Tłumacz (miasto)

Tłumacz

Тлумач

Tłumacz, plac Mickiewicza (przed 1914)
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	iwanofrankiwski
Rejon	tłumacki
Powierzchnia	19,57 km²
Populacja (2018) • liczba ludności	8957[1]
Nr kierunkowy	+380 3479
Kod pocztowy	78000-78004
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego Tłumacz
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Tłumacz
48°52′N 25°00′E/48,866667 25,000000
Strona internetowa
Portal Ukraina

Tłumacz (ukr. Тлумач, hist. Товмач) – miasto na Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, siedziba administracyjna rejonu tłumackiego.

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pojawia się w latopisie halicko-wołyńskim z 1213 roku^[2]. W XIV wieku, po śmierci ostatniego księcia halickiego Jerzego II Bolesława z Piastów mazowieckich w wyniku wypraw zbrojnych (według innych danych drogą dziedziczenia^[3]), Tłumacz, jak i cała Ruś Halicka, przeszedł na króla polskiego Kazimierza Wielkiego. W 1386 roku miał król ufundować w Tłumaczu parafię^[4]. Pod koniec XIV wieku miejscowość została przekazana przez księcia Władysława Opolskiego Rusinowi Mikołajowi Korytce. Miejscowość otrzymała w 1448 roku prawo magdeburskie. W 1485 roku parafia tłumacka otrzymała dla tłumackiego kościoła od króla Kazimierza Jagiellończyka dwór, ziemie, staw, ogrody, dziesięcinę oraz zwolnienie od podatków^[4].

W I Rzeczypospolitej należał Tłumacz do województwa ruskiego. W 1510 roku miasto zostało zniszczone i zrabowane przez Turków. W 1511 roku otrzymało przywilej na jarmark roczny. W 1530 roku najechał na ziemię tłumacką hospodar wołoski Petryła i zajął Tłumacz wraz z Tyśmienicą, które stracił rok później po klęsce z wojskami Jana Tarnowskiego. W XVI wieku istniał w Tłumaczu klasztor bazylianów. W 1584 i 1621 roku miasto było palone przez Tatarów. W czasie powstania Chmielnickiego, w 1648 roku z pobliskiej Ottyni wyruszyli na Tłumacz chłopi pod przewodnictwem Jaremy Popowicza, którzy zabili wójta Tłumacza, Ostrowskiego. W 1661 roku Tłumacz został zniszczony przez Kozaków i Węgrów Rakoczego^[3]. W 1686 roku król Jan III Sobieski założył w mieście obóz wojskowy, przygotowując się przed wyprawą wołoską. W pierwszej połowie XVIII wieku Tłumacz znajdował się w posiadaniu Potockich^[4]. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku miasto znalazło się w granicach monarchii Habsburgów. W latach 1867–1918 Tłumacz był siedzibą powiatu tłumackiego.

W II Rzeczypospolitej miasto było siedzibą administracyjną powiatu tłumackiego w województwie stanisławowskim, a od 1 sierpnia 1934 roku także nowo powstałej gminy wiejskiej Tłumacz utworzonej w ramach reformy na podstawie ustawy scaleniowej^[5]. W 1921 roku liczyło 5788 mieszkańców (3063 kobiety i 2725 mężczyzn) i znajdowały się w nim 854 budynki mieszkalne. 3391 osób deklarowało narodowość polską, 1395 – żydowską, 999 – rusińską, 1 – czeską, 1 – niemiecką, 1 – rosyjską. 2012 osób deklarowało przynależność do wyznania mojżeszowego, 1951 – do rzymskokatolickiego (w tym 24 obrządku ormiańskiego), 1821 – do greckokatolickiego, 3 – do prawosławnego, 1 – do niewiadomego^[6].

Tłumacz był prężnie rozwijającym się ośrodkiem miejskim. Chociaż jedna z pierwszych w regionie cukrowni została zlikwidowana jeszcze pod koniec XIX wieku, działały inne zakłady przemysłowe, przede wszystkim młyny, rozwijał się handel oraz kwitło budownictwo. Podstawę gospodarki w dalszym ciągu stanowiło jednak rolnictwo.

Byli mieszkańcy Tłumacza są skupieni w Ogólnopolskim Oddziale Tłumaczan Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich z siedzibą we Wrocławiu, w ramach którego urządzają wspólne spotkania, wyjazdy oraz wydają czasopismo pt. „Zeszyty Tłumackie”.

Demografia

Ludzie związani z Tłumaczem

Honorowi obywatele

• Michał Bartoszewski – honorowy obywatel Tłumacza, Niżniowa^[7]
• Eustachy Potocki herbu Pilawa (herb szlachecki) – m.in. cześnik koronny w 1754, generał artylerii litewskiej w 1759 oraz wieloletni właściciel Tłumacza
• Antoni Lisiecki herbu Lis – proboszcz w Tłumaczu i Śniatyniu, scholastyk katedralny lwowski^[8]
• Henryk Orliński (właśc. Chiel Picele^[9]) – polski nauczyciel, senator, w latach 1922–1927 dyrektor Państwowego Gimnazjum w Tłumaczu^[10]
• Marian Sankowski – prezydent Tłumacza, w 1930 otrzymał honorowe obywatelstwo Tłumacza^[11]
• Stanisław Młocki – starosta tłumacki^[12]
• Eugeniusz Swoboda – honorowy obywatel Tłumacza, Kozowy^[7]

Sport

Do 1939 roku w mieście funkcjonował klub piłkarski Strzelec Tłumacz.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Tłumacz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 348 .
• Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Ogólnopolski Oddział Tłumaczan
• Genealogie rodów z Tłumacza i okolic
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona