Tęczyńscy herbu Topór

Herb Topór
Ruiny zamku Tenczyn
Ruiny zamku Rabsztyn koło Olkusza

Tęczyńscy – polski ród magnacki herbu Topór. Być może wywodził się od palatyna Sieciecha, a ich domniemani przodkowie („poronieni książęta”, według Wincentego Kadłubka[1]) mieli być właścicielami Tyńca, który skonfiskował im Kazimierz I Odnowiciel. Od końca XIII w. do 1637 r. Tęczyńscy nieprzerwanie utrzymywali się na szczytach elity możnowładczej i niezależnie od okresu należeli do kilku najbardziej wpływowych rodzin w Królestwie Polskim[2]. Protoplastą rodu był prawdopodobnie rycerz Sułek z Morawicy wzmiankowany w 1273 roku i posiadający prawo patronatu nad kolegiatą św. Andrzeja w Krakowie. Siedzibą rodu był zamek Tenczyn w Rudnie, którego budowę rozpoczął na początku XIV wieku syn Sułka – kasztelan krakowski Nawój z Morawicy, będący twórcą potęgi Tęczyńskich. Budowę tę kontynuował jego syn Andrzej i od tego czasu członkowie rodu przyjęli nazwisko po przeniesieniu się tam z zamku w Morawicy. Członkowie rodu działali najpierw na rzecz zjednoczenia kraju po okresie rozbicia dzielnicowego, a następnie potem na rzecz unii z Litwą. Synem Andrzeja był Jan, będący jednym z najważniejszych współpracowników królowej Jadwigi i Władysława Jagiełły. Za zasługi Władysław Jagiełło nadał mu Nową Górę z wsiami oraz z kopalniami ołowiu. Jan Tęczyński posiadał również zamek Wrocimowice. Za panowania ostatnich Piastów oraz Jagiellonów Tęczyńscy byli najpotężniejszą rodziną w Małopolsce, wielu z nich pełniło ważne funkcje kasztelanów krakowskich i wojewodów krakowskich. W 1408 roku najstarszy z synów Jana, Andrzej, ożenił się z Anną z Goraja, córką słynnego Dymitra z Goraja herbu Korczak, dzięki czemu Tęczyńscy uzyskali Kraśnik w Lubelskiem i klucz brzeziński. Po kryzysie w znaczeniu rodu w czasach Nawoja z Tęczyna, który zadłużył majątki, znaczenie rodu przywrócił Jan z Tęczyna, który został przywódcą najpotężniejszego w pierwszej połowie XV wieku stronnictwa możnowładczego, zwanego „oligarchami małopolskimi”[2]. Andrzej Tęczyński, zmarły tragicznie w 1461 r., zamordowany przez tłum mieszczan krakowskich, zapoczątkował boczną linię rodziny znaną pod nazwiskiem Rabsztyńskich[2]. Jej własnością stało się miasto Książ Wielki wraz z 14 wsiami oraz zastaw na tenucie rabsztyńskiej (zamek Rabsztyn, miasto Olkusz i 10 wsi). Własnością Tęczyńskich był także dom w Krakowie przy ul. św. Andrzeja, dom na Wawelu zwany Rabsztynem, miasto Łęczna, zamek Kryłów, zamek Terebiń, miasto Luboml, miasto Bóbrka i przylegające do nich wsie. Na latyfundium Tęczyńskich w 1470 r. składały się: 4 zamki, 6 miast, 90 wsi oraz 2 domy w Krakowie[2]. Śmierć Jana Tęczyńskiego w 1470 r. stanowiła punkt zwrotny w dziejach rodziny, ponieważ jego synowie nie mogli liczyć na przychylność Kazimierza Jagiellończyka, pamiętającego o opozycyjnej polityce ich ojca[2]. Dopiero za panowania króla Jana Olbrachta kilku Tęczyńskich objęło wysokie urzędy senatorskie[2]. Wojewoda Andrzej Tęczyński w 1527 otrzymał od cesarza dla rodu dziedziczny tytuł hrabiego. W 1562 roku założył miasto Końskowola.

Ostatnim męskim przedstawicielem głównej linii rodu był wojewoda krakowski Jan Magnus Tęczyński, który zmarł w 1637 roku. Spadkobierczynią całego majątku została jego córka Izabela, która poślubiła w 1639 r. starostę pobiedziskiego, Łukasza Opalińskiego[2].

Najbardziej znani członkowie rodu

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ łac. principes abortiui (Internetowy Polski słownik biograficzny, hasło: Sieciech).
  2. ↑ a b c d e f g Zbigniew Anusik, Latyfundia panów na Tęczynie, Kilka refleksji w związku z książką Janusza Kurtyki, Przegląd Nauk Historycznych 2003. R. II. nr 2(4).
Jan Magnus Tęczyński

Bibliografia

  • J. Kurtyka, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Zamek Tenczyn.jpg
Autor: www.szymonkaczmarczyk.com, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ruiny zamku Tenczyn.
POL COA Topór.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb szlachecki Topór