T-55

T-55

Czołg T-55 jako eksponat w Muzeum Uzbrojenia w Poznaniu (przód · tył · detal)
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Typ pojazdu	czołg podstawowy
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	4
Historia
Prototypy	1956 – 1957
Produkcja	1958 – 1981 (ZSRR) 1964 – 1981 (Polska) 1964 – 1973 (Czechosłowacja)
Egzemplarze	27500 (ZSRR) 5000 (Polska) 5000 (Czechosłowacja)
Dane techniczne
Silnik	1 silnik wysokoprężny, 12-cylindrowy W-55 o mocy 580 KM przy 2000 obr./min.
Transmisja	mechaniczna
Poj. zb. paliwa	680 l (zasadnicze) 280 l (dodatkowe)
Pancerz	spawany z płyt walcowanych, wieża odlewana kadłub 145mm/100mm/60mm wieża 300 (320mm T-55A)/150mm/65mm
Długość	9,00 m (całkowita) 6,20 m (kadłuba)
Szerokość	3,27 m
Wysokość	2,35 m
Prześwit	0,43 m
Masa	36 500 kg (bojowa)
Moc jedn.	16,1 KM/t
Nacisk jedn.	0,81 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	50 km/h (po drodze)
Zasięg	500 km (po drodze) 290 km (w terenie)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	1,40 m
Rowy (szer.)	2,70 m
Ściany (wys.)	0,80 m
Kąt podjazdu	30º
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 armata wz. 1944 D-10T2S kal. 100 mm (zapas amunicji – 43-45 szt.) 2 karabiny maszynowe SGMT kal. 7,62 mm 1 wielkokalibrowy karabin maszynowy DSzK kal. 12,7 mm
Użytkownicy
ZSRR, Afganistan, Albania, Algieria, Angola, Bangladesz, Birma, Bułgaria, Chiny, Chorwacja, Czechosłowacja, Egipt, Erytrea, Etiopia, Finlandia, Gwinea, Gwinea Bissau, Gwinea Równikowa, Indie, Irak, Iran, Izrael, Jugosławia, Jemen, Kongo, KRL-D, Kuba, Liban, Libia, Mali, Maroko, Mongolia, Mozambik, NRD, Nikaragua, Nigeria, Pakistan, Polska, Peru, Republika Środkowoafrykańska, Rumunia, Somalia, Sri Lanka, Syria, Urugwaj, Węgry, Wietnam, Zambia, Zimbabwe
Rzuty

T-55 – radziecki czołg podstawowy I generacji.

Historia

Czołg powstał przez modernizację czołgu T-54. Produkowany w latach 1958-1981. Głównym uzbrojeniem czołgu jest armata D-10T kal. 100 mm stabilizowana w dwóch płaszczyznach. Produkowany w ZSRR, a także na licencji w Czechosłowacji i Polsce. Czołg T-55 był ówcześnie jedną z najlepszych konstrukcji w swojej klasie. W latach 80. XX wieku był wykorzystywany przez siły zbrojne 38 państw. Wycofany z polskiej armii w 2002 r. Czołg T-55 produkowany był również w Chinach przez firmę Norinco pod nazwą Typ 59. Liczba wszystkich wyprodukowanych na świecie czołgów T-54/T-55 przekracza 95 000 egzemplarzy i przewyższa liczbę wszystkich czołgów innych typów wyprodukowanych na świecie po II wojnie światowej (stan na dzień 20.05.2004 r.).

Wersje podstawowe

• T-55 – produkowana w latach 1958-1962
• T-55A – produkowana w latach 1963-77, w Polsce 1968-81
• T-55K,T-55AK, T-55MK – wersje dowódcze

Modernizacje

• T-55M, T-55AM – dodany system kierowania ognia Wołna, stabilizacja działa, silnik V-55U, zwiększone opancerzenie,
• T-55M-1/T-55AM-1 – wersja z silnikiem V-46 od T-72
• T-55AD/T-55AMD/T-55AD1/T-55AMD1 – wersja z systemem obrony aktywnej Drozd
• T-55MV/T-55AMV/T-55MV-1/T-55AMV-1 – wersja z pancerzem reaktywnym
• T-55AM2
• T-55AM2PB – wersja dla armii NRD
• T-55M5 – wersja z pancerzem reaktywnym, nowy system kontroli ognia i system stabilizacji ognia
• T-55M6 – wersja M5 z dodatkowymi kołami w podwoziu, nową wieżą i automatycznym systemem ładowania.
• Safir-74/T-72Z – modernizacja irańska, SKO Fotona, armata 105 mm M68/L7, pancerz reaktywny, silnik o mocy 780 KM.
• Tiran 5 – izraelska wersja czołgów T-55 zdobytych w trakcie wojny sześciodniowej w 1967 roku. Część z nich służyła w armii izraelskiej bez modyfikacji, jednak z czasem Tiran został wyposażony w przedmuchiwacze, armatę M-68 kaliber 105 mm (wersja o nazwie Tiran 5Sz) czy też pojemniki transportowe po boku i z tyłu wież^[1][2].
• Tiran 5 Nochri – izraelska modyfikacja z lat 70. XX wieku zdobytych w 1967 roku czołgów T-55 polegająca na zamontowaniu dodatkowego wyposażenia z przodu w postaci trału bijakowego lub zestawu spychającego^[1][2].

Produkcja w Polsce

Licencję czołgu T-55 zakupiono w 1964 r. Jego produkcję podjęły Zakłady Mechaniczne Bumar-Łabędy w miejsce wcześniej produkowanych czołgów T-54. W 1968 r. podjęto produkcję nowego modelu T-55A, a następnie jego wersji dowódczej T-55AD. Produkcja czołgu kontynuowana była do 1981 r. Ogółem wyprodukowano ok. 5000 pojazdów wszystkich wersji. Podwozie czołgu T-55 wykorzystano do opracowania wozu zabezpieczenia technicznego WZT-2 oraz mostu towarzyszącego BLG-67.

Czołgi T-55 produkowane były nie tylko na potrzeby armii polskiej. Znaczna ich część przeznaczona była na eksport i to nie jedynie do państw Układu Warszawskiego, ale także do państw zaprzyjaźnionych, zwłaszcza z Bliskiego Wschodu. Produkowane w Polsce pojazdy cieszyły się bardzo dobrą opinią i były wyżej oceniane od czołgów tego samego typu produkowanych w ZSRR. W latach siedemdziesiątych czołgi te były polskim hitem eksportowym.

Czołgi T-55 eksploatowane w Wojsku Polskim w połowie lat 70. zmodernizowano do wersji T-55M, zbliżonej standardem do czołgu T-55A.

W połowie lat 80. XX w. część czołgów T-55A (560 szt.) zmodernizowano do wersji T-55AM "Merida". W 1999 roku Wojsko Polskie miało jeszcze 279 niezmodernizowanych czołgów, wycofanych ostatecznie, łącznie ze zmodernizowanymi, do 2002 roku^[3].

Wersje produkowane w Polsce

• T-55 – produkowana w latach 1964-1968
• T-55A – produkowana w latach 1968-1981
• T-55M – unifikacja T-55 do standardu T-55A
• T-55U – unifikacja T-54 do standardu T-55A. Występowała także pod wcześniejszą nazwą T-54AM2
• T-55AD1 – czołg dowódczy
• T-55AD2 – czołg dowódczy
• T-55AM – czołg z systemem kierowania ogniem Merida
• T-55AD1M – czołg dowódczy z systemem kierowania ogniem Merida
• T-55AD2M – czołg dowódczy z systemem kierowania ogniem Merida
• T-55AMS – czołg saperski z systemem kierowania ogniem Merida

Pojazdy wsparcia na podwoziu T-55 produkowane w Polsce

• BLG-67P/BLG-67M/BLG-67M2/BLG-67MP – most towarzyszący
• WZT-1/WZT-2 – wóz zabezpieczenia technicznego
• KLON – czołg saperski (seria prototypowa)

Opis konstrukcji T-55A

Czołg T-55, podobnie jak T-54, miał klasyczny układ konstrukcyjny. Kadłub wykonano z walcowanych płyt pancernych o maksymalnej grubości 99 mm. Wieża w kształcie półsferycznym składała się z elementów odlewanych o grubości do 203 mm i stropu z blach pancernych. Wnętrze kadłuba i wieży wyłożone było wykładziną antyradiacyjną ograniczająca promieniowanie przenikliwe. Pojazd podzielony był na trzy przedziały: kierowania, bojowy i napędowy.

W przedziale kierowania znajdowało się stanowisko mechanika-kierowcy (po lewej stronie) oraz zbiornik paliwa i część amunicji do armaty (po prawej stronie). Środkową część wozu, przykrytą obrotową wieżą, stanowił przedział bojowy. Znajdowały się tu stanowiska dowódcy czołgu i działonowego (z lewej strony) oraz ładowniczego (z prawej). W wieży zamontowane było uzbrojenie, przyrządy obserwacyjne i celownicze oraz środki łączności zewnętrznej i wewnętrznej.

W przedziale napędowym, zajmującym tylną część czołgu, umieszczono silnik wysokoprężny i układ przeniesienia mocy złożony z: przekładni pośredniej, wielotarczowego sprzęgła głównego, skrzyni biegów o 5 przełożeniach do jazdy w przód i jednym w tył, dwóch mechanizmów skrętu i dwóch przekładni bocznych. Sterowanie mechanizmami skrętu za pomocą układu kierowania ze wspomaganiem hydraulicznym typu HK-10. Układ bieżny składał się z dziesięciu podwójnych kół nośnych zawieszonych niezależnie na wahaczach i wałkach skrętnych, dwóch kół napinających z przodu i dwóch kół napędzających z tyłu. Gąsienice metalowe złożone z 90 ogniw każda.

Zasadnicze uzbrojenie obejmowało: 100 mm armatę sprzężoną z 7,62 mm karabinem maszynowym, stabilizowane w płaszczyźnie pionowej i poziomej, umieszczone w wieży, oraz przeciwlotniczy 12,7 mm wielkokalibrowy karabin maszynowy zamocowany na stropie wieży (przy włazie ładowniczego). Czołg posiadał dzienny celownik przegubowy typu TSz-2B-32P o powiększeniu 3,5x i 7x oraz nocny celownik peryskopowy typu TPN-1-22-11 o powiększeniu 5,5x. Dowódca czołgu dysponował przyrządem obserwacyjnym TPKU-2B i czterema peryskopami. W nocy, w miejsce przyrządu TPKU-2B, montowano aktywny noktowizor TKN-1. Działonowy i ładowniczy mieli do dyspozycji po jednym peryskopie, a mechanik-kierowca dwa peryskopy oraz noktowizor TWN-2 do jazdy w nocy. Środki łączności stanowiła radiostacja typu R-123 o zasięgu do 20 km i czołgowy telefon wewnętrzny typu R-124. Czołg posiadał półautomatyczny system przeciwpożarowy typu "Rosa", układ ochrony przeciwatomowej z rentgenometrem DP-3B (w najnowszych seriach – DPS-68M1), urządzenie dymotwórcze TAD do stawiania zasłon dymnych oraz wyposażenie do pokonywania przeszkód wodnych po dnie.

Afryka

W październiku 1979 roku wojsko rodezyjskie otrzymało osiem czołgów T-55 z Południowej Afryki, skonfiskowanych z francuskiego statku „Astor”, który transportował broń z Libii dla Idi Amina w Ugandzie. Reżim Amina upadł w dniu, w którym statek zadokował w Mombasie. „Astor” został przekierowany do Angoli. Statek został przechwycony przez marynarkę wojenną RPA i przekierowany do Durbanu, gdzie skonfiskowano ładunek, w tym dziesięć zbudowanych w Polsce czołgów T-55LD (zbudowanych w 1975 roku). Dwa czołgi pozostały w RPA. Pozostałe osiem przetransportowano do Rodezji wraz z doradcami wojskowymi z RPA w celu przeszkolenia załóg z Rodezji. Po przyjeździe T-55 miały oryginalny libijski kamuflaż. Major Winkler rozkazał przemalować czołgi na amerykański kamuflaż, który był wyjątkowo nieodpowiedni, a na koniec instruktorzy z Południowej Afryki kazali pomalować czołgi w kamuflaż RPA. Produkowane w Związku Radzieckim radia zostały usunięte z czołgów i zastąpione przez południowoafrykańskie radia i zestawy słuchawkowe używane w pojazdach Eland 90. Załogi czołgów otrzymały zupełnie nowe radzieckie karabiny szturmowe AKMS.

W polskich muzeach

Czołgi T-55 są eksponowane w następujących muzeach:

• Muzeum Militariów ATENA w Skwierzynie, sprawny T-55 (na terenie firmy Pomoc Drogowa Gorzów Wlkp)

• Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy – T-55, nr taktyczny 2110, nr rejestracyjny UBC 8930
• Muzeum Regionalne w Dębicy – T-55
• Lubuskie Muzeum Wojskowe w Drzonowie – T-55 nr taktyczny 7152
• Muzeum Czynu Zbrojnego w Lipcach Reymontowskich – T-55
• Muzeum Uzbrojenia w Poznaniu – T-55, nr taktyczny 1955
• Muzeum Broni Pancernej Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Poznaniu – T-55
• Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
  • Park plenerowy przed siedzibą główną MWP
    • T-55U
    • T-55AMS, nr taktyczny X777 – 8 Drezdeńska Dywizja Zmechanizowana – 36 Łużycki Pułk Zmechanizowany
  • Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej
    • T-55U, nr taktyczny 8315 – czołg na chodzie
    • T-55, nr taktyczny 8002
    • T-55AM (czołg radziecki, pierwowzór polskiej modernizacji czołgów T-55AM) – czołg na chodzie
    • T-55AM, nr taktyczny 781 – czołg na chodzie
• Muzeum Miejskie "Sztygarka" w Dąbrowie Górniczej – T-55
• Muzeum Historii i Uzbrojenia w Opolu – T-55 A (czołg na chodzie)
• Muzeum Techniki Wojskowej GRYF w Dąbrówce k. Wejherowa – T-55A, sprawny
• Muzeum Techniki Wojskowej w Zabrzu – T-55, sprawny
• Muzeum Sprzętu Wojskowego w Mrągowie - T-55, sprawny
• Muzeum Techniki Militarnej w Tarnowskich Górach - T-55M, sprawny

Plany i modele

Tamiya: 35257 T-55A skala 1/35

Trumpeter: 07282 T-55 Mod. 1958 skala 1/72

Trumpeter: 00342 T-55 Mod. 1958 skala 1/35

Trumpeter: 07284 T-55 with BTU-55 skala 1/72

Trumpeter: 07283 T-55 with KMT-5 skala 1/72

Skif: 220 TO-55 skala 1/35

Skif: 221 T-55A skala 1/35

Skif: 222 T-55AM skala 1/35

Skif: 225 T-55AK skala 1/35

UM: 232 T-55AD 1 skala 1/35

Italeri: 6427 T-55 skala 1/35

Takom: 2057 T-55AM2B skala 1/35

PST: 72046 T-55 skala 1/72

GPM: 3/2007 T-55A skala 1:25

Przypisy

Bibliografia

• Czołg średni T-55A i czołg dowódczy T-55AD. Opis i użytkowanie, Warszawa 1969
• Jerzy Kajetanowicz, Prace nad rozwojem sprzętu pancernego w Polsce-przegląd lat 1955-1990, Poligon 2010, nr 5
• Janusz Magnuski, Wozy bojowe LWP 1943-1983 wyd. MON Warszawa 1985 ISBN 83-11-06990-5
• Krzysztof MK.M. Gaj Krzysztof MK.M., Czołg T-55AM i pochodne (T-55AD-1M, T-55AD-2M, T-55AMS), Pruszków: Krzysztof M. Gaj, 2013, ISBN 978-83-936039-3-0, OCLC 848214531 .