Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi

Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi

(c) Stefs z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0 Nowa tablica na domu przy ul. Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 mieściła się tajna drukarnia „Robotnika”
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Miejscowość	Łódź
Typ pomnika	Tablica
Data odsłonięcia	11 listopada 1981
Położenie na mapie Łodzi Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi
Położenie na mapie województwa łódzkiego Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi
51°46′38,687″N 19°27′25,747″E/51,777413 19,457152

(c) Stefs at pl.wikipedia, CC-BY-SA-3.0

Dom przy ul. Wschodniej 19^[1] w Łodzi, miejsce tajnej drukarni Robotnika 1899–1900 prowadzonej przez Józefa Piłsudskiego, stan z 2008

Pierwsza (stara) tablica na domu przy ul. Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 mieściła się tajna drukarnia „Robotnika”, wmurowana w 1920, stan sprzed 1945, obecnie nie istnieje

Józef Piłsudski w okresie prowadzenia tajnej drukarni PPS w Łodzi, 1899

Aleksander Sulkiewicz, współorganizator i współpracownik tajnej drukarni PPS w Łodzi, organizator ucieczki Józefa Piłsudskiego w 1901, przed ok. 1900

Kazimierz Rożnowski, współorganizator i współpracownik tajnej drukarni PPS w Łodzi, ok. 1896

Piękna Pani – Maria Piłsudska z Koplewskich, I voto Juszkiewiczowa, współorganizatorka tajnej drukarni PPS w Łodzi, działaczka PPS i Wielkiego Proletariatu, żona Józefa Piłsudskiego

Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi – tablica na budynku przy ulicy Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 w lokalu nr 4 na I piętrze mieściła się tajna drukarnia „Robotnika”, organu PPS, prowadzona przez Józefa Piłsudskiego. Drukarnia działała do 21/22 lutego 1900, gdy Piłsudski został aresztowany przez Ochranę, a drukarnia została zlikwidowana.

Działalność tajnej drukarni PPS

Przy ulicy Wschodniej 19 mieszkali przez pewien czas późniejszy marszałek Polski Józef Piłsudski z żoną, ukrywając się pod przybranym nazwiskiem Dąbrowscy^[2]. Małżonkowie przeprowadzili się do Łodzi, gdzie przy ul. Wschodniej 19 m. 4 Piłsudski, podający się za prawnika^[1], prowadził wraz z zecere Kazimierzem Rożnowskim oraz Aleksander Malinowskim^[3], umieszczoną na I piętrze tajną drukarnię „Robotnika”. Maszynę drukarską zwykle umieszczano na parterze, aby uniknąć rozchodzenia się dźwięku pracy maszyny po budynku. W 1899 r. w budynku przy ul. Wschodniej 19 cały parter był lokalem użytkowym, niezamieszkanym, zajętym przez skład bawełny i pończoch, szybko kończącym pracę po południu^[1]. Wyposażenie tajnej drukarni stanowiła angielska maszyna drukarska Model-Press o wadze ok. 115 kg (ok. 7 pudów), zaprojektowana do druku niskonakładowego, np. zaproszeń, wizytówek i niewielkich ogłoszeń^[1].

Na początku 1900 nasiliły się aresztowania i rewizje w domach osób podejrzewanych o działalność konspiracyjną. W nocy z 21 na 22 lutego 1900, po zdekonspirowaniu wydawnictwa, Piłsudski wraz z żoną Marią został ponownie aresztowany^[1]. Zajęto również częściowo wydrukowany 36 numer „Robotnika”. Przyczyną „wpadki” był jednorazowy zakup większej ilości papieru u jednego dostawcy, co nastąpiło wbrew zasadom konspiracji^[4]. Aby udowodnić, że PPS pomimo aresztowań nadal funkcjonuje, Stanisław Wojciechowski wydrukował w Londynie kolejny numer (nr 36bis i nr 37), który został rozprowadzony w kraju.

Wstępne śledztwo prowadzono w Łodzi, ale już 17 kwietnia 1900 Piłsudski został osadzony w celi nr 39 X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Tam oczekiwał na proces, podczas którego oskarżono go nie tylko o kolportaż nielegalnej prasy i literatury, ale także o udział w zabójstwie dwóch szpicli. W więzieniu zaczął symulować chorobę psychiczną. Opinię o zaburzeniach psychicznych, objawiających się m.in. wstrętem do osób odzianych w mundury, wystawił mu dyrektor warszawskiego szpitala dla obłąkanych, którego Piłsudski oczarował długą rozmową o pięknie Syberii (dyrektor był z pochodzenia Buriatem). Wówczas przewieziono go na dalsze badania do petersburskiego szpitala św. Mikołaja Cudotwórcy, skąd – korzystając z pomocy polskiego lekarza i działacza PPS Władysława Mazurkiewicza – 14 maja 1901 udało mu się zbiec w ucieczce zorganizowanej przez Aleksandra Sulkiewicza. Zapewniło mu to uznanie towarzyszy z PPS; w 1902 Piłsudski został wybrany do rozszerzonego składu CKR.

Historia dwóch tablic pamiątkowych

W czasach PRL starano się wymazać wszelkie dowody pamięci o Józefie Piłsudskim. Wizerunek działacza socjalistycznego, redaktora organu PPS „Robotnik” (wydawanego w tajnej drukarni), konspiratora walczącego z caratem – nie pasował do oficjalnej ideologii^[5]. Powstanie Społecznego Komitetu Pamięci Józefa Piłsudskiego było możliwe dopiero po strajkach sierpniowych 1980 i powstaniu NSZZ Solidarność i przy poparciu Regionu Łódzkiego NSZZ Solidarność^[4]. Uroczyste wmurowanie i odsłonięcie tablicy pamiątkowej odbyło się 11 listopada 1981 dzięki staraniom Społecznego Komitetu Pamięci Józefa Piłsudskiego^[4]. Wydarzenie to było jednocześnie jedną z ostatnich uroczystości przez wprowadzeniem stanu wojennego. Nowa tablica zastąpiła zniszczoną około 1945 pierwszą tablicę z 1920, umieszczoną nad drzwiami (wówczas wnęka, gdzie dziś znajduje się pamiątkową tablica, pełniła funkcję drzwi wejściowych do lokalu użytkowego na parterze budynku).

Pierwsza tablica pamiątkowa w 1920 r.

Napis na tablicy z 1920:

Nowa tablica pamiątkowa z 1981 r.

Napis na tablicy odsłoniętej 11 listopada 1981:

Na nowej tablicy znalazła się podobizna Józefa Piłsudskiego.

Po 1920 marszałek Józef Piłsudski otrzymał honorowe obywatelstwo miasta Łodzi, lecz według relacji współczesnych Łódź kojarzyła mu się z „wpadką” konspiracyjną^[7].

Zobacz też

• Ulica Wschodnia w Łodzi
• Józef Piłsudski
• Aleksander Sulkiewicz

Przypisy