Tłustosz zielonobrzuchy

Tłustosz zielonobrzuchy

Stagonomus venustissimus
(Schrank, 1776)
Imago
Larwa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Rodzina	tarczówkowate
Podrodzina	Pentatominae
Plemię	Eysarcorini
Rodzaj	Stagonomus
Gatunek	tłustosz zielonobrzuchy
Synonimy
Cimex venustissimus Schrank, 1776 Eysarcoris venustissimus (Schrank, 1776) Eusarcoris venustissimus (Schrank, 1776) Cimex melanocephalus Fabricius, 1775 (nec Linnaeus, 1767) Pentatoma regalis O.G. Costa, 1834 (nomen nudum) Eysarcoris fabricii Kirkaldy, 1904

Tłustosz zielonobrzuchy^[1] (Stagonomus venustissimus) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny tarczówkowatych. Zamieszkuje zachodnią i środkową część Palearktyki. Żeruje na jasnotowatych.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1775 roku przez Johana Christiana Fabriciusa pod nazwą Cimex melanocephalus^[2]. Nazwa ta okazała się być jednak młodszym homonimem nazwy użytej w 1767 roku przez Karola Linneusza^[3], w związku z czym w 1904 roku George Willis Kirkaldy nadał gatunkowi nowy epitet w kombinacji Eysarcoris fabricii^[4]. Wcześniej jednak, w 1776 roku gatunek ten opisany został niezależnie przez Franza de Paulę von Schranka pod nazwą Cimex venustissimus^[5], stąd ten epitet uznaje się za ważny. W wieku XX i na początku wieku XXI gatunek ów klasyfikowano w rodzaju Eysarcoris (tłustosz). W 2019 roku został on jednak przez Marcosa Roca-Cusachsa i Sunghoon Junga przeniesiony na podstawie morfologiczno-molekularnej analizy filogenetycznej do rodzaju Stagonomus (oczatnica)^[6].

Morfologia

Imago, widok z boku

Pluskwiak o dość krępym, w zarysie krótko-owalnym ciele długości od 5 do 6 mm. W ubarwieniu jego przeważa kolor żółtobrązowy lub szarobrązowy, najczęściej z odcieniem zielonym, zawsze z gęstym punktowaniem czarnobrązowego lub czarnego koloru. Na głowie występuje wyłącznie lub niemal wyłącznie czerń, często z metalicznym połyskiem purpurowym lub zielonym. Nadustek jest zbliżony długością do policzków. Czułki buduje pięć członów, z których trzy pierwsze są jasne, a dwa ostatnie czarne, co najwyżej wąsko rozjaśnione u podstaw. Przedplecze ma przednią krawędź przy głowie głęboko, kanciasto wykrojoną. Boczne krawędzie przedplecza w przedniej połowie są niemal proste, a jego boczne kąty są zaokrąglone i nie wystają poza nasady półpokryw, co odróżnia go od tłustosza zielarza. Na przedzie przedplecza leżą rozległe, czarne plamy, często z metalicznym połyskiem purpurowym lub zielonym. Krótsza od przykrywki półpokryw tarczka ma w części nasadowej dużą, półokrągłą plamę czarną, często metalicznie połyskującą, natomiast w części wierzchołkowej nie ma czarnej plamki. Półpokrywy mają zakrywki wystające poza szczyt odwłoka, bezbarwne do brązowawych. Na śródpiersiu znajduje się żeberko między odnóżami. Barwa odnóży jest jasna z ciemnym plamkowaniem ud i punktowaniem goleni. Listewka brzeżna odwłoka jest naprzemiennie czarno i jasno plamkowana. Spód odwłoka jest niemal jednobarwnie czarny lub czarnofioletowy, tylko przy bocznych krawędziach sternitów miewa wąskie rozjaśnienia^[7].

Ekologia i występowanie

Kopulacja

Jaja i świeżo wyklute larwy

Larwa wczesnego stadium

Owad ten zasiedla zarośla, polany, lasy i ich pobrzeża, parki, ogrody i żywopłoty^[1]. Zwykle wybiera miejsca bardziej zacienione i wilgotniejsze niż tłustosz zielarz, będąc też mniej ciepłolubnym od niego^[8], ale spotykany jest również w miejscach ciepłych i nasłonecznionych^[7]. Występuje od nizin po niższe góry, w Alpach dochodząc do rzędnych 1200 m n.p.m.^[8] Zarówno larwy jak i postacie dorosłe są fitofagami ssącymi soki z roślin należących do jasnotowatych^[7][8], w tym z rodzajów: czyściec, jasnota, klinopodium, mierznica, poziewnik i szanta^[8]. Aktywne osobniki spotyka się od wiosny do końca października. Okres rozrodczy przypada na wiosnę. Osobniki dorosłe nowego pokolenia pojawiają się od połowy sierpnia i są stadium zimującym^[7][8].

Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii oraz europejskich części Rosji i Turcji^[9][6][10]. W Afryce Północnej podawany jest z Maroka, Algierii i Tunezji. W Azji notowany jest z Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Jordanii, Izraela i Iranu^[10][6]. W Polsce jest owadem spotykanym nieczęsto i głównie na południu kraju^[1][7].

Przypisy