Tadeusz Łomnicki
Tadeusz Łomnicki w 1969 | |
Data i miejsce urodzenia | 18 lipca 1927 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 22 lutego 1992 |
Zawód | |
Współmałżonek | |
Lata aktywności | 1946–1992 |
Zespół artystyczny | |
Stary Teatr w Krakowie (1945–1946) Teatr Śląski w Katowicach (1946–1947) Teatry Dramatyczne w Krakowie (1947–1949) Teatr Współczesny w Warszawie (1949–1974) Teatr Narodowy w Warszawie (1974–1976) Teatr na Woli w Warszawie (1976–1981) Teatr Polski w Warszawie (1981–1984) Teatr Studio w Warszawie (1984–1988) | |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
Tadeusz Łomnicki (ur. 18 lipca 1927 w Podhajcach, zm. 22 lutego 1992 w Poznaniu) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, dramaturg, pedagog oraz założyciel i pierwszy dyrektor warszawskiego Teatru na Woli.
Dorobek artystyczny Łomnickiego obejmuje 82 role sceniczne, 51 ról filmowych, 26 ról w spektaklach teatru telewizji, 12 reżyserii teatralnych. Dwie spośród napisanych przez niego sztuk – „Noe i jego menażeria” i „Kąkol i pszenica” doczekały się realizacji. Uznawany za jednego z najwybitniejszych aktorów w historii polskiej kinematografii[1][2].
Życiorys
Po ukończeniu Gimnazjum Handlowego w Dębicy (1942), przybył do Krakowa, gdzie łączył pracę zarobkową (robotnik kolejowy, praca w banku) z nauką gry na skrzypcach. W czasie II wojny światowej Łomnicki należał do Szarych Szeregów, później był żołnierzem Armii Krajowej. Po wkroczeniu w 1945 roku Armii Czerwonej do Krakowa wstąpił do Milicji Obywatelskiej, którą opuścił niespełna rok później, aby urzeczywistnić swoje artystyczne marzenia. W 1946 ukończył Studio Teatralne przy Starym Teatrze w Krakowie. W sezonie 1946/47 występował w Teatrze Miejskim w Katowicach. Po powrocie do Krakowa, w latach 1947–1949 występował w funkcjonujących wtedy Miejskich Teatrach Dramatycznych (Kraków), gdzie zadebiutował jako dramaturg (sztuka Noe i jego menażeria). Od 1949 grał w Warszawie, zaangażowany do Teatru Współczesnego. Od roku 1952 był w zespole Teatru Narodowego. W 1954 ukończył studia na Wydziale Reżyserskim PWST w Warszawie (dyplom w 1965). W 1957 ponownie przeszedł do zespołu Teatru Współczesnego i pozostał tam do 1974. Jako reżyser zadebiutował w 1965 na Małej Scenie Teatru Współczesnego. W 1969 został prorektorem, a w następnym roku rektorem warszawskiej PWST i był nim w latach 1970–1981. W 1976 założył i objął dyrekcję oraz kierownictwo artystyczne Teatru Na Woli. Zagrał tu m.in. Goyę w Gdy rozum śpi Vallejo w reżyserii Andrzeja Wajdy, Bukara w Przedstawieniu „Hamleta” we wsi Głucha Dolna, Fantazego w Fantazym Słowackiego i Salieriego w Amadeuszu Shaffera. W 1981 zrezygnował z dyrekcji Teatru Na Woli, zakończył też drugą kadencję rektora PWST.
Kiedy ciężko zachorował, operację serca w Londynie zorganizował i zapłacił za nią Roman Polański, u którego później przez kilka miesięcy mieszkał w Paryżu[3]. Choroba serca i operacja w Londynie spowodowały blisko dwuletnią przerwę w jego życiu zawodowym.
W roku 1984 przeszedł do zespołu aktorskiego Teatru Studio. Od roku 1988, niezwiązany etatowo z żadną sceną, występował nadal gościnnie w teatrach: Dramatycznym, Powszechnym i Współczesnym. Pisał także wiersze, nowele, eseje i wspomnienia („Spotkania teatralne”, 1984).
Tadeusz Łomnicki zagrał wiele ról filmowych – w takich produkcjach jak Pokolenie, Niewinni czarodzieje i Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy, Eroica Andrzeja Munka, Kontrakt Krzysztofa Zanussiego, Przypadek i Dekalog VIII Krzysztofa Kieślowskiego oraz Pan Wołodyjowski i Potop Jerzego Hoffmana, gdzie zagrał postać pułkownika Michała Wołodyjowskiego.
W ostatnich miesiącach życia pochłaniała go praca nad szekspirowskim Królem Learem w Teatrze Nowym w Poznaniu. Zmarł na atak serca, w czasie jednej z prób do tej sztuki[4][5]. Ostatnie jego słowa były słowami Leara: „Więc jakieś życie świta przede mną. Dalej, łapmy je, pędźmy za nim, biegiem, biegiem!”. Po jego śmierci Jan Kott napisał: odszedł jeden z największych aktorów w jego pokoleniu. W Polsce i na świecie.
Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A30-tuje-14)[6].
Życie prywatne
Brat reżysera i scenarzysty Jana Łomnickiego, ojciec operatora filmowego Jacka Łomnickiego. Aktor był pięciokrotnie żonaty[7]. Jego ostatnią żoną była Maria Bojarska[8].
Działalność polityczna
W 1951 roku złożył deklarację o przystąpienie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. (Jego piąta żona Maria Bojarska w książce Król Lear nie żyje wspomina o zaświadczeniu, z którego wynika, że należał do partii już w 1948 roku). Początkowo odmawiano mu zgody na wstąpienie do partii z powodu jego AK-owskiej przeszłości, której zresztą nie ukrywał. W grudniu 1971 roku zasiadł w Prezydium VI Zjazdu PZPR, a na jego zakończenie został zastępcą członka Komitetu Centralnego PZPR. Na VII Zjeździe, w grudniu 1975 roku, ponownie na VIII Zjeździe w 1980 roku oraz po Nadzwyczajnym IX Zjeździe PZPR w lipcu 1981 r. Łomnicki był wybierany członkiem KC PZPR. Po wprowadzeniu stanu wojennego oddał legitymację członkowską (17 XII 1981 roku). Mimo propozycji: najpierw Mieczysława Rakowskiego, a po 1989 roku – Lecha Wałęsy, do świata polityki nie wrócił. Od 1974 był także członkiem Prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.
Ocena kariery aktorskiej
Był aktorem o nieograniczonych, jak pisano, możliwościach wyrazu i umiejętnościach przeistaczania się. Do historii teatru przeszły jego role Orestesa w Ifigenii w Taurydzie Goethego, Artura Ui w Karierze Artura Ui Brechta, Solonego w Trzech siostrach Czechowa, Łatki w Dożywociu Fredry, Kapitana Edgara w Play Strindberg Dürrenmatta w reżyserii Andrzeja Wajdy – wszystkie w Teatrze Współczesnym, a także jego Prysypkin w Pluskwie Majakowskiego w Teatrze Narodowym oraz Horodniczy w Rewizorze Gogola i Sager w Stalinie Salvatore’a w Teatrze TV.
Nagrody i upamiętnienie
Laureat Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego (1963) za rolę Artura Uli w Teatrze Współczesnym w Warszawie[9]. 22 lipca 1968 otrzymał nagrodę państwową I stopnia[10]. Dwukrotny laureat Nagrody im. Aleksandra Zelwerowicza – przyznawanej przez redakcję miesięcznika „Teatr”. Najpierw otrzymał ją w pierwszej edycji nagrody, za sezon 1984/1985, za rolę Krappa w przedstawieniu Ostatnia taśma Krappa Samuela Becketta w Teatrze Studio w Warszawie. Natomiast drugi raz otrzymał ją pośmiertnie, za sezon 1991/1992, za rolę Icyka Sagera w przedstawieniu „Stalin” Gastona Salvatore’a w Teatrze TV.
Jego imieniem w 1996 roku nazwano warszawski Teatr Na Woli, a w 2002 roku Teatr Nowy w Poznaniu. W ankiecie tygodnika „Polityka” przeprowadzonej w 1998 roku czytelnicy tego tygodnika uznali go za największego polskiego aktora XX wieku.
Filmografia
- 1946: Dwie godziny – Kuba
- 1948: Stalowe serca – górnik Wiktor Tuszyński
- 1950: Dwie brygady – aktor Pietrzak grający Jarkę, syna Karhana
- 1951: Załoga – Józef Wietecha, uczeń Państwowej Szkoły Morskiej
- 1953: Żołnierz zwycięstwa – żołnierz pochodzący z Mogiły
- 1953: Piątka z ulicy Barskiej – Lutek Kozłowski
- 1954: Pokolenie – Stach
- 1956: Trzy kobiety – gość informujący o losach pułkownika Obertyna
- 1957: Eroica – porucznik Zawistowski
- 1958: Zamach – Marek
- 1958: Ósmy dzień tygodnia – Grzegorz Walicki, brat Agnieszki
- 1958: Baza ludzi umarłych – „Partyzant”
- 1959: Kamienne niebo – Maniuś
- 1960: Niewinni czarodzieje – Bazyli
- 1961: Czas przeszły – Antoni, członek oddziału
- 1962: Zerwany most – inżynier
- 1963: Wiano – nauczyciel Edek, chłopak Ulki
- 1963: Mansarda – Hilary
- 1964: Życie raz jeszcze – Jakuszyn
- 1964: Pierwszy dzień wolności – porucznik Jan
- 1965: Potem nastąpi cisza – major Świętowiec
- 1965: Głos ma prokurator – oskarżony Wojciech Trepa
- 1966: Kontrybucja – kasjer w banku
- 1966: Lekarz stwierdza... – dr Manfred Mauerer
- 1966: Bariera – lekarz w przychodni zakładowej
- 1967: Zabijaka – Łuczkow
- 1967: Stajnia na Salvatorze – Jan Gajewski „Zyga”
- 1967: Ręce do góry – Opel Rekord
- 1969: Przygody pana Michała – Michał Wołodyjowski
- 1969: Pan Wołodyjowski – Michał Wołodyjowski
- 1970: Pan Dodek – woźny w urzędzie
- 1971: Gwiazda Wytrwałości – Joachim Lelewel
- 1972: Poślizg – nerwowy klient warsztatu samochodowego
- 1973: Nagrody i odznaczenia – sekretarz partii
- 1973: Listy naszych czytelników – bohater
- 1974: Potop – Michał Wołodyjowski
- 1976: Człowiek z marmuru – reżyser Jerzy Burski
- 1977: Tańczący jastrząb – dyrektor
- 1977: Żołnierze wolności – Bolesław Kowalski, dowódca AL okręgu Warszawa-Miasto w Powstaniu Warszawskim
- 1977: Granica – starosta Czechliński
- 1977: Akcja pod Arsenałem – lekarz
- 1978: ...Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie... – Stefan Starzyński
- 1979: Klucznik – hrabia
- 1980: Wizja lokalna 1901 – burmistrz Mossenbach
- 1980: Kontrakt – Adam Ostoja-Okędzki
- 1981: Przypadek – komunista Werner
- 1981: Limuzyna Daimler-Benz – profesor Stefan Hahn
- 1982: Dom – adwokat-oświęcimiak, obrońca Kazanowicza (odc. 9)
- 1984: Miłość z listy przebojów – profesor, członek „teatrzyku”
- 1984: Dom wariatów – ojciec
- 1985: Kronika wypadków miłosnych – pastor Baum, ojciec Grety i Engela
- 1988: Biesy – kapitan
- 1988: Dekalog VIII – krawiec
- 1989: Modrzejewska – Fiodor Berg
- 1989: Lawa – ksiądz; mężczyzna w Salonie Warszawskim
- 1990: Seszele – śpiewak występujący w roli Scarpii
- 1990: Pensjonat „Słoneczny blask” – Gustaw Leski
- 1990: Napoleon – Michaił Kutuzow (odc. 5)
- 1991: All of me – dyrektor teatru
- 1991: Ferdydurke – wuj
Scenariusz
Dubbing
- 1963: Pasażerka – narrator
- 1965: Lenin w Polsce – Włodzimierz Lenin
- 1967: Morderca zostawia ślad – Rodecki
- 1969: Pan Wołodyjowski – Halim, sługa Azji
Odznaczenia
- Order Sztandaru Pracy I klasy (1976)
- Order Sztandaru Pracy II klasy (1962)
- Złoty Krzyż Zasługi (1955)
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
- Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974)
- Medal Komisji Edukacji Narodowej (1973)
Role w Teatrze TV (wybór)
- Samuel Beckett Ostatnia taśma (premiera tv 26 stycznia 1989)
- Tankred Dorst Ja, Feuerbach przy współpracy reżyserskiej Jerzego Gruzy (premiera tv 26 marca 1990)
Przypisy
- ↑ Tadeusz Łomnicki: Nie znosił kina – Film w INTERIA.PL, film.interia.pl [dostęp 2019-12-09] (pol.).
- ↑ Tadeusz Łomnicki – aktor, który umarł na scenie – Film – rp.pl, www.rp.pl [dostęp 2019-12-09] (pol.).
- ↑ Holland: Polański nie daje się uczesać Wywiad Magdaleny Żakowskiej z Agnieszką Holland [dostęp 2010-04-18].
- ↑ Tadeusz Łomnicki. Biografia.. film.onet.pl. [dostęp 2016-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-16)].
- ↑ Tadeusz Łomnicki. Najgorsza z ról. (archiwum: web.archive.org).
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
- ↑ Tygodnik Życie na Gorąco nr 25, 18 czerwca 2014, s. 35.
- ↑ Zofia Mozelowska , Tadeusz Łomnicki: życie u jego boku nie było sielanką, film.wp.pl, 18 lipca 2017 [dostęp 2021-10-02] (pol.).
- ↑ Tadeusz Łomnicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [online] [dostęp 2017-02-21] .
- ↑ Dziennik Polski, rok XXIV, nr 172 (7599), s. 6.
Bibliografia
- Tadeusz Łomnicki – Witold Filler, 1976 (sygn. BN 874.794 A)
- Spotkania teatralne – Tadeusz Łomnicki, wybór i oprac. Maria Bojarska, 1984, ISBN 83-06-01131-7.
- Król Lear nie żyje – Maria Bojarska, 1994, ISBN 83-901178-7-8.
- Szkic – esej o twórczości Tadeusza Łomnickiego: Najwybitniejszy aktor XX wieku, [w:] Marek Różycki jr. Artystyczny Bazar Różyckiego, Oficyna Wydawnicza Rafał Brzeziński /rafalbrzezinski.info/, 2016 – rozmowy, szkice i felietony z- i o najwybitniejszych twórcach kultury i sztuki, s. 451, ISBN 978-83-65078-10-0.
Linki zewnętrzne
- Tadeusz Łomnicki w bazie IMDb (ang.)
- Tadeusz Łomnicki w bazie Filmweb
- Tadeusz Łomnicki w bazie filmpolski.pl
- Tadeusz Łomnicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [online] [dostęp 2021-04-11] .
- tadeuszlomnicki.pl – strona poświęcona życiu i dorobkowi artystycznemu Tadeusza Łomnickiego
- Tadeusz Łomnicki – Życie niedokończone – „Życie” 22 lutego 2002. teatry.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-16)].
- Tadeusz Łomnicki – sylwetki teatr film – obszerna nota biogr. na portalu culture.pl z marca 2003
- Tadeusz Łomnicki – Ja broczę krwią – Magdalena Grochowska – „Gazeta Wyborcza” 7 grudnia 2000
- Tadeusz Łomnicki w wirtualnym albumie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Wspomnienie o Tadeuszu Łomnickim w PKF na stronie KronikaRP
- Ja, komediant – Z Podhajec na Mont Blanc cz. 1 (1992) [Tadeusz Łomnicki]
- Ja, komediant – Poszukiwania cz. 2 (1992) [Tadeusz Łomnicki]
- Ja, komediant – To tylko koniec pierwszego aktu cz. 3 (1992) [Tadeusz Łomnicki]
- ISNI: 0000 0001 2138 7257
- VIAF: 71421886
- LCCN: nr89007838
- GND: 119191512
- BnF: 121112776
- SUDOC: 029498201
- NKC: mub2011623054
- BNE: XX1612123
- NTA: 169169839
- BIBSYS: 1092243
- CiNii: DA17778354
- PLWABN: 9810617391305606
- NUKAT: n95208807
- J9U: 987007412307905171
- KRNLK: KAC2020N4622
- LIH: LNB:Ba9R;=BU
- WorldCat: lccn-nr89007838
Media użyte na tej stronie
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Baretka: Medal 30-lecia Polski Ludowej
Grób Tadeusza Łomnickiego
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tablica upamiętniająca Tadeusza Łomnickiego przy ul. Piwnej 21/23 w Warszawie
Autor: HuBar, Licencja: CC BY-SA 2.5
Łódź Walk of Fame - Tadeusz Łomnicki
Kręcenie filmu Stalowe serca 600 m pod ziemia: Tadeusz Łomnicki i Stanisław Winczewski jako górnicy
Tadeusz Łomnicki i Eugeniusz Fulde w sztuce "Sen nocy letniej", Teatr w Krakowie
Tadeusz Łomnicki, Polish actor
Tadeusz Łomnicki i Tadeusz Janczar, kadr z filmu Pokolenie