Tłustosz pospolity

Tłustosz pospolity
Ilustracja
(c) Anne Burgess, CC BY-SA 2.0
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządjasnotowce
Rodzinapływaczowate
Rodzajtłustosz
Gatunektłustosz pospolity
Nazwa systematyczna
Pinguicula vulgaris L.
Sp. pl. 1:17. 1753[3]
Synonimy
  • Pinguicula norica Beck
  • Pinguicula vulgaris var. vulgaris
  • Pinguicula vulgaris subsp. vulgaris[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Tłustosz pospolity[5] (Pinguicula vulgaris L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny pływaczowatych. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy[6]. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej[7]. W Polsce występuje w górach i na całym niżu z wyjątkiem północno-wschodniej części kraju. Roślina dość rzadka. Jest przedstawicielem nielicznych na obszarze Polski roślin owadożernych[8].

Morfologia

Pokrój
Roślina o wysokości 10-25 cm. Z różyczki liściowej o średnicy 4-12 cm wyrasta bezlistny głąbik z kwiatami[9].
Liście
Wyłącznie w przyziemnej różyczce o średnicy do 12 cm. Są krótkoogonkowe, jasnozielone, mięsiste, całobrzegie, mają jajowaty lub podługowaty kształt. Mają zwykle podwinięte brzegi i górną powierzchnię silnie pokrytą ogruczolonymi włoskami[9].
Kwiaty
Wyrastają z różyczki liściowej na ogruczolonych szypułkach o wysokości 5–25 cm, pojedynczo. Są to kwiaty grzbieciste o dwuwargowym kielichu. Obydwie wargi kielicha są rozcięte, górna mniej więcej do połowy swojej długości. Niebieskofioletowa i również dwuwargowa korona o długości 15–25 mm (wraz z ostrogą) jest 5-ząbkowa. Środkowa klapa na jej dolnej wardze posiada białą plamkę w gardzieli. Obydwie wargi korony z tyłu zrośnięte są w rurkę, która stopniowo przechodzi w dość długą i smukłą ostrogę. Wewnątrz korony pojedynczy słupek z bardzo pękatą zalążnią i dwoma różowymi, spiralnie zakręcającymi się znamionami, oraz dwa pręciki[9][10].
Owoc
Kulistawojajowata torebka o długości 4-5 mm i szerokości 3,5-4 mm. Zazwyczaj jej długość jest nie więcej niż 1 1/3 razy większa od szerokości[10]. Nasiona liczne, o powierzchni pokrytej delikatną siateczką[11].
Morfologia
Różyczka liściowa
Kwiat
Kwiat

Biologia i ekologia

Rozwój
Hemikryptofit. Kwitnie od maja do czerwca[6]. Pręcik i słupek dojrzewają równocześnie[12]. Jest rośliną mięsożerną. Liście tłustosza pospolitego, tak jak innych gatunków tego rodzaju, posiadają dwa rodzaje gruczołów: osadzone na trzoneczkach i wydzielające lepki śluz, oraz osadzone na liściu i wydzielające enzymy trawienne. Do śluzu przylepiają się siadające na liściach nieduże owady. Wówczas liście powoli zaginają się do środka, a enzymy trawią ciała owadów. Strawione składniki wchłaniane są przez liść, który po kilku dniach powoli rozprostowuje się. Roślina normalnie przeprowadza fotosyntezę, dzięki czemu jest w pełni autotroficzna. Owadożerność umożliwia jej jedynie uzupełnianie azotu, którego zwykle brak na ubogich glebach, na których rośnie[13].
Siedlisko
Eutroficzne torfowiska niskie, wilgotne łąki i inne wilgotne zbiorowiska, a w górach młaki kozłkowo-turzycowe[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O.All. Caricetalia davallianae.
Genetyka i zmienność
Liczba chromosomów 2n = 64[6]. We florze Polski wyróżniano podgatunek tłustosz pospolity dwubarwny Pinguicula vulgaris subsp. bicolor Á. Löve & D. Löve[5]. Według The Plant List jest to odrębny gatunek[3].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną. Zmniejsza się liczba stanowisk, na których występuje. Kategorie zagrożenia:

  • Kategoria zagrożenia gatunku w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[14]: V (narażony na wyginięcie); w wydaniu z 2016 roku kategorie zagrożenia określono osobno dla podgatunku typowego (NT, bliski zagrożenia) i podgatunku dwubarwnego (EN, zagrożony)[15]
  • Tłustosz pospolity dwubarwny (subsp. bicolor), występujący w południowo-wschodniej części kraju, został w Polsce uznany za wymierający. Według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (2001, 2014) posiada kategorię zagrożenia CR (krytycznie zagrożony)[16][17]. Umieszczony został także na polskiej czerwonej liście w kategorii EN (zagrożony).

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ a b c The Plant List. [dostęp 2017-03-10].
  4. ↑ Pinguicula vulgaris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  5. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. ↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  7. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
  8. ↑ Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo"Sport i Turystyka", 1990, s. 173. ISBN 83-217-2710-7.
  9. ↑ a b c d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  10. ↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  11. ↑ Rośliny drapieżne w Wigierskim Parku Narodowym. [dostęp 2017-03-10].
  12. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  13. ↑ Z. Podbielkowski, B. Sudnik-Wójcikowska – Rośliny mięsożerne zwane też owadożernymi. Multico, 2003, str. 34-46
  14. ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  15. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  16. ↑ Przyroda województwa śląskiego (pol.). W: Czerwona księga roślin – wykaz gatunków [on-line]. [dostęp 2013-07-28].
  17. ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Common Butterwort (Pinguicula vulgaris) - geograph.org.uk - 1379124.jpg
(c) Anne Burgess, CC BY-SA 2.0
Common Butterwort (Pinguicula vulgaris) Butterwort is a common plant of boggy land, and occurs widely throughout northern Britain.
Pinguicula vulgaris flower (side view) - Keila.jpg
Autor:
Ivar Leidus
, Licencja: CC BY-SA 4.0
Flower of common butterwort (length 15–20 mm)