachodniej Bułgarii, w ziemi widyńskiej obejmującej dolinę rzeki Timoku^[7]. W historiografii bułgarskiej wskazuje się na fakt, że Jerzy I Terter, który w 1280 roku opanował tron carów bułgarskich, był również możnowładcą bułgarskim pochodzenia kumańskiego^[6], co jest źródłem hipotezy, że Szyszman mógł być krewnym, a nawet bratem Jerzego I Tertera^[8]. Część uczonych przenosi początki panowania Szyszmana nawet na późne lata 70., po zamordowaniu przez carycę Marię, poprzedniego władcy w Widyniu, Jakuba Swetosława. Część na początek lat 90. XIII wieku^[1].

Przedmiotem dyskusji jest również stopień niezależności Szyszmana. T. Wasilewski, analizując wpływy tatarskie na życie polityczne Bułgarii w tym okresie, przyjmuje, że Szyszman objął władzę w Widyniu, jako lennik i sprzymierzeniec tatarskiego wodza Nogaja^[7]. J. Fine nie wyklucza, że Tatarzy mogli jedynie zaakceptować jego usamodzielnienie post factum^[1]. Z kolei historycy bułgarscy skłonni są łączyć uznanie przez Szyszmana zwierzchnictwa tatarskiego dopiero z wydarzeniami lat 1291-1292. Z racji przyjętej koncepcji objęcia przez niego władzy wskazują natomiast na stosunkowo dobre relacje jego państwa z carami bułgarskimi w Tyrnowie^[6].

Jego państwo stale rosło tak że pod koniec XIII wieku Szyszman władał większością ziem północno-zachodniej Bułgarii^[7]. Biskup Daniło podaje, że posiadał wiele ziem bułgarskich^[9]. Bułgarski historyk Jordan Andrejew uważa, że granice jego państwa sięgały poza Żelazną Bramę na zachodzie i do Łomu i Wracy na zachodzie. Opierając się na wzmiankach kronikarzy, którzy podają, że Dunaj biegnie przez środek jego ziem, przyjmuje również, że Szyszman kontrolował również Oltenię w zachodniej Wołoszczyźnie^[6].

Konflikt z Serbią i zależność od króla serbskiego

Około 1291 roku wspólna wyprawa władców serbskich Stefana Dragutina i Stefana Milutina doprowadziła do likwidacji sąsiadującego z państwem Szyszmana księstwa braniczewskiego rządzonego przez braci Dyrmana i Kudelina. W odwecie mniej więcej rok później Szyszman zaatakował ziemie serbskie. Jest możliwe, że był sojusznikiem Dyrmana i Kudelina, niewątpliwie natomiast likwidacja księstwa braniczewskiego powodowała, że jego państwo zyskiwało silnego i agresywnego sąsiada. Oddziały Szyszmana, w których liczny udział miały wojska tatarskie najechały Serbię^[10]. Dotarły w rejon Hvosna, obległy twierdzę Ždrelo w pobliżu Peciu^[9]. Ostatecznie splądrowały jedynie i spaliły monaster w Żiczy i powróciły do siebie^[10]. Po ucieczce cara Jerzego I Tertera i objęciu władzy przez Smilca, Stefan Milutin wraz z bratem Dragutinem, wykorzystując osłabienie Bułgarii najechali państwo widyńskie. Stolica poddała się po krótkim oblężeniu. Szyszman zbiegł za Dunaj do Nogaja^[6][7].

Zamek Baba Vida w Widyniu, stolicy Szyszmanowego państwa

Ostatecznie zamiast zaanektować zdobyte terytoria Milutin ponownie osadził Szyszmana na tronie w Widyniu i zawarł z nim przymierze. Szyszman został zmuszony do uznania zwierzchnictwa króla serbskiego i poślubienia żonę możnowładcy serbskiego Jovana Dragosza^[10], Anny^[11]. Zdaniem T. Wasilewskiego to jego syn Michał był zmuszony poślubić córkę Milutina Annę Nedę^[12]. Niewątpliwie ocalenie swego państwa Szyszman zawdzięczał Nogajowi. Milutin zwrócił mu księstwo widyńskie obawiając się interwencji tatarskiej. W tym czasie sam zresztą popadł w zależność od Tatarów i był zmuszony wysłać swego syna Stefana Deczańskiego na dwór Nogaja^[10].

Pomimo uzależnienia od Serbii, na które wskazuje również późniejszy ślub syna Szyszmana Michała z córką Milutina Anną Nedą, dzięki obecności Tatarów Szyszman mógł prowadzić stosunkowo niezależną politykę w stosunku do Wołoszczyzny, a zwłaszcza do Bułgarii^[6]. Po zamordowaniu przez Toktu chana Nogaja (1299) i rozpadzie jego ordy, udzielił w latach 1301-1302 schronienia niektórym z krewnych Nogaja, między innymi wnukowi chana Kara-Kesekowi, który zbiegł do Widynia z liczącym 3 tysiące jazdy oddziałem i pozostawał tam jeszcze w 1325 roku^[13]. W przeciwieństwie do Andrejewa, Fine uważa, że śmierć Nogaja zwiększyła wpływy serbskie w Widyniu^[14].

Szyszman zmarł w 1308^[6] lub w 1313 roku^[7][15]. Jego następcą został syn Michał, dokument wenecki z 1313 roku tytułuje go: despotą bułgarskim i panem Widynia^[15]. W 1323 roku Michał został carem Bułgarii. Oprócz Michała Szyszman miał jeszcze syna Belaura, późniejszego despotę Widynia i córkę Keracę Marię, matkę cara Iwana Aleksandra (1331-1371). Zdaniem Iwana Bożiłowa, który uważa ich za potomków dynastii Asenowiczów, wszystkie dzieci Szyszmana urodziły się z jego pierwszej żony, córki Anny Teodory^[16]. Potomkowie Szyszmana rządzili Bułgarią od 1323 roku do upadku państwa pod koniec XIV wieku^[17].

Przypisy

Bibliografia

• Jordan Andrejew, Iwan Łazarow, Płamen Pawłow: Koj koj je w srednowekowna Byłgaria. Petyr Beron, 1999. ISBN 978-954-402-047-7. (bułg.)
• Iwan Bożiłow: Familiata na Asenewci (1186–1460). Geneałogia i prosopografia. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademia na naukite, 1994. ISBN 954-430-264-6. (bułg.)
• Charles Cawley: Medieval Lands. Foundation for Medieval Genealogy, 2006–2007.
• Tadeusz Wasilewski: Historia Jugosławii do XVIII wieku. W: W. Felczak, T. Wasilewski: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9.
• Wasyl Giuzelew: Bułgarskie średniowiecze. W: Bułgaria. Zarys dziejów. I. Dymitrow (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, 1986. ISBN 83-05-11583-6.
• Meteżnici i pretendneti za tyrnowskata carska korona prez XIV wek. W: Płamen Pawłow: Buntari i awanturisty w srednowekowna Byłgaria. Warna: LiterNet, 2005. ISBN 954-304-152-0. [dostęp 2012-09-03]. (bułg.)
• T. Wasilewski: Historia Bułgarii. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 97-101. ISBN 83-04-02466-7.
• István Vásáry: Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185–1365. Cambridge University Press, 2005. ISBN 978-0-521-83756-9.